Ποιες από τις επιλογές μας σχηματίζουν το περιβαλλοντικό μας αποτύπωμα τελικά;
Τα τελευταία, τουλάχιστον πενήντα, χρόνια οι αιτίες και οι επιπτώσεις του φαινομένου της κλιματικής αλλαγής αναλύονται διαρκώς από την επιστήμη. Στο διάλογο για τη θέση που πρέπει να λάβει το άτομο ως μέλος της κοινωνίας απέναντι σ’ αυτό το φαινόμενο όμως, τα πράγματα δεν είναι τόσο ξεκάθαρα. Οι δύο άξονες κινητοποίησης του ατόμου περιλαμβάνουν τις αλλαγές σε προσωπικό επίπεδο και τις αλλαγές σε συλλογικό επίπεδο. Οι άξονες αυτοί είναι αλληλένδετοι και συχνά το λάθος που κάνουμε είναι να θεωρούμε πως λειτουργούν ανεξάρτητα, με αποτέλεσμα η δράση που λαμβάνουμε να φαίνεται πως δεν οδηγεί σε κανένα ουσιαστικό αποτέλεσμα.
Οι ατομικές αλλαγές
Οι ατομικές αλλαγές που ενδείκνυται ν’ ακολουθήσει ο καθένας μεμονωμένα, ώστε να πορεύεται με ένα πιο φιλικό τρόπο προς το περιβάλλον, καλύπτουν όλο το φάσμα της καθημερινότητας.
Όσον αφορά το ενεργειακό μας αποτύπωμα, είναι σημαντική η υιοθέτηση συνηθειών που αποσκοπούν στη μείωση της ενεργειακής κατανάλωσης, από την χρήση τεχνολογικών προϊόντων νεότερης γενιάς, τα οποία είτε ξοδεύουν μικρότερο ποσοστό ενέργειας, είτε λειτουργούν με ανανεώσιμη ενέργεια, μέχρι την απλή συνήθεια να κλείνουμε τον διακόπτη και την βρύση (πηγή: https://www.energysage.com/energy-efficiency/101/ways-to-save-energy/).
Σε σχέση με τον τρόπο διαχείρισης των συνηθειών που σχετίζονται με την τροφή, συστήνεται μία διατροφή κατά βάση χορτοφαγική, καθώς η παραγωγή φυτικών προϊόντων έχει πολύ χαμηλότερο περιβαλλοντικό αντίκτυπο σε αντίθεση με τα ζωϊκά. Η βιομηχανία κρέατος παράγει περισσότερα βλαβερά αέρια σε σύγκριση με όλα τα συστήματα μεταφορών του πλανήτη, ενώ αποτελεί και τον πρώτο παράγοντα μόλυνσης των υδάτων (πηγή: https://www.peta.org/about-peta/faq/how-does-eating-meat-harm-the-environment/ ).
Ταυτόχρονα είναι ευεργετική η προσπάθεια συνειδητής διαχείρισης των αγαθών, καθώς η σπατάλη φαγητού, ρούχων, προϊόντων πλαστικού και υπηρεσιών που συμβαίνει είναι τεράστια. Η λογική της μίας χρήσης δεν ξεπληρώνει την περιβαλλοντική ζημία που απορρέει από την παραγωγή των προϊόντων, αλλά και από την πορεία που ακολουθούν αφού χρησιμοποιηθούν. Σύμφωνα με τη Διεθνή Οργάνωση Τροφίμων και Γεωργίας, 1,3 δις. τόνοι, ίσο με το 1/3 του φαγητού που παράγεται πετιέται ετησίως σε παγκόσμιο επίπεδο, ένας μέσος καταναλωτής πετάει στα σκουπίδια 31 κιλά αγαθών ένδυσης τον χρόνο (πηγή: https://theprettyplaneteer.com/fashion-industry-waste/), ενώ κάθε λεπτό χρησιμοποιούνται ένα εκατομμύριο πλαστικά μπουκάλια (πηγή: https://www.theguardian.com/environment/2017/jun/28/a-million-a-minute-worlds-plastic-bottle-binge-as-dangerous-as-climate-change ).
Δεν είναι εύλογο να θεωρούμε πως ακόμα και οι μικρές προσωπικές αλλαγές δεν συνεισφέρουν κατά της κλιματικής αλλαγής. Χωρίς αμφιβολία, ένα φίλτρο στο καμίνι του εργοστασιάρχη θα έχει μεγαλύτερο αντίκτυπο στην χημική σύσταση της ατμόσφαιρας, συγκριτικά με την χρήση του ποδηλάτου από ένα άτομο. Ωστόσο, στο βαθμό που μας επιτρέπεται από τις παρούσες συνθήκες της ζωής μας είναι ωφέλιμο να προσπαθούμε να βελτιώνουμε συνεχώς τις περιβαλλοντικές μας συνήθειες.
