“Just keep going. No feeling is final” ήταν η καταληκτική φράση στην νέα ταινία του Taika Waititi, Jojo Rabbit, κλείνοντας την αυλαία του 60ου Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης με ένα νεύμα προς την πολιτική σάτιρα.
Πολύ συχνά, ταινίες με παιδιά για πρωταγωνιστές αποτελούν περιπτώσεις όπου αφήνοντας κάτι στη φαντασία ενισχύουν σημαντικά τις συναισθηματικές επιπτώσεις και μας διεγείρουν συναισθηματικά με έναν τρόπο πολύ ισχυρό. Μπορεί να υπάρχει βία, αλλά πολύ λίγες αιματοβαμμένες σκηνές. Όλες οι φρικαλέες σκηνές φιλτράρονται μέσα από τα μάτια ενός παιδιού, οπότε η κάμερα απλά κόβει μακριά ή «κροπάρει» το πλάνο όταν συμβούν κακά πράγματα. Και όμως αυτές οι σκηνές και κατ’επέκταση αυτές οι ταινίες έχουν ένα μεγαλύτερο αντίκτυπο σε πολλούς θεατές. Η ταινία Jojo Rabbit είναι μία τρανή απόδειξη.
Σε σκηνοθεσία του Taika Waititi, στον οποίο οφείλουμε πρόσφατα το συναρπαστικό Thor: Ragnarok καθώς και το υπέροχο mockumentary What we do in the shadows, πρόκειται για μία ταινία που διακυβεύεται την ιστορία ενός νεαρού αγοριού, του Johanes-Jojo- Betzler,στην Χιτλερική Γερμανία που ανακαλύπτει ένα κορίτσι κρυμμένο στο σπίτι του. Στη συνέχεια θα αναζητήσει συμβουλές από τον φανταστικό φίλο του, τον Adolf Hitler. Μια ενδιαφέρουσα μελέτη για τις πολιτικές και ηθικές συγκρούσεις μέσα στην οικογένεια και την κοινωνία που αναμφίβολα θα είναι επίκαιρη στις Η.Π.Α., στην Ευρώπη αλλά και σε ολόκληρο τον κόσμο.
Από αυτή την απλή, περίεργη υπόθεση έρχεται ένα τολμηρό εγχείρημα με μεγάλη φαντασία, διορατικότητα και συναισθηματική αγριότητα. Με ένα νεύμα προς τον « Άνδρα στη Μόσχα» (και ως εκ τούτου τον Τολστόι), αλλά χωρίς το χιούμορ, την καλοσύνη ή τη γενναιοδωρία – αυτό είναι το Ολοκαύτωμα – ο Waititi δημιουργεί ένα μικρόκοσμο της χιτλερικής σκέψης μέσα στο κεφάλι του μικρού Γιοχάνες. Η αλήθεια για την φύση ενός νταή και η ανακάλυψη πως από κάτω από την επιφανειακή αυτή ιδιότητα κρύβεται ένα ανυπότακτο παιδάκι μόλις δέκα ετών, μυστικά φοβισμένο από την ανεπάρκεια του. Αυτή η πεποίθηση αναδύεται στο κέντρο της ταινίας.
Το πλαίσιο του Τρίτου Ράιχ παρουσιάζεται ως ένα σκόπιμα τεχνητό παιδικό περιβάλλον, αν και προορίζεται να προσελκύσει την πολυπλοκότητα των ενηλίκων. Ο κάθε χαρακτήρας είναι ιδιαιτέρως ιδιοσυγκρασιακός από τον αθώο Jojo, τη μητέρα του που αγαπά την ελευθερία (Scarlett Johanson) και τον διοικητή της νεολαίας του Χίτλερ (Sam Rockwell) στον κολλητό φίλο του Yorki (Archie Yates) και την έφηβη εβραία Elsa (Thomasin McKenzie) που κρύβεται σε έναν άνοιγμα στον τοίχο μέσα στην κρεβατοκάμαρα της αδελφής του Jojo, όπως η Anne Frank. Όλοι τους, χαρακτήρες που κατοικούν μέσα σε έντονα χρωματισμένες συνθέσεις ενός ιστορικού βιβλίου- παρόμοιες με κάποιες συνθέσεις του Wes Anderson που τείνουν επίσης προς την εκκεντρικότητα των μορφών του Jared Hess.Όπου άλλοι δημιουργοί (ή ιστορικοί) αφηγούνται ότι η ναζιστική φιλοσοφία προσέλκυσε προσωπικότητες με συγκεριμένα χαρακτηριστικά, ο Waititi δείχνει γιατί και πώς. Είναι απολύτως αξιοσημείωτο πώς εκθέτει τον Γιοχανες ως ένα φοβισμένο ανεπιβεβαίωτο μικρό θηρίο, διαστρεβλώνοντας ό, τι βλέπει για να ταιριάζει στο όραμά του για τον εαυτό του ως θύμα. Αυτή είναι η ακροδεξιά νοοτροπία, η κουλτούρα «εμείς-εναντίον-αυτών» και ο εθνικισμός. Το γεγονός ότι η απεικόνιση φαίνεται τόσο ζωντανή και ίσως συναφή με διάφορα γεγονότα σήμερα είναι τρομακτική από μόνη της.
