(Ξανα)βλέποντας το Μεγάλο Δικτάτορα, του Τσάρλι Τσάπλιν

Η ασπρόμαυρη ταινία με το το πιο πολύχρωμο μήνυμα

Βρετανικό πόστερ της εποχής για την ταινία «Ο Μεγάλος Δικτάτωρ».

Σεναριογραφημένη και σκηνοθετημένη από τον πρωταγωνιστή και πασίγνωστο Βρετανό ηθοποιό Charlie Chaplin, η ταινία Ο Μεγάλος Δικτάτωρ (The Great Dictator, ο πρωτότυπος τίτλος) δε χρειάζεται ούτε ιδιαίτερες συστάσεις ούτε εκτεταμένες εισαγωγές. Αποτέλεσε το πρώτο δείγμα ομιλούντος κινηματογράφου διά χειρός Chaplin και αποτελεί μία από τις κλασικότερες ταινίες που εντάσσονται στο είδος της σάτιρας – και δη κοινωνικοπολιτικής. Παρά το γεγονός ότι Ο Μεγάλος Δικτάτωρ κυκλοφόρησε στις αίθουσες το 1940, δηλαδή ογδόντα ολόκληρα χρόνια πριν, το χιούμορ του ασπρόμαυρου φιλμ παραμένει τόσο διαχρονικό, όσο και η τελευταία σκηνή με τον άκρως συγκινητικό μονόλογο: «σκεφτόμαστε πολύ, αλλά αισθανόμαστε πολύ λίγο».

Στη διάρκεια του Πρώτου Παγκόσμιου Πόλεμου, το 1918, ένας στρατιώτης που ανήκει στο στρατό της Τομανίας (Charlie Chaplin) σώζει τη ζωή ενός ανώτερού του αξιωματικού, ονόματι Schultz, όμως χάνει λίγο αργότερα τη μνήμη του λόγω της σύγκρουσης του αεροπλάνου στο οποίο επέβαιναν με ένα δέντρο. Ο στρατιώτης οδηγείται στο νοσοκομείο όπου διαμένει για τα υπόλοιπα 20 χρόνια, έχοντας πλήρη άγνοια για τις εξελίξεις στον έξω κόσμο. Στο μεταξύ, ο Adenoid Hynkel εχει αναλάβει τα ηνία ως δικτάτορας της Τομανίας, ακολουθούμενος από τους δύο υπουργούς της κυβέρνησής του, Herring (Billy Gilbert) και Garbitsch (Henry Daniell). Όταν, τελικά, ο στρατιώτης βγαίνει από το νοσοκομείο και επιστρέφει στη γειτονιά του, στο εβραικό γκέτο, έρχεται αντιμέτωπος με τη σκληρή πραγματικότητα: το κουρείο του, όπως και τα υπόλοιπα μαγαζιά, είτε είναι κλειστά είτε λεηλατούνται από τις εφόδους των στρατευμάτων του «διπλού σταυρού», δηλαδή του Hynkel. Όλα αναγράφουν απ’ έξω με μπογιά και τεράστια γράμματα τη λέξη «Εβραίος».

Ο κουρέας γνωριζει τη Hannah (Paulette Goddard), μία νεαρή κοπέλα από τη γειτονιά και γίνονται φίλοι – μία φιλία που σύντομα εξελίσσεται σε αγάπη. Σε μία αιφνιδιαστική επέλαση των στρατιωτών του καθεστώτος στο γκέτο, ο Schultz, ο οποίος είναι πλέον κάτοχος στρατιωτικού αξιώματος, αναγνωρίζει τον παλιό του σύντροφο και διατάζει να αφεθεί ελεύθερος ο κουρέας. Σχεδόν ταυτόχρονα, ο δικτάτορας Hynkel σταματά προσωρινά την άσκηση των αντισημιτικών του πρακτικών, καθώς σχεδιάζει να δανειστεί χρήματα για πολεμικό εξοπλισμό από έναν Εβραίο τραπεζίτη. Όταν όμως ο τραπεζίτης αρνείται να δανείσει το απαραίτητο ποσό στο Hynkel, εξαπολύονται και πάλι επιθέσεις κατά των Εβραίων, ενώ καταζητούμενος είναι πλέον και ο Schultz, ο οποίος είχε προηγουμένως εκφράσει τη διαφωνία του με τα σχέδια του δικτάτορα να εισβάλει στην Osterlich. O Schultz κρύβεται στο γκέτο, στο σπίτι όπου μένουν η Χάνα και ο κουρέας, γρήγορα όμως συλλαμβάνονται και στέλνονται σε στρατόπεδο συγκέντρωσης.

