Καλλιτεχνικό «οδοιπορικό» στην Ελλάδα των 60s

Η Ελλάδα στα 60s – Aπό την «Αλίκη» μέχρι τη μελανή επταετία της Χούντας

Η δεκαετία των 60s, αναμφισβήτητα αποτελεί μια εποχή που έχει μένει χαραγμένη τόσο στους ανθρώπους που την έζησαν, όσο και σ’αυτούς που την γνωρίζουν εξ ακοής. Η ροκ μουσική, ο αντικομφορισμός των κοινωνικών ομάδων, οι πρώτοι πειραματισμοί με τις ναρκωτικές ουσίες, δημιούργησαν μια «αντι-κουλτούρα», που χαρακτήρισε τη δεκαετία. Πολιτικές παρουσίες, μορφές της μουσικής σκηνής και του κοινωνικού γίγνεσθαι, καθώς και πολιτικά γεγονότα που πρωταγωνίστησαν στα 60s, καθιστούν τα χρόνια αυτά ανεξίτηλα στις μνήμες των ανθρώπων. Η ελευθερία στο λόγο, την τέχνη, τον έρωτα, καθώς κι η γέννηση του φεμινιστικού κινήματος, είναι κάποιες από τις καινοτομίες της εποχής.

Ξεκινώντας πιο γενικά, αφήνοντας για λίγο πίσω την Ελλάδα και την αίγλη της εποχής, είναι αδύνατον να μη γίνει αναφορά στην πολιτική κατάσταση που επικρατούσε στον κόσμο. Τα «social movements», όπως ορίζονται από τον Tom Hayden, είναι κινήματα αμφισβήτησης που επικρατούσαν αυτή την εποχή και άνοιξαν το δρόμο για νέα κοινωνικά κινήματα. Αναπτύχθηκαν κυρίως από τους νέους, οι οποίοι αποτελούσαν σημαντικό κοινωνικό κομμάτι της τότε εποχής. Άνθρωποι που πάλευαν για τα οράματά τους, για ένα καλύτερο αύριο. Η δεκαετία του ΄60 δεν είναι τυχαία, καθώς οι αλλαγές που εκτυλίχθηκαν τόσο σε πολιτικό, όσο και σε κοινωνικό επίπεδο, επηρέασαν σημαντικά το δεύτερο μισό του 20ου αιώνα, με αποκορύφωμα το Μάη του 1968.

Από το κύμα αυτό της αλλαγής, των εξεγέρσεων και της νέας πνοής πραγμάτων, δε θα μπορούσε να λείπει η τέχνη. Στην Αμερική αναπτύχθηκε το κίνημα «Beat generation» (αντιστασιακοί ποιητές) κι η Ελλάδα, συνέβαλε στην αλλαγή με τους ποιητές και τους μουσικούς της.

Οι μιούζικαλ- ταινίες που «άφησαν εποχή»

Τη δεκαετία 1960-1970, παρατηρείται στην Ελλάδα μία «έκρηξη» της κινηματογραφικής βιομηχανίας κι ιδιαίτερα ενός είδους πρωτοεμφανιζόμενου στην Ελλάδα, αυτό του μιούζικαλ. Χρυσή εποχή για την Φίνος Φιλμ που αναδεικνύεται σε μεγαλύτερη εταιρεία παραγωγής, με κυριότερους ανταγωνιστές τους Καραγιάννη-Καρατζόπουλο. Είναι η εποχή που καθιερώνονται αγαπημένες μορφές του ελληνικού κινηματογράφου (Α. Βουγιουκλάκη, Δ. Παπαμιχαήλ, Κ. Βουτσάς, Τ. Καρέζη, Θ. Βέγγος, Ν. Κούρκουλος κ.α.). Οι ταινίες αυτές «γίνονται καθρέφτης» της εποχής.  Μιας εποχής που αστικοποιείται, αλλάζει, δυτικοποιείται. Αυτή τη θέληση και την τάση για ανέλιξη, τη μετάβαση από την αυλή, στο διαμέρισμα, έρχονται να αποδώσουν οι ταινίες της εποχής. Η σύγκρουση ανάμεσα στην παράδοση και στο δρόμο προς το μοντέρνο, οι σχέσεις των δύο φύλων, ακόμα κι οι συνήθειες της εποχής, αντικατοπτρίζονται μέσα από τις ταινίες αυτές. Γυρίζονται σε γνώριμα σημεία της καθημερινότητας και σε πολλές από αυτές παρατηρούμε τις αλλαγές που συντελούνται στην κοινωνία καθαυτή, αλλά και στον αστικό χώρο. Χαρακτηριστικό αποτελεί μάλιστα, ότι αγαπήθηκαν τόσο από τον κόσμο, που κάποιοι έβλεπαν δύο φορές την ίδια ταινία στον κινηματογράφο το ίδιο βράδυ. Η παραγωγή των ελληνικών ταινιών «σπάει ταμεία», με χαρακτηριστικότερες τις: «Μία κυρία στα μπουζούκια», «Η Αλίκη στο ναυτικό», «Οι θαλασσιές οι χάντρες», «Ραντεβού στον αέρα», κ.α. Τα τραγούδια των ταινιών που αγαπήθηκαν υπογράφονταν από μεγάλους μουσικούς, όπως ο Μ. Χατζιδάκις, ο Μ. Πλέσσας κι ο Γ. Χατζηνάσιος, αφήνοντας το στίγμα τους έως σήμερα.

