Η ανησυχητική ερμηνεία ενός επιμένοντος και διογκωμένου προβλήματος: της σεξουαλικοποίησης των κοριτσιών
Οι ανησυχίες για τη σεξουαλικοποίηση της μαζικής κουλτούρας εκφράζονται ολοένα και πιο ρητά τα τελευταία χρόνια από τον επιστημονικό κόσμο: το 2013 εκδίδεται το βιβλίο «Exploiting Childhood: How Fast Food, Material Obsession and Porn Culture are creating New Forms of Child Abuse» από μία ομάδα επιστημόνων, ενώ το 2018 η διδάκτορας εξελικτικής ανθρωπολογίας του Πανεπιστημίου του Μίσιγκαν Gwen Dewar εκφράζει ρητά τις ανησυχίες της για τα καταστροφικά αποτελέσματα της σεξουαλικοποίησης στα μικρά κορίτσια μέσα από μία δημοσίευσή της στο περιοδικό «Parenting Science». Η προστασία των παιδιών – και ιδιαίτερα των κοριτσιών – έχει πυροδοτήσει συζητήσεις ακόμη και εντός της Ευρωβουλής, όπως το 2015, όπου συζητήθηκαν πιθανοί τρόποι αντιμετώπισης του ανησυχητικού φαινομένου της σεξουαλικοποίησης των παιδιών από τα κράτη – μέλη της Ευρωπαικής Ένωσης⋅ τρία χρόνια πριν από αυτό, το 2012, η Ευρωκοινοβουλευτική Επιτροπή για τα Δικαιώματα των Γυναικών και την Ισότητα των Φύλων είχε εκδόσει μία αναφορά σχετικά με τη σεξουαλικοποίηση των κοριτσιών, εντός της οποίας είχαν προταθεί λύσεις όπως η επιβολή περιορισμών στο διαδικτυακό περιεχόμενο στο οποίο έχουν πρόσβαση τα παιδιά και η ενημέρωση των γονέων μέσα από μία ειδικά σχεδιασμένη ιστοσελίδα.
Όσο κι αν θεωρούμε το εν λόγω φαινόμενο καινούργιο ή πρωτοφανές, όπως είχαν δηλώσει πολλοί επικριτές της ταινίας του Netflix «Mignonnes» πρίν κάποιους μήνες, παρατηρούμε τη σεξουαλικοποίηση των κοριτσιών ήδη από το 19ο αιώνα, σε καρτ ποστάλ της εποχής. Ήδη από το 1890, η συλλογή καρτ ποστάλ φαίνεται πως ήταν ευρέως διαδεδομένη στην Ευρώπη: εντυπωσιακές εκθέσεις, διαγωνισμοί συλλεκτών και πλήθος καλλιτεχνικών καινοτομιών συνόδευαν το νέο χόμπι των Ευρωπαίων. Παρ’ όλα αυτά, αποτυπωμένα στο πίσω μέρος κάποιων καρτ ποστάλ υπάρχουν ανησυχητικές φωτογραφίες, αντιπροσωπευτικές μίας ακόμη πιο ανησυχητικής διαπίστωσης: τα κορίτσια ήδη από τότε σεξουαλικοποιούνταν από εξωφρενικά μικρή ηλικία.
Εντός των παραπάνω καρτ ποστάλ με σχετικό περιεχόμενο, οι οποίες προέρχονται από δύο διαφορετικές Ευρωπαϊκές χώρες, την Ιταλία και τη Γαλλία, τα στοιχεία της παράταιρης για την ηλικία των κοριτσιών ένδυσης και του μακιγιάζ είναι κάτι περισσότερο από εμφανή και ενοχλητικά. Μπροστά από τεχνητά φόντα, τα κορίτσια ποζάρουν με το χαμόγελο της παιδικής τους αθωότητας, προφανώς χωρίς να γνωρίζουν για τον παιδοφιλικό χαρακτήρα του αποτελέσματος της απαθανάτισής τους. Οι εν λόγω ερωτικοποιημένες απεικονίσεις, που γίνονταν δυστυχώς ολοένα και πιο δημοφιλείς, τράβηξαν γρήγορα την προσοχή νομικών, φιλανθρωπικών οργανώσεων, αλλά και θρησκευτικών ομάδων – σε μία εποχή όπου το ανήλικο αναγνωριζόταν αυξανόμενα ως ευάλωτο άτομο που χρήζει προστασίας και μέριμνας από το κοινωνικό σύνολο. Η ζήτηση όμως για τέτοιου είδους εικόνες κοριτσιών και εφήβων δεν αμβλύνθηκε ακόμα και μετά τη δράση των παραγόντων αυτών…