Ο Γιοχάνες χάνει τον δρόμο του σε αυτόν τον λαβύρινθο αμέσως, αν και νομίζει ότι δεν το κάνει, και δεν είναι ποτέ σίγουρος για το τι ξέρει ο καθένας γι ‘αυτόν, τις σκέψεις του ή τα μυστικά που μπορεί να ανήκουν ή όχι στον ίδιο. Σταδιακά, έρχεται να συνειδητοποιήσει ότι το έδαφος μπορεί να υποχωρήσει ανά πάσα στιγμή, και έτσι τα συναισθήματά του για την Έλσα αλλάζουν από το μίσος στην φιλία και πολλά άλλα.
Σίγουρα όμως πρόκειται επίσης και για ταινία για την τυφλή λατρεία «ηρώων», βασισμένη στη ναζιστική Γερμανία. Είναι αφοσιωμένη στο να δείξει τις επιδράσεις μιας προπαγανδιστικής κατάστασης εν των έσω, λαμβάνοντας την προοπτική ενός αδιαμφισβήτητα γλυκού παιδιού του οποίου ολόκληρη η ύπαρξη έχει οριστεί από το Τρίτο Ράιχ. Είναι μια κωμωδία, αλλά με μια πολύ σκοτεινή ιστορία που υποβόσκει, και ο Waititi – που έγραψε και σκηνοθέτησε την ταινία, και παίζει τον φανταστικό Führer – έχει επίγνωση του τι λέει σε κάθε πλάνο.
Το Jojo Rabbit δεν θα είναι για το γούστο πολλών, ακόμα και για όσους γενικά θυμούνται το αυθεντικό ύφος του Waititi. Το πολιτιστικό πλαίσιο έχει σημασία, όπως και η προσωπική εμπειρία, και ζούμε σε μια ιδιαίτερα ανησυχητική περίοδο της αυξανόμενης αυταρχικής ρητορικής, της λευκής υπεροχής και της επιθετικής άποψης κατά της μετανάστευσης. (Η ανθρωπότητα έχει την τάση να ξεχνάει τα σκληρά μαθήματα της ιστορίας της.) Υπάρχουν πολλοί άνθρωποι που ποτέ δεν θα βρουν τίποτα διασκεδαστικό στη ναζιστική Γερμανία, ανεξάρτητα από το πόσο επιδέξια είναι η εκτέλεση. Αλλά μου υπενθύμισε κάτι που έλεγε ο Μελ Μπρουκς, όταν ρωτήθηκε για τη διαμάχη γύρω από τη βραβευμένη με Όσκαρ ταινία του 1967 The Producers (παρουσιάζει ένα παράδοξο τραγούδι με όνομα “Springtime for Hitler.”). “Ο τρόπος με τον οποίο «χλευάζετε» τον Χίτλερ … αν μπορείτε να τον μειώσετε σε κάτι γελοίο, τότε κερδίζετε “, είπε ο Μπρουκς.
Ταυτόχρονα ο Waititi κάνει και κάτι διαφορετικό εδώ. Αυτή η ταινία δεν είναι μία απλή διασκέδαση κοροϊδεύοντας τον Χίτλερ και την ναζιστική Γερμανία, αν και υπάρχουν πολλά τέτοια στοιχεία. Το περιβάλλον του Β ‘Παγκοσμίου Πολέμου παρέχει ως επί το πλείστον ένα ισχυρό πλαίσιο για την ιστορία ενός μοναχικού αγοριού σε μια χώρα που έχει διχαστεί από τον πόλεμο, που του λείπει απεγνωσμένα ο πατέρας του. “Δεν είσαι ναζί, Jojo, είσαι ένα παιδί δέκα ετών που του αρέσει να ντύνεται με μια αστεία στολή και που θέλει να είναι μέλος μιας λέσχης”, λέει η Έλσα σε ένα σημείο.
Χιούμορ τελικά. Το χρησιμοποιούμε για να μαλακώσουμε τον αντίκτυπο του οποιουδήποτε χτυπήματος ,να ελαφρύνουμε τον πόνο. Αλλά, εν τέλει, αυτό στο οποίο συμβάλει είναι να ανοίξουμε τις καρδιές μας και το μυαλό μας. Αν υπήρχε κατάλληλη χρονική στιγμή, μία συγκεκριμένη εποχή για μια ιστορία που δεν κάνει τίποτα παρά να εξαπλώσει την αγάπη και όχι το μίσος, τότε αυτή η στιγμή είναι τώρα.
Κείμενο: Ελένη Κουκουρίκου (Lavart)
