Ποια η ιστορία του χαρτιού, πότε εφευρέθηκε και πότε ξεκίνησε η χρήση του;
Η εφεύρεση του χαρτιού ως γραφική ύλη ανάγεται στους πρώτους χριστιανικούς αιώνες και είναι κινεζική. Με βάση έναν θρύλο, το χαρτί είναι εφεύρεση ενός Κινέζου αξιωματούχου που λεγόταν Tsai Loun και το εφηύρε το 105 π.Χ. Παρότι πρόκειται για θρύλο, επιβεβαιώνεται από τους ερευνητές και από τα ευρήματα αυτή η πληροφορία και μέχρι τον 8ο αιώνα π.Χ. μόνο οι Κινέζοι κατείχαν το μυστικό της παραγωγής του χαρτιού. Καθώς το χαρτί, τελειοποιημένο στη σύνθεσή του και στην κατεργασία του, διαδόθηκε σε όλη την αυτοκρατορία της Κίνας. Το 751 κατά τη διάρκεια του πολέμου μεταξύ Περσών και Κινέζων για την κατάκτηση του Τουρκεστάν, ο κυβερνήτης της Βαγδάτης συνέλαβε αιχμάλωτους δύο Κινέζους κατασκευαστές χαρτιού και με αυτόν τον τρόπο ίδρυσε χαρτοποιία στη Σαμαρκάνδη, πόλη με άφθονο νερό που είναι απαραίτητο για την κατασκευή του. Άμεσα το χαρτί, ως πολύτιμο υλικό, διαδόθηκε μέσω του εμπορίου μέχρι τη Μέση Ανατολή και ιδρύθηκαν και άλλες χαρτοποιίες σε πολλές μουσουλμανικές πόλεις, όπως στο Χαλέπι και στη Δαμασκό. Μία ονομασία επίσης, που αποδίδεται στα χαρτώα χειρόγραφα είναι το βαμβύκινον, λόγω της πόλης Βαμβύκης, όπου πιθανότατα κατασκευαζόταν ή γινόταν η εμπορία του. Επιπλέον, πέρα από την ίδρυση χαρτοβιομηχανιών στη Συρία, μετά την κατάληψη της Βόρειας Αφρικής από τους Άραβες, άρχισαν να ιδρύονται και στην Αίγυπτο, όπου μετά τον 10ο αιώνα το χαρτί του Καϊρου απέκτησε τεράστια φήμη. Με την είσοδο των Αράβων στην Ιβηρική χερσόνησο, ιδρύθηκαν χαρτοβιομηχανίες στο Τολέδο και στη Γρανάδα. Με αυτό τον τρόπο, μεταφέρθηκε η παραγωγή του χαρτιού στην Ευρώπη, όπου μέχρι τον 11ο αιώνα είχε επεκταθεί και στην Ιταλία. Η χρήση του χαρτιού απαγορευόταν για τα δημόσια έγγραφα μέχρι τον 13ο αιώνα. Εκτεταμένη χρήση της χαρτώας επιφάνειας έχουμε μετά τον 13ο αιώνα, λόγω του χαμηλού κόστους παραγωγής.
Η επεξεργασία και κατασκευή του χαρτιού
Σύμφωνα με το σύγγραμμα του Elpidio Mioni «Εισαγωγή στην ελληνική παλαιογραφία» το χαρτί, ανάλογα με τον τόπο που κατασκευάζεται, χωρίζεται σε ανατολικού τύπου και δυτικού τύπου. Μέχρι τα τέλη του περασμένου αιώνα, το χαρτί ανατολικής προέλευσης θεωρούσαν ότι κατασκευαζόταν από ίνες βαμβακιού, γι’ αυτό ονομαζόταν bombicina. Αυτή η θεωρία όμως δεν βρίσκει αντίκρισμα, καθώς οι Άραβες και οι Ευρωπαίοι το κατασκεύαζαν με λιναρένια κουρέλια και με ίνες από βαμβάκι και κάνναβη. Η διαφορά ανάμεσα στο ανατολικού και δυτικού τύπου χαρτί είναι ότι, στην ανατολή χρησιμοποιούσαν φυτική κόλλα από άμυλο, ενώ στη δύση ζωική κόλλα. Η επεξεργασία του χαρτιού ξεκινούσε με τη διαλογή κουρελιών. Τα μούσκευαν μέσα σε καυτό νερό και έτσι δημιουργούνταν ένας πηχτός πολτός. Στη συνέχεια, αυτόν τον πολτό τον τοποθετούσαν σε μια λεκάνη, όπου βουτούσαν ένα τετράγωνο ξύλινο τελάρο με λεπτά χάλκινα σύρματα, τα οποία ήταν τοποθετημένα κατά μήκος το ένα δίπλα στο άλλο, με μικρή απόσταση μεταξύ τους. Οριζόντια τώρα υπήρχαν μεταλλικά σύρματα που συγκρατούσαν τα παραπάνω σύρματα. Βγάζοντας το τελάρο από τη λεκάνη, το νερό έπεφτε και πάνω στο τελάρο έμενε ένα πυκνό και λεπτό στρώμα. Αφού ξεραινόταν αυτό το στρώμα, το άλειφαν με κόλλα για να μπορεί να διατηρηθεί το μελάνι πάνω στο χαρτί που δημιουργούνταν.
Σχέδια πάνω στο χαρτί
Τα σύρματα του τελάρου, όταν ξεραινόταν πάνω τους ο πολτός, άφηναν πάνω στο χαρτί ένα είδος δικτυωτού σχεδίου που φαινόταν αν το κρατούσε κανείς μπροστά στο φως∙ ήταν οι υδάτινες γραμμές. Πέρα από αυτές όμως, πάνω στο χαρτί ήταν συνήθως σχεδιασμένα τα υδατόσημα. Απεικόνιζαν σχέδια ζώων, άλλα αντικείμενα ή και σύμβολα που φαίνονταν και αυτά στο φως. Στα ιταλικά χειρόγραφα εντοπίζουμε σχέδια όπως στέμματα, τόξα, ζώα και ορισμένες φορές εντοπίζουμε και το όνομα του συγγραφέα. Με τα υδατόσημα οι χαρτοποιίες ξεχώριζαν τα προϊόντα τους από άλλες βιομηχανίες χαρτιού. Επίσης, με τη βοήθεια των υδατοσήμων μπορούμε να μάθουμε τη χρονολογία των χαρτώων χειρογράφων.
Διαβάστε επίσης:
Κείμενο: Δήμητρα Γκαμπλιά (Lavart)
Πηγές πληροφοριών: 1, E. Mioni «Εισαγωγή στην ελληνική παλαιογραφία»
