Ο Jean-Michel Basquiat ήταν ο πρώτος σπουδαίος καλλιτέχνης του δρόμου και ένας από τους πιο χαρισματικούς ζωγράφους του προηγούμενου αιώνα
Βρισκόμαστε στο Μπρούκλιν του 1960, στις τότε δύσκολες εποχές για τους κατοίκους της Νέας Υόρκης, ανάμεσα σε τούβλινα κτίρια, εγκληματικότητα και κοινωνικές αναταραχές. Ένα ζευγάρι μεταναστών, από διαφορετικά μέρη του κόσμου, συναντιέται και δημιουργεί μία οικογένεια με τέσσερα παιδιά, το μικρότερο από τα οποία ονομάζει Jean-Michel Basquiat. Ο Basquiat ασχολήθηκε με τη ζωγραφική και έγινε ένας από τους σπουδαιότερους, αντισυμβατικούς καλλιτέχνες του νέου εξπρεσιονισμού. Μεγάλωσε στη γειτονιά του Boerum Hill και πέρασε το μεγαλύτερο μέρος της παιδικής του ηλικίας, ζωγραφίζοντας σε αποκόμματα χαρτιών, ακούγοντας τον πατέρα του να παίζει μουσική και πηγαίνοντας με τη μητέρα του σε τοπικές γκαλερί και εκθέσεις τέχνης. Στην ηλικία των 7 είχε ένα ατύχημα, που του άλλαξε σε μεγάλο βαθμό τη ζωή. Καθώς έπαιζε στους δρόμους της γειτονιάς του, τον χτύπησε ένα αυτοκίνητο με αποτέλεσμα να νοσηλευθεί για αρκετές μέρες στο νοσοκομείο. Ένα δώρο από τη μητέρα του, για να περνάει τον χρόνο του, αποτέλεσε πηγή έμπνευσης για τον ζωγράφο και επηρέασε τη μετέπειτα καλλιτεχνική πορεία του. Αυτό ήταν ένα βιβλίο, το Gray’s Anatomy, το οποίο ενεργοποίησε το ενδιαφέρον του για την ανατομία του ανθρώπινου σώματος και την ωμή αναπαράστασή του.
Στα έργα του αποτυπώνει τμηματικά το ανθρώπινο σώμα, γυμνό από ρούχα, πολλές φορές γυμνό από δέρμα. Αυτή η αναπαράσταση είναι τόσο άγρια, που μερικές φορές υπερκαλύπτει τις έντονες χρωματικές επιλογές του και τα όλο νόημα γραπτά μηνύματά του πάνω στον καμβά. Αυτός ο τρόπος απεικόνισης των ανθρώπων, τους κάνει να φαίνονται εκ πρώτης όψεως αδύναμοι, απογυμνωμένοι και γεμάτοι πληγές. Αυτό όμως που πετυχαίνει ο Basquiat στο σύνολο του έργου του είναι μία αλληλουχία πρωτόγονων εικόνων από ανθρώπους, που δεν μοιάζουν με εμάς αλλά αποτελούνται από τα πιο βασικά μας στοιχεία, αυτά του σώματος. Έτσι, η αναπαράστασή του ίσως είναι ενδυναμωτική, ίσως αναδεικνύει μία ζωώδη εικόνα του ανθρώπινου είδους, έτσι όπως ποτέ άλλοτε δεν έχει απεικονιστεί γιατί παρά είναι προκλητική. Ο άνθρωπος στα έργα του ισοπεδώνεται και εξυψώνεται την ίδια στιγμή. Στα 17 του, ο Basquiat ξεκίνησε να ασχολείται πιο συστηματικά με το graffiti και την τέχνη του δρόμου. Μαζί με τον φίλο του Al Diaz άρχισε να ζωγραφίζει σύμβολα και ακατανόητες φράσεις στους τοίχους του Μανχάταν, ενώ η πρώτη του υπογραφή ήταν SAMO (same old shit). Μέχρι τα 21 του είχε αφιερωθεί πλήρως στη ζωγραφική, χωρίς ποτέ να πάει σε σχολή Καλών Τεχνών. Τον Ιούνιο του 1980 συμμετείχε σε μία συλλογική έκθεση της Νέας Υόρκης στην Times Square, όπου γνώρισε πολλούς άλλους καλλιτέχνες και άρχισε να αποκτά γνωριμίες στον χώρο της τέχνης. Τον πρώτο του πίνακα “Cadillac Moon” (1981) αγόρασε η μουσικός Debbie Harry. Από την πρώτη του έκθεση και ύστερα ακολούθησαν πολλές ακόμα συμμετοχές σε ατομικές ή συλλογικές εκθέσεις και τα έργα του βρέθηκαν πλάι σε έργα μεγάλων καλλιτεχνών, όπως του Andy Warhol.
