Η προσέγγιση του θανάτου μέσα από 5 + 1 ερωτικές murder ballads

Δεν είναι λίγες οι φορές που η μουσική έχει ασχοληθεί με σκοτεινά θέματα

Η (αναπάντεχη) απώλεια ενός αγαπημένου προσώπου, η βία, η εξαπάτηση και γενικά ο θάνατος αποτελούν επαναλαμβανόμενα μοτίβα σε πολλά τραγούδια.

Η επίδραση της μουσικής στην προσέγγιση του θανάτου έχει επισημανθεί από τον Partridge (2015), ο οποίος αναφέρει ότι «ο θάνατος, αν και αναπόφευκτος, έχει αφαιρεθεί από την καθημερινή ζωή των περισσότερων δυτικών κοινωνιών, μολονότι όλοι θα πρέπει να αντιμετωπίσουν κάποια στιγμή τα ζητήματα που θέτουν σε κίνδυνο την ανθρώπινη ζωή∙ η μουσική μπορεί να αποτελέσει το μέσο για να επιτευχθεί κάτι τέτοιο».

Murder Ballads (Μπαλάντες για φόνους ή μπαλάντες δολοφονιών)

Οι μπαλάντες για φόνους ή μπαλάντες δολοφονιών (murder ballads) παρέχουν μια εμπειρία μέσω της οποίας οι ακροατές μπορούν να προσεγγίσουν σκοτεινά θέματα δολοφονίας και θανάτου με ασφαλή και ελεγχόμενο τρόπο. Είναι ένας τύπος αφηγηματικής μπαλάντας που περιγράφει λυρικά την ιστορία μιας δολοφονίας, συνήθως από την οπτική του δράστη. Συχνά, πραγματεύονται την αιτία που οδήγησε σε αυτήν την κατάληξη, το πώς συνέβη η δολοφονία και το τί ακολούθησε μετά το θάνατο (Newman, 2017). Για την καλύτερη ανάλυσή τους έχουν οργανωθεί σε πέντε κατηγορίες: μπαλάντες με μαύρο χιούμορ, μπαλάντες που αφηγούνται τραγωδίες με σκληρό τρόπο, μπαλάντες που εξιστορούν τις δολοφονίες γυναικών, μπαλάντες που προσεγγίζουν την δολοφονία ως μία μορφή εκδίκησης και, τέλος, μπαλάντες που επικεντρώνονται στον συναισθηματικό και ψυχολογικό απόηχο της δολοφονίας (Newman, 2020).

Η παράδοση της λυρικής εξιστόρησης μιας δολοφονίας ξεκίνησε στην Ευρώπη, και πιο συγκεκριμένα, στο Ηνωμένο Βασίλειο και τη Σκανδιναβία, όπου οι μπαλάντες δολοφονιών δημοσιεύονταν σε φυλλάδια για να αναφέρουν ή/και να κάνουν εικασίες για αληθινά εγκλήματα της εποχής ή με σκοπό να αφηγηθούν «σκοτεινές» ιστορίες που σχετίζονταν με λαϊκές παραδόσεις. Μεγάλο ρόλο στην διάδοση των ιστοριών διαδραμάτισαν οι μελετητές της λαογραφίας, οι οποίοι συνέλεξαν τις μπαλάντες των δολοφονιών που προηγουμένως ήταν γνωστές μόνο σε αναλφάβητες κοινότητες και συνετέλεσαν στην προφορική τους διάδοση. Οι μπαλάντες δολοφονιών θεωρήθηκαν προϊόντα βίαιων και απείθαρχων πολιτισμών που γεννήθηκαν από και, κατά συνέπεια, διαδόθηκαν σε απομακρυσμένες και αγροτικές περιοχές, μακριά από τους επίσημους νομικούς θεσμούς του κράτους. Το γεγονός αυτό έδωσε στους δημιουργούς των τραγουδιών τον χώρο και την ελευθερία να «μπερδεύουν» τις ευρύτερες ηθικές συνθήκες των πράξεων που περιγράφονται σε αυτές (Underwood & Parris, 2004).

