Οι ψυχασθενείς ως καλλιτέχνες μέσω της Art Brut του Jean Dubuffet
Η άποψη πως η τέχνη συντελεί σημαντικά στη θεραπεία των ψυχικών ασθενειών είναι κάτι που κερδίζει ολοένα και περισσότερο έδαφος. Μπορεί όμως ένας ψυχικά διαταραγμένος νους να μεγαλουργήσει στην τέχνη; Η ιστορία δίνει θετική απάντηση σ’ αυτή την ερώτηση και μόνο αν φανταστεί κανείς με πόση ευφορία ζωγράφιζε ο Vincent στη γαλλική επαρχία.
Υπήρξε όμως κάποιος αρκετά τολμηρός στα μέσα του 20ου αιώνα ο οποίος έφερε σκόπιμα στο προσκήνιο της καλλιτεχνικής δημιουργίας ανθρώπους ψυχικά διαταραγμένους. Αυτός ήταν ο Jean Dubuffet, Γάλλος ζωγράφος και γλύπτης, ο οποίος θέλησε να αναδείξει την τέχνη στην ακατέργαστη μορφή της, όπως προέκυπτε από το ένστικτο ανθρώπων με ψυχικά προβλήματα. Ο ίδιος πίστευε ότι η κουλτούρα στη τέχνη, όπως είχε διαμορφωθεί μέχρι τότε, είχε δημιουργήσει στέρεες φόρμες και όσες καλλιτεχνικές δημιουργίες βρίσκονταν έξω απ’ αυτές, θάβονταν στην αφάνεια. Για εκείνον, η δημιουργικότητα δεν κάνει διακρίσεις στις κοινωνικές τάξεις. Αντιθέτως, πρέσβευε πως η δημιουργία είναι αναπόσπαστο κομμάτι της ανθρώπινης ψυχοσύνθεσης, ακόμα κι εκείνων που βρίσκονται στο περιθώριο.
Επαναστατώντας στις δεδομένες αντιλήψεις της εποχής περί τέχνης, ο Dubuffet ξεκίνησε μια σειρά ταξιδιών προκειμένου να γνωρίσει αυθεντικές μορφές δημιουργικότητας. Επικεντρώθηκε σε ανθρώπους έγκλειστους σε ψυχιατρικά ιδρύματα, οι οποίοι δεν ανήκαν ούτε σε καλλιτεχνικούς κύκλους, ούτε φυσικά γνώριζαν τις νόρμες των Σχολών Καλών Τεχνών. Τα έργα τα οποία προέκυψαν από αυτούς τους δημιουργούς, τα περιέγραψε ο Dubuffet με τον όρο Art Brut (Ωμή Τέχνη), τέχνη δηλαδή «ακατέργαστη», χωρίς καθοδηγήσεις και επιρροές. Σήμερα, αποτελούν την Collection de l’ Art Brut, που εκτίθεται στη Λωζάννη της Ελβετίας.
Παρά τις ομοιότητες που ορισμένα έργα παρουσιάζουν, δεν μπορούν να ενταχθούν σε ένα κίνημα με συγκεκριμένες προοπτικές. Η αποχή των δημιουργών τους από την καλλιτεχνική κουλτούρα οδηγεί στην αποφυγή της μίμησης στοιχείων ανάμεσα στους καλλιτέχνες της Art Brut. Ο ίδιος ο Dubuffet σε σημειώματά του αναφέρει για την πρωτοτυπία των έργων:
…εντελώς επινοημένη σε όλες τις φάσεις της από τις ορμές του ίδιου του καλλιτέχνη. Είναι επομένως μια τέχνη που εκδηλώνει μια απαράμιλλη εφευρετικότητα.
Η εσωτερική ορμή του καλλιτέχνη εκτονώνεται με τρόπο ανεξέλεγκτο, αδιαφορώντας για το συμβατικό πλαίσιο της καλλιτεχνικής δημιουργίας. Τα περισσότερα από τα έργα των ψυχικά ασθενών αποτελούν σήμερα ξεχωριστά κομμάτια τέχνης που αποδεικνύουν την καλλιτεχνική δεινότητα των δημιουργών τους.
Παρόλο που δεν ήταν αυτός ο σκοπός της, η Art Brut έθεσε τις βάσεις για την ανάδειξη της τέχνης ως ψυχοθεραπείας για τους ψυχικά ασθενείς. Η δημιουργική έκφραση μέσω των εικαστικών τεχνών δύναται να μετουσιώσει το βιωματικό τραύμα και να το μεταπλάσει σε πλαστική επιφάνεια. Αυτός είναι ένας τρόπος έκφρασης και συναισθηματικής αποφόρτισης των ψυχικά ασθενών, ιδίως εκείνων με παραπάνω δυσκολίες στην επικοινωνία ή στην ανάπτυξη σχέσεων με άλλα άτομα.
Έτσι ξεκινάει το ενδιαφέρον για τη δημιουργική έκφραση μέσω των εικαστικών τεχνών σε ανθρώπους με ψυχικές ασθένειες, κάτι που αργότερα εξελίχθηκε στη λεγόμενη «art therapy».
πηγές φωτογραφιών : 1 & 2 , 3 & 5 , 4 , 6
Κείμενο : Άννα Παπαδημητροπούλου (lavart)