Σε μία εκτενή έρευνα του 2008 της Αμερικανικής Ψυχολογικής Εταιρείας (APA- American Psychological Association), η επιστημονική ομάδα συνέδεσε τη σεξουαλικοποίηση των κοριτσιών με την εμφάνιση διατροφικών διαταραχών, ψυχικής ασθένειας και χαμηλής αυτοπεποίθησης. Τα παιδικά παιχνίδια μακιγιάζ και το φαινόμενο των παιδικών καλλιστείων – αλλά και οι διαρκείς διαφημίσεις καταναλωτικών αγαθών και η πρόσβαση των παιδιών και των εφήβων σε αστείρευτο περιεχόμενο online το οποίο βρίθει σκηνών βίας και πορνογραφικού υλικού. Η Lucie Russell, υπεύθυνη καμπάνιας, πολιτικής και συμμετοχής στο βρετανική Μη Κυβερνητική Οργάνωση Young Minds, η οποία ασχολείται ενεργά με την ενδυνάμωση και την παροχή ψυχολογικής υποστήριξης σε νέους και εφήβους, καθώς και με την ενδυνάμωση αυτών των ηλικιακών ομάδων, εξηγεί τις επιπτώσεις αυτής της υπερέκθεσης σε σεξουαλικό ή σεξουαλικοποιημένο περιεχόμενο σε σχετική της επιστολή στην εφημερίδα Guardian: «ορισμένες περιοχές του εγκεφάλου δεν έχουν αναπτυχθεί πλήρως κατά την προεφηβική και εφηβική ηλικία, αλλά αναπτύσσονται ακόμη μέχρι την ηλικία των 20 περίπου. Μία από αυτές τις εγκεφαλικές περιοχές είναι ο προμετωπιαίος φλοιός, που σχετίζεται με τον περιορισμό και τον έλεγχο της παρόρμησης, αλλά και κοινωνικών παραγόντων όπως τα πρότυπα ή η πίεση των συνομηλίκων – κάτι που συχνά επεξηγεί τις απερίσκεπτες συμπεριφορές των εφήβων». Αυτό, δηλαδή, συνεπάγεται την εσωτερίκευση και ουσιαστικά την άκριτη υπακοή σε πρότυπα κι σύμβολα που μόνο βλάπτουν την ψυχική – και συχνά σωματική- υγεία των παιδιών και των εφήβων. Παιδιών και εφήβων που αργότερα θα εξελιχθούν σε ενήλικες με ριζωμένες, στρεβλές αντιλήψεις περί σεξουαλικού και σεξουαλικοποιημένου.
Η έντονη σεξουαλικοποίηση των σωμάτων – και δη των σωμάτων των κοριτσιών – συμβαίνει συνεπώς εντός κάποιων προκαθορισμένων πλαισίων, αυτών του «τέλειου προτύπου». Το τέλειο πρότυπο, όμως, διαμορφωμένο από διαφημιστικές καμπάνιες, πάντα σεξουαλικό και επιθυμητό, συνοδευόμενο από αστραφτερά χρώματα και εφέ παραμένει άφταστο γιατί είναι ένα διαρκώς εξελισσόμενο προϊόν: στον αγώνα δρόμου με γραμμή τερματισμού την ταύτιση με το πρότυπο και τα στοιχεία που αυτό συνεπάγεται, ο καπιταλισμός βρίσκει τη χρυσή ευκαιρία εκμετάλλευσης ανασφαλειών και – γιατί όχι; – την δημιουργία πλασματικών ελλείψεων των δρομέων σε σύγκριση με το χρυσό τρόπαιο. Ως απάντηση σε κάθε τι που αισθανόμαστε πως δεν έχουμε, ή έχουμε ήδη απλώς δεν είναι τόσο όσο του επινοημένου προτύπου, υπάρχει ένα προιόν, μια υπηρεσία, μία απάντηση που απλώς θα αντικατασταθεί από μία νέα ερώτηση – γιατί, παρομοίως με το πρότυπο, οι ανασφάλειες είναι επινοημένες – καπιταλιστικά και πατριαρχικά παράγωγα που υποτάσσουν την επιθυμία μας για τον πραγματικό έλεγχο του σώματός μας και της εικόνας του.
Κοινώς, το φαινόμενο της εκτεταμένης και άκριτης σεξουαλικοποίησης – επικερδές για τους λίγους, βλαβερό για το κοινωνικό σύνολο και τις αντιλήψεις του για το σώμα – θολώνει τα όρια του τι πραγματικά είναι σεξουαλικό και τι όχι. Σεξουαλικό και σεξουαλικοποιημένο δεν είναι ένα και το αυτό και απλώς επειδή κάτι έχει εισέλθει στη σφαίρα της κανονικότητας – ή παλεύει να εισέλθει – δεν είναι κανονικό, είναι απλώς κανονικοποιημένο. Και ο διαχωρισμός τους δεν είναι μόνο απαραίτητος, αλλά επείγει κιόλας.
Το παρόν άρθρο έχει συνταχθεί από τη Μαρία Στεφιάδου (Lavart)