Το έργο του μοιάζει με την αυτόματη γραφή του κινήματος της Beat generation. Συνδύαζε στοιχεία από διάφορα παράγωγα της φαντασίας του, όπως αποκόμματα χαρτιού από βιβλία και μενού εστιατορίων, σκίτσα από τα τετράδιά του και χρώμα, σχεδόν όπως οι ποιητές του Beat έγραφαν με τη μέθοδο των cut-ups. Επιπλέον, η τέχνη του αποτελούνταν από μικτές τεχνικές, κάτι που προσέδιδε χαρακτήρα και ιδιαίτερο ενδιαφέρον στα έργα του, τα οποία απομακρύνονταν με αυτό τον τρόπο από την καθαρή ζωγραφική τέχνη και πλησίαζαν μία αφηρημένη, καθαρά προσωπική εκδοχή της. Ο λόγος που χρησιμοποιούσε μικτές τεχνικές δεν ήταν καθαρά από επιλογή του. Εξαιτίας οικονομικών προβλημάτων, ο Basquiat δεν μπορούσε να χρησιμοποιεί καμβάδες και συμβατικά υλικά ζωγραφικής, οπότε αναγκαζόταν να δημιουργήσει με πολλούς αυτοσχεδιαστικούς τρόπους. Αυτή η αναγκαιότητα βρήκε πρόσφορο έδαφος στη φαντασία του και οδήγησε στο προσωπικό του στυλ. Τα έργα του χωρίζονται πλέον σε θεματικές. Η πρώτη είναι η “Heroes and Saints,” στα έργα της οποίας ο ζωγράφος αναπαριστά σημαντικά πρόσωπα της αφροαμερικανικής κουλτούρας, όπως ο τζαζίστας Charile Parker, ως αγίους.
Η δεύτερη αποτελείται από πίνακες με συγκεκριμένες θεματικές, μεικτές τεχνικές, σκίτσο και ποίηση. Σε αυτά τα έργα του υπάρχουν πολλές αναφορές στο στοιχείο της καταπίεσης, στην έννοια της ταυτότητας και του εαυτού, καθώς και πολλά ιστορικά και πολιτικοκοινωνικά σχόλια. Κεντρικές φιγούρες πολλών έργων του ήταν άτομα που μοιάζουν να ανήκουν στην τότε εργατική τάξη, στον κόσμο που ο Basquiat έβλεπε να πασχίζει να επιβιώσει μέσα στην πόλη. Επίσης, σχολίασε εκτενώς την αφρικανική ιστορία και το δουλεμπόριο στην Αμερική.
Στην τρίτη θεματική της πορείας του, ασχολήθηκε με την απεικόνιση ανθρώπινων κεφαλιών ή κρανίων και ονομάστηκε “Heads.” Στα έργα αυτά υπάρχουν έντονες αναφορές σε παραδοσιακές αφρικανικές μάσκες και στην ανατομία του ανθρώπινου σώματος.
Φυλετικά, κοινωνικά και ιστορικά σχόλια έγιναν οι βασικές θεματικές του και καθόρισαν τη σημαντικότητά του ως σύγχρονο καλλιτέχνη. Στη μικρή χρονικά καλλιτεχνική του πορεία, δημιούργησε χιλιάδες έργα ζωγραφικής και άφησε έντονο αποτύπωμα στη σύγχρονη ιστορία της τέχνης. Δυστυχώς η ζωή του ήταν σύντομη, καθώς στα 27 του πέθανε από υπερβολική δόση ναρκωτικών. Σημαντική για την πορεία του ήταν η γνωριμία του με τον Andy Warhol, η οποία οδήγησε σε μία καλλιτεχνική συνεργασία, που διήρκεσε μέχρι το τέλος της ζωής του Warhol το 1987.
“The more I paint, the more I like everything.” Jean-Michel Basquiat
Κείμενο: Αφροδίτη Αυγέρου (Lavart)