Το έντεχνο τραγούδι – η μεγάλη άνθηση

Την ίδια εποχή, ξεκινάει ένα μουσικό κίνημα με πολιτικές και κοινωνικές διαστάσεις. Ως συμβολική αφετηρία, αυτή τη χρονιά ορόσημο (1960), κυκλοφορεί ο «Επιτάφιος» σε ποίηση Γιάννη Ρίτσου και μουσική Μίκη Θεοδωράκη. Ο τελευταίος, σπούδαζε τότε στο Παρίσι, όπου και του έστειλε ο Ρίτσος τον «Επιτάφιο». Η ιστορία λέει, πως ο Θεοδωράκης ξεκίνησε να μελοποιεί το ποίημα μέσα στο αυτοκίνητό του, περιμένοντας τη γυναίκα του στα ψώνια. Τραγούδια, έγιναν οκτώ μέρη του ποιήματος. Ο Θεοδωράκης θέλει να δισκογραφηθεί το έργο κι έτσι η Columbia, του προτείνει να το ενορχηστρώσει ο Μ. Χατζιδάκις.

H πρώτη έκδοση του έργου, συνέβη υπό τη διεύθυνση του Χατζιδάκι και την ερμηνεία της Νανάς Μούσχουρη. Το αποτέλεσμα δεν ικανοποίησε ούτε τον Θεοδωράκη, ούτε τον Ρίτσο. Τελικά, ο Θεοδωράκης αναλαμβάνει την ενορχήστρωση. Το αποτέλεσμα ήταν το έργο να γίνει ιδιαίτερα δημοφιλές σ’ όλα τα στρώματα του πληθυσμού, συμπληρωμένο από λαϊκό τραγουδιστή και λαϊκή ορχήστρα. Ο «Επιτάφιος», αποτελεί το πρώτο έργο αυτού του νέου μουσικού είδους, του έντεχνου, το οποίο θα κυριαρχήσει τις επόμενες δύο δεκαετίες. Τα θέματα του έντεχνου, βασίζονται συχνά στα έργα Ελλήνων ποιητών, ενώ οι μουσικές του καταβολές, βρίσκονται στους μουσικούς Μ. Χιώτη και Β. Τσιτσάνη.

Η Χούντα (1967-1974)

Το πολιτικό σκηνικό αλλάζει από το 1963, επιφέροντας αλλαγές σ’ όλους τους τομείς της τότε ζωής και της τέχνης. Με τις εκλογές της 3ης Νοεμβρίου 1963, έρχεται στην εξουσία ο Γεώργιος Παπανδρέου επιφέροντας σημαντικές μεταρρυθμίσεις, κυρίως στον εκπαιδευτικό τομέα. Το 1963, η υποχρεωτική εκπαίδευση επεκτείνεται στα 9 έτη. Στις 6 Μαρτίου 1964, ο Βασιλιάς Παύλος φεύγει από τη ζωή κι ως Βασιλιάς της Ελλάδας, ορκίζεται ο γιος του Κωνσταντίνος. Οι συγκρούσεις με το παλάτι, θα οδηγήσουν τελικά τον Γ.Παπανδρέου σε παραίτηση το 1965.

Οι πορείες, η αποστασία και το γενικότερο κλίμα της εποχής θα βρουν τους Έλληνες προ εκπλήξεως, όταν το πρωί της 21ης Απριλίου 1967, αντί για εκλογές, θα συναντήσουν στους δρόμους τανκς με την επιβολή πραξικοπήματος των Συνταγματαρχών και την κήρυξη της δικτατορίας σ’ ολόκληρη τη χώρα. Η βασιλική οικογένεια, μετά από αποτυχημένο πραξικόπημα -το οποίο στην πραγματικότητα δεν ξεκίνησε ποτέ- ενάντια στη Χούντα, θα καταφύγει στη Ρώμη, αιτούμενη άσυλο.