Τον δέκατο ένατο αιώνα, οι μπαλάντες δολοφονιών έγιναν λαϊκά τραγούδια που διαδίδονταν από στόμα σε στόμα και μεταφέρονταν από τη μία γενιά στην άλλη. Τον εικοστό αιώνα, τα τραγούδια αποτέλεσαν τα θεμέλια της σύγχρονης μπλουζ και country μουσικής. Σημαντικό ρόλο στην συγκέντρωση των τραγουδιών διαδραμάτισε ο Alan Lomax, λαογράφος, εθνομουσικολόγος και αρχειοθέτης που πραγματοποίησε ηχογραφήσεις και ερεύνησε τις ιστορίες πίσω από τους στίχους των τραγουδιών (Newman, 2020).

1. Where the wild roses grow (Nick Cave & the Bad Seeds ft. Kylie Minogue) – 1995

Όπως έχει αποκαλύψει ο ίδιος ο Nick Cave συνέθεσε το τραγούδι, έχοντας στο μυαλό του την συνεργάτιδά του Kylie Minogue και εμπνευσμένος από το παραδοσιακό τραγούδι «Down in the Willow Garden», στο οποίο ένας άνδρας σκοτώνει την πανέμορφη ερωμένη του και τη ρίχνει στο ποτάμι. Το όνομα Elisa Day, που χρησιμοποιείται στο τραγούδι, αναφέρεται σε μια γυναίκα που, σύμφωνα με τον θρύλο, ζούσε στην Ευρώπη την εποχή του Μεσαίωνα και όλοι έλεγαν πως η ομορφιά της συγκρινόταν με τα άγρια κόκκινα τριαντάφυλλα που φύτρωναν στις όχθες των ποταμών. Σύμφωνα με τον μεσαιωνικό θρύλο, την ερωτεύθηκε ένας άνδρας που έφτασε στην πόλη. Την πλησίασε και της ζήτησε να πάνε στο ποτάμι. Εκεί τη σκότωσε, αφού τη χτύπησε με μια πέτρα στο κεφάλι.

On the last day I took her where the wild roses grow,

she lay on the bank, the wind light as a thief

And I kissed her goodbye, said, ‘All beauty must die’

And I lent down and planted a rose between her teeth

2. Red Headed Stranger (Willie Nelson) – 1975

Η μπαλάντα γράφτηκε αρχικά για τον Perry Como, αλλά δεν ηχογραφήθηκε ποτέ λόγω μιας διαφωνίας μεταξύ του ίδιου και της δισκογραφικής εταιρίας. To 1975, o Willie Nelson ηχογράφησε το ομώνυμο θεματικό άλμπουμ που αφηγείται με σκοτεινό τρόπο την ιστορία ενός άνδρα, ο οποίος, αφού σκότωσε την άπιστη γυναίκα του και τον εραστή της, κατάφερε να ξεφύγει από τον νόμο. Το περιεχόμενο του άλμπουμ αποτελείται από τραγούδια με σύντομους ποιητικούς στίχους και διασκευές παλαιότερου υλικού, όπως το “Blue Eyes Crying in the Rain” του Fred Rose, το “Down Yonder” του Wolfe Gilbert και το “O’er the Waves” του Juventino Rosas.

