Τα Τραγούδια για την Πυρκαγιά, το τελευταίο βιβλίο του Juan Gabriel Vásquez, εξερευνά ιστορίες του παρελθόντος με έναν ιδιαίτερο τρόπο
Πώς αποτυπώνεται μια στιγμή στο χρόνο; Ίσως με μια φωτογραφία, ίσως πάλι και με ένα διήγημα σαν αυτά από τα οποία συντίθεται το βιβλίο του Κολομβιανού συγγραφέα Juan Gabriel Vásquez, Τραγούδια για την πυρκαγιά. Εννέα διηγήματα γραμμένα σε διαφορετικές χρονικές περιόδους το καθένα, με δύο κύριους άξονες, την μνήμη (ή και τη λήθη) και τη βία· o Vásquez δεν γίνεται φειδωλός σε καμία από τις δύο.
Γιατί το διήγημα;
Οι φαν του Vásquez τον γνώρισαν εδώ και χρόνια, μέσα από την μεγάλη φόρμα. Και στην Ελλάδα τα μυθιστορήματά του, όπως «Οι Πληροφοριοδότες», «Ο Ήχος των πραγμάτων όταν πέφτουν», «Οι υπολήψεις», «Η μορφή των λειψάνων», έκαναν μεγάλη επιτυχία στο αναγνωστικό κοινό κι έτσι τώρα, ο συγγραφέας μάς εμφανίζεται και πάλι, μέσα από τη μικρή φόρμα των διηγημάτων αυτή τη φορά.
Για τον Vasquez, το διήγημα είναι ένας τόπος ανάμεσα στην ποίηση και το μυθιστόρημα, που δίνει την δυνατότητα στον συγγραφέα, αλλά και στον αναγνώστη, να προβάλουν και να ανακαλύψουν αντίστοιχα όλα εκείνα τα συναισθήματα των ηρώων, τις μικρές και εφήμερες λεπτομέρειες μέσα στον χρόνο, αυτές που ένα μυθιστόρημα δεν μπορεί να αναδείξει τα ίδιο εύκολα. Κι είναι αλήθεια. Πράγματι, στο διήγημα ο συγγραφέας καταπιάνεται με συγκεκριμένα γεγονότα, ή με ένα και μόνο γεγονός, που αποδεικνύεται τόσο δυνατό ή τόσο επιδραστικό, ώστε να αξίζει να γραφτεί γι’ αυτό, αλλά και για τους ανθρώπους που το έζησαν, μια ιστορία. Έτσι, ακόμη κι αν δεν κρατάμε στα χέρια μας ένα μυθιστόρημα τριακοσίων ή τετρακοσίων σελίδων, σίγουρα δεν χάνουμε πάντοτε σε συναίσθημα ή σε πληρότητα αφήγησης. Αρκεί να έχουμε κι έναν καλό αφηγητή.
Ο Vásquez είναι αυτός ο καλός αφηγητής, σε μεγάλο βαθμό. Ένιωθα πολλές φορές διαβάζοντας τα Τραγούδια για την πυρκαγιά πως είναι σαν να έχω απέναντί μου έναν παραμυθά που μου λέει «κάτσε να σου πω μια ιστορία». Κι αυτές οι ιστορίες είναι τόσο ελκυστικές πολλές φορές, κι ας έχουν όλες βία σε μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό. Όχι, δεν είμαστε σαδιστές βέβαια, αλλά ο ψυχικός κόσμος των ηρώων και ο δρόμος σε μια πιθανή λύτρωση πλάθουν ένα υπόβαθρο άκρως ενδιαφέρον. Εξάλλου, η αφηγηματική δεινότητα σίγουρα δεν είναι δεδομένη για όλους μας κι έτσι, ένα βασικό χαρακτηριστικό του βιβλίου είναι πως δεν αφήνει το ενδιαφέρον του αναγνώστη να τον εγκαταλείψει.
Η μνήμη, η λήθη και η βία
Τα κοινά χαρακτηριστικά των εννέα διηγημάτων του Vásquez είναι η μνήμη και εκ του αντιθέτου η λήθη αλλά και η βία. Όλες οι ιστορίες έχουν γεννηθεί στο παρελθόν και μέσα από τη ζωή των ηρώων τους στο τότε, αλλά και το σήμερα, ο αναγνώστης ωθείται, χωρίς καν να το αντιληφθεί, να σκεφτεί τι σημαίνει το παρελθόν, τι νόημα έχει η μνήμη, και τέλος πάντων, αυτές οι αναμνήσεις είναι όντως αληθινές, συνέβησαν όντως έτσι τα γεγονότα ή το μυαλό πολλές φορές τα αλλοιώνει, ηθελημένα ή αθέλητα;
Ο Vásquez σε πρώτο, κατά κύριο λόγο, πρόσωπο μας αφηγείται (μεταξύ άλλων) τις ιστορίες μια φωτογράφου που ανακαλύπτει μια συγκλονιστική αλήθεια του παρελθόντος, ενός βετεράνου στον πόλεμο της Κορέας που δημιούργησε ένα παρελθόν στα μέτρα του, ενός κομπάρσου στα γυρίσματα μιας γνωστής ταινίας που καταβάλλεται από το παρελθόν του σκηνοθέτη, Ρομάν Πολάνσκι, μιας ομάδας παιδιών που μεγαλώνουν στη σκιά της βίας των ναρκεμπόρων της Κολομβίας. Όλοι όσοι κατάφεραν, ή έτυχε να επιβιώσουν, είναι εδώ, παρόντες στα διηγήματα του Vásquez, για να μας μιλήσουν για το τότε, όσο κι αν πονάει.
Αξίζει να το διαβάσω;
Η απάντηση εδώ δε θα είναι ένα μονολεκτικό και απόλυτο, ναι ή όχι. Δε θα χαρακτήριζα τα Τραγούδια για την Πυρκαγιά αριστουργηματικά, όμως προσφέρουν, εκτός από μία πολύ καλή γραφή, και μια θεώρηση ιδιαίτερη για τον τρόπο που βλέπουμε το παρελθόν, βουτώντας στον συναισθηματικό κόσμο των ηρώων χωρίς πολλούς δισταγμούς και «ναι μεν αλλά».
Τα Τραγούδια για την Πυρκαγιά κυκλοφορούν από τις εκδόσεις Ίκαρος
Κείμενο: Ανθή Γιάγκα (Lavart)
Πηγές: Φεστιβάλ ΛΕΑ, συζήτηση με τον συγγραφέα Juan Gabriel Vásquez, διαθέσιμη εδώ
Διαβάστε εδώ περισσότερες κριτικές βιβλίων