Η Ελλάδα, θα ξυπνήσει το 1967 βάζοντας στην καθημερινότητά της το «Αποφασίζομεν και διατάσσομεν». Η επταετία που θα ακολουθήσει θα μείνει χαραγμένη για τη λογοκρίσια στον τύπο, τις τέχνες, τη λογοτεχνία, τις φυλακίσεις, την τρομοκρατία. Ο Γ. Σεφέρης, διπλωμάτης τότε στην Αίγυπτο, θα προκαλέσει τους Χουντικούς με τις δηλώσεις του κι εν τέλει θα του απαγορευτεί η χρήση του διπλωματικού διαβατηρίου.

Παρόλη την αστάθεια και την αλλαγή του πολιτικού σκηνικού, οι συνήθειες διασκέδασης των Ελλήνων, σε μεγάλο βαθμό παρέμειναν ίδιες. Το ελληνικό μιούζικαλ κι ο κινηματογράφος χαίρουν ακόμα άνθησης. Εξαιρετική δημοτικότητα αποκτά το μελόδραμα, με ταινίες όπως «Η ξεριζωμένη γενιά» (1968) με κύριο πρωταγωνιστή του, τον Νίκο Ξανθόπουλο.

Η δεκαετία του ‘60, αποτελεί σίγουρα μία από τις πιο συγκλονιστικές δεκαετίες του περασμένου αιώνα. Μια δεκαετία γεμάτη πολιτικές εξελίξεις, αίγλη, αισιοδοξία, ανάπτυξη της οικονομίας και της βιομηχανίας κι αλλαγή του αστικού χώρου. Με εξαίρεση τα «μελανά» χρόνια της Χούντας των Συνταγματαρχών, μπορούμε να μιλήσουμε με σιγουριά για μια δεκαετία αλλαγών και λάμψης.

Facts της δεκαετίας:

• 21 Απριλίου 1967: Η Ελλάδα περνάει σε δικτατορικό καθεστώς και κατάλυση της δημοκρατίας, με το πραξικόπημα των Συνταγματαρχών

• 24 Αυγούστου 1960: Η υψίφωνος Μαρία Κάλλας, ερμηνεύει στο Αρχαίο Θέατρο Επιδαύρου, την όπερα του Μπελλίνι, <<Νόρμα>>.

• 6 Αυγούστου 1961: Η Κάλλας θα εμφανιστεί και πάλι στην Επίδαυρο, υποδυόμενη τη <<Μήδεια>>, από το ομώνυμο έργο του Λ.Κερουμπίνι. Η εμφάνισή της αυτή, έμεινε στην ιστορία, καθώς 17.000 θεατές, την αποθέωσαν όρθιοι.

• 1960: Η ταινία <<Ποτέ την Κυριακή>>, χαρίζει στη Μελίνα Μερκούρη το βραβείο πρώτης γυναικείας ερμηνείας στο Φεστιβάλ των Καννών, καθώς επίσης και μία υποψηφιότητα για Όσκαρ.

• 20 Οκτωβρίου 1968: Λαμβάνει χώρα σ’ενα νησάκι στο Ιόνιο, στο Σκορπιό, ο <<γάμος του αιώνα>> μεταξύ του Αριστοτέλη Ωναση και της πρώην πρώτης κυρίας των ΗΠΑ, Τζάκι Κένεντι.

  

• 19 Φεβρουαρίου 1962: Φεύγει από τη ζωή ο γιατρός κι ερευνητής, Γ.Παπανικολάου, ο οποίος έγινε γνωστός με την ανακάλυψη του σωτήριου <<τεστ- Παπ>> και τον πρώιμο εντοπισμό του καρκίνου του τραχήλου της μήτρας.

• 14 Σεπτεμβρίου 1960: Φεύγει από τη ζωή ο Μανόλης Καραγάτσης, ένας από τους σημαντικότερους συγγραφείς της <<Γενιάς του 1930>>.

• 1961: Ο Μ.Χατζιδάκις κερδίζει το Όσκαρ καλύτερου πρωτότυπου τραγουδιού, για το τραγούδι <<Τα παιδιά του Πειραιά>>, δίνοντάς του παγκόσμια προβολή.

• 1963: O Γ.Σεφέρης, Έλληνας διπλωμάτης και ποιητής, βραβεύεται με το Βραβείο Νόμπελ λογοτεχνίας από τη Σουηδική Βασιλική Ακαδημία των Επιστημών. Η επίσημη απονομή, γίνεται στις 10 Δεκεμβρίου του ίδιου έτους, στη Στοκχόλμη.

Πηγές φωτογραφιών: 1, 2 ,3 ,4, 5, 6, 7, 8

Πηγές:  Athens Voice,  Historical-quest, Videomusicview , Wikipedia (1), Wikipedia (2), Wikipedia (3), Wikipedia (4), LiFo

Κείμενο: Φρατζέσκα Τσελεπή (Lavart)