The yellow haired lady was buried at sunset, the stranger went free, of course

3. Jenny was a friend of mine (The Killers) – 2004

Αυτή η ψυχρή alt-rock μελωδία του 2004, εμπνεύσθηκε από έναν πραγματικό δολοφόνο, τον Robert Chambers, γνωστό και ως Preppy Killer. Ομολόγησε ένοχος για στραγγαλισμό της 18χρονης Jennifer Levin, ισχυριζόμενος ότι ο θάνατος ήταν τυχαία συνέπεια σκληρού σεξ. Ο Chambers αφέθηκε ελεύθερος το 2003. Το τραγούδι περιγράφει την πολύωρη ανάκριση του φερόμενου ως δολοφόνου, ο οποίος ομολόγησε με σκληρό τρόπο την δολοφονία της κοπέλας («Δεν μπορούσε να φωνάξει ενώ την κρατούσα»), όταν η ίδια επιχείρησε να διακόψει την σχέση της μαζί του.

We took a walk that night, but it wasn’t the same,

We had a fight on the promenade out in the rain,

She said she loved me, but she had somewhere to go,

She couldn’t scream while I held her close,

I swore I’d never let her go

4. Nebraska (Bruce Springsteen) – 1982

https://www.youtube.com/watch?v=iir_xAbt-ak

Ένα από τα πολύ αγαπημένα μου τραγούδια. Το σκοτεινό αυτό τραγούδι βασίζεται στην αληθινή ιστορία μιας αδίστακτης δολοφονίας που διαπράχθηκε από δύο έφηβους, τον 19χρονο Charles Starkweather και τη 14χρονη σύντροφο και συνεργάτη του, Caril Ann Fugate. Το 1958 πυροβόλησαν, στραγγάλισαν και μαχαίρωσαν 11 αθώους ανθρώπους στο Ουαϊόμινγκ μέσα σε μια περίοδο περίπου 8 ημερών. Ο Starkweather εκτελέστηκε. Η Fugate, η νεότερη γυναίκα μέχρι σήμερα που έχει δικαστεί για δολοφονία πρώτου βαθμού στις Η.Π.Α, καταδικάστηκε σε μια μακρά ποινή φυλάκισης, ωστόσο, στη συνέχεια αφέθηκε ελεύθερη. Το τραγούδι αφηγείται από την οπτική του Starkweather και δίνει μια επισκόπηση των εγκλημάτων του ζευγαριού. Καθώς κάθεται στην ηλεκτρική καρέκλα περιμένοντας την θανάτωσή του, εκφράζει ότι η κοπέλα του θα έπρεπε να είναι μαζί του στην αγκαλιά του.

They declared me unfit to live said into that great void my soul’d be hurled

They wanted to know why I did what I did

Well sir I guess there’s just a meanness in this world

5. Henry Lee (Nick Cave & The Bad Seeds ft. PJ Harvey) – 1996

Ακόμη ένα τραγούδι του Nick Cave. Άλλωστε, η σκοτεινή πλευρά του είναι ευδιάκριτη σε πολλά από τα τραγούδια του. Ένα τραγούδι μοντέρνου ροκ που αποτελεί μια παραλλαγή του παραδοσιακού σκωτσέζικου λαϊκού τραγουδιού, “Young Hunting”. Διαδραματίζεται τον μεσαίωνα και περιγράφει την ιστορία μιας γυναίκας, η οποία γνωρίζει έναν άνδρα (σε κάποιες ιστορίες έναν ιππότη) και τον παρακαλεί να περάσει τη νύχτα μαζί της. Εκείνος αρνείται την φροντίδα της απαντώντας ότι αγαπά μια πιο όμορφη γυναίκα. Η ζήλια κορυφώνεται γρήγορα και η γυναίκα παίρνει ένα στυλό/μαχαίρι και τον μαχαιρώνει μέχρι θανάτου. Στη συνέχεια, ρίχνει το πτώμα σε ένα πηγάδι. Ένα τραγούδι που εκφράζει με έναν γλυκό και ταυτόχρονα σκοτεινό τρόπο την οργή μιας περιφρονημένης γυναίκας.