Στο μεταξύ, ο Hynkel συνάπτει συμφωνία με το δικτάτορα της Bacteria, Benzino Napaloni (Jack Oackie) και εισβάλλει στην Osterlich, όπου έχει δραπετεύσει στο μεταξύ η Hannah με την οικογένειά της. Ο εβραίος κουρέας και ο Schultz καταφέρνουν να δραπετεύσουν από το στρατόπεδο και οι στρατιώτες του Hynkel συλλαμβάνουν κατά λάθος το Hynkel – ο οποίος βρίσκεται σε διακοπές- ενώ περνούν τον κουρέα για τον ηγέτη τους. Έπειτα από μία σειρά κωμικών παρεξηγήσεων, ο κεντρικός μας ήρωας, συνειδητοποιώντας το βάρος της θέσης που ανέλαβε άθελά του, βγάζει έναν λόγο απέναντι από τα πλήθη της Τομανίας, τασσόμενος κατά των ιδεών που μέχρι τώρα προάσπιζε ο Hynkel και υπέρ της δημοκρατίας.

Στιγμιότυπο από το διάσημο μονόλογο της ταινίας.

Το φιλμ βρίθει χαρακτηριστικών σκηνών με τον αγαπημένο Charlie Chaplin σε χαριτωμένα αστείες και χορευτικές στιγμές (όπως η διάσημη σκηνή όπου ο δικτάτορας Hynkel χορεύει ανέμελος μπαλέτο με ένα μπαλόνι στο σχέδιο της υδρογείου), αλλά και πολιτικών σχολίων που προκαλούν το γέλιο τη μία στιγμή και τον προβληματισμό την αμέσως επόμενη. Η κωμική παντομίμα φυσικά και δε θα μπορούσε να απουσιάζει – σημαντικό κοινό στοιχείο με τις μέχρι πρότινος βουβές ταινίες του Chaplin.

Το χαρακτηριστικό μπαλέτο του Chaplin με το μπαλόνι-υδρόγειο.

Τα συμβολικά ονόματα των χαρακτήρων της ταινίας, αναφερόμενα σε αληθινά ιστορικά πρόσωπα, όπως ο Adolf Hitler, ο Hermann Göring, o Joseph Goebbels και ο Benito Mussolini (που διακωμωδούνται ανελέητα στη διάρκεια του φιλμ) προσδίδουν μία ακόμη διασκεδαστική χροιά στην ταινία – όπως και τα ονόματα της Αυστρίας και της Ιταλίας, Osterlich και Bacteria αντίστοιχα. Όμως αυτό που καθιστά το The Great Dictator αναμφίβολα κλασικό και πάντα επίκαιρο είναι ο μονόλογος του Chaplin στην τελευταία σκηνή, ένας πραγματικός ύμνος στην ανθρωπιά και την ενότητα, που αφήνει το θεατή βαθιά συγκινημένο και με απόθεμα τροφής για σκέψη. Η ταινία επιλέχθηκε το 1997 από τη Βιβλιοθήκη του Κογκρέσου των ΗΠΑ για το Εθνικό Μητρώο Κινηματογράφου ως «δείγμα πολιτισμού, ιστορίας και αισθητικής» και αποτελεί το πιο επιτυχημένο εμπορικά κινηματογραφικό δημιούργημα του Charlie Chaplin. Διαθέσιμη στην ελληνική κινηματογραφική πλατφόρμα streaming Cinobo.