Lie there, lie there, little Henry Lee

‘til the flesh drops from your bones

For the girl you have in that merry green land

Can wait forever for you to come home

And the wind did howl, and the wind did moan

6. The ballad of Annie Palmer (Johnny Cash) – 1973

Η Τζαμάικα φιλοξενεί πολλούς θρύλους και ιστορίες, μία από τις οποίες περιλαμβάνει την Annie Palmer που συχνά αναφέρεται και ως “White Witch of Rose Hall”. Σύμφωνα με τον θρύλο η Annie γεννήθηκε στην Αγγλία και μετακόμισε στην Αϊτή, όπου είχε μια νταντά που φημολογείται ότι την μύησε στη μαγεία και στο βουντού. Όταν μετακόμισε στην Τζαμάικα, λέγεται ότι η Annie παντρεύτηκε έναν άντρα με το όνομα John Palmer, ο οποίος ήταν ιδιοκτήτης του Rose Hall Great House and Plantation στο Montego Bay. Η Annie ήταν αδίστακτη και χρησιμοποίησε τη σκοτεινή μαγεία της ως μέσο χειραγώγησης, κακοποιώντας συνεχώς τους χιλιάδες σκλάβους που εργάζονταν στη φυτεία. Εκτός από αυτό, ο θρύλος αναφέρει, ότι σκότωσε τον σύζυγό της, καθώς και δύο ακόμη συζύγους που παντρεύτηκε αργότερα. Υπάρχουν αρκετές θεωρίες για το πώς πέθανε η Annie Palmer. Η επικρατέστερη αναφέρει ότι δολοφονήθηκε από έναν από τους πολλούς σκλάβους – εραστές της. Σύμφωνα με τους θρύλους, το σώμα της Annie είναι θαμμένο σε έναν τάφο στη φυτεία. Αυτός ο τάφος φέρεται να σφραγίστηκε, χρησιμοποιώντας τελετουργικό βουντού για να διατηρήσει το πνεύμα της. Ωστόσο, αυτό το τελετουργικό ήταν αποτυχημένο ή ατελές και λέγεται ότι μέχρι και σήμερα μπορεί κανείς να δει το πνεύμα της να περιπλανιέται στη φυτεία ή να κάθεται στο μπαλκόνι.

Ανεξάρτητα από τις πολλές ανακρίβειες που υπάρχουν, ο θρύλος της Annie Palmer είχε σημαντικό πολιτιστικό αντίκτυπο στην Τζαμάικα. Η ιστορία της είναι γνωστή σε όλο τον κόσμο και διαδίδεται ευρέως από τους τουρίστες που επισκέπτονται το Rose Hall Plantation. Το 1973, ο τραγουδιστής της αμερικανικής country Johnny Cash έκανε την Annie Palmer το θέμα του τραγουδιού του, “The Ballad of Annie Palmer”.

Where’s your husband Annie, where’s number two and three

Are they sleeping beneath the palms beside the Caribbean Sea?

At night I hear you ridin’ and I hear your lovers call

And still can feel your presence round the great house at Rose Hall

Ίσως να απαιτείται μια πιο περίπλοκη κατανόηση του γιατί αυτά τα θέματα συνεχίζουν να εμφανίζονται στον χώρο της μουσικής και ποιος είναι ο κοινωνικός και ψυχολογικός τους ρόλος και αντίκτυπος στην προσέγγιση του θανάτου. Σε κάθε περίπτωση, η προσέγγιση του θανάτου μέσα στη μουσική μπορεί να προσφέρει μια πολύτιμη ψυχολογική λειτουργία, βοηθώντας τα άτομα να συμβιβαστούν με τη δική τους θνησιμότητα σε μια εποχή που στη Δύση, τουλάχιστον μέχρι την πρόσφατη άνοδο της τρομοκρατικής απειλής, η κοινωνία είχε αποσπαστεί από την πραγματικότητα του θανάτου.

Κείμενο: Αθηνά Δανιηλίδου (Lavart)

Πηγές: 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9 

Πηγή Φωτογραφίας: 1