Η λανθασμένη προώθηση της περιβαλλοντικής ηθικής
Ένα μινιμαλιστικό lifestyle, με τα παραπάνω στοιχεία, είναι στ’ αλήθεια το βέλτιστο. Ο τρόπος, εντούτοις, κατά τον οποίο παρουσιάζεται ο «ηθικά» σωστός πολίτης ως προς τα περιβαλλοντικά ζητήματα, ιδίως από τους σύγχρονους ακτιβιστές των κοινωνικών δικτύων, φαίνεται να κατακρίνεται από μία μεγάλη μερίδα του πληθυσμού.
Σύμφωνα με το παραπάνω μοντέλο, ο άνθρωπος αν θέλει να ζει με ένα περισσότερο βιώσιμο τρόπο «πρέπει» να είναι vegan, «πρέπει» να μην χρησιμοποιεί πλαστικό, «πρέπει» να ντύνεται με ρούχα που δεν αποτελούν προϊόντα γρήγορης μόδας και «πρέπει» να αποφεύγει τη χρήση αυτοκινήτου και αεροπλάνων.
Εκεί που χωλαίνει η προσέγγιση του απόλυτου «πρέπει» είναι πως αυτό το μοντέλο ζωής δεν είναι εφικτό να εφαρμοστεί από όλους. Στη ουσία, επικεντρώνεται στη διαμόρφωση του τρόπου ζωής του κάθε ατόμου ξεχωριστά με μοναδικό κριτήριο τις καταναλωτικές του επιλογές. Το αποτέλεσμα είναι να αμφισβητείται η αλήθεια των ηθικών προθέσεων πάνω στις οποίες υποτίθεται πως βασίζονται αυτές οι επιλογές ζωής. Την ίδια στιγμή, ο απλός πολίτης που επιχειρεί να αναπτύξει μία πιο φιλική προς το περιβάλλον συμπεριφορά, σύμφωνα με τα πρότυπα που του παρουσιάζονται, από την μία δυσκολεύεται να συντηρήσει μία καθημερινότητα με «ειδικές ανάγκες» και από την άλλη υποτιμάται από εκείνους που έχουν τους πόρους να το πετύχουν.
Αν ο σκοπός της προώθησης των συμπεριφορών που προαναφέρθηκαν είναι ο ενστερνισμός μίας βιώσιμης ηθικής από όσο το δυνατόν περισσότερους ανθρώπους, τότε το «πρέπει» δε συνάδει με αυτόν. Τα ιδανικά ερεθίσματα για την πραγμάτωση του στόχου αυτού, ακολουθούν μία ιδεολογία σύμφωνα με την οποία ο κάθε άνθρωπος πράττει το καλύτερο δυνατό.
Η ένωση του ατομικού με το συλλογικό
Συνειδητοποιώντας την ευθύνη για τις επιλογές της καθημερινής ζωής, το άτομο οφείλει να αναζητήσει το σημείο που εφάπτεται με την ευθύνη του ως μέλος μιας κοινωνίας που καλείται να κάνει συλλογικές μεταρρυθμίσεις.
Υπό αυτή την οπτική, η προσωπική ευθύνη απαιτεί επίγνωση του φαινομένου της κλιματικής αλλαγής και επιδίωξη μιας κατά το δυνατόν ολοκληρωμένης ενημέρωσης. Τη γνώση ακολουθεί η ατομική προσπάθεια διάδοσης της πληροφορίας, οι συζητήσεις σε διάφορους κύκλους ατόμων και η υγιής διαφωνία σχετικά με τα περιβαλλοντικά ζητήματα.
Ενδεικτικές ιστοσελίδες για περιβαλλοντική ενημέρωση :
https://www.nationalgeographic.com/environment/
Το αναμάσημα των σκέψεων περί καταστροφής του περιβάλλοντος οδηγεί σε ολοένα και μεγαλύτερη συνείδηση της επιρροής που ασκεί ο τρόπος ζωής μας στο περιβάλλον. Έτσι, διατηρείται η προσπάθεια βελτίωσης σε ατομικό επίπεδο αλλά ανεβαίνει και στο επόμενο σκαλί, εκεί που βρίσκεται η κινητοποίηση και η διεκδίκηση, όπου η συνάντηση του ενός με τους πολλούς αποκτά σώμα.
Η προϋπόθεση για αποτελεσματική ατομική δράση μέσα στο σύνολο είναι να αποφευχθεί η προσέγγιση της από μία καταναλωτική σκοπιά. Το κατά πόσο το άτομο δύναται να αποφύγει τη χρήση του αυτοκινήτου ή την χρήση πλαστικών μιας χρήσεως, για παράδειγμα, δεν πρέπει να καθορίζει την αξία του ως μέλος σε ακτιβιστικές δράσεις. Σημασία έχει η συλλογική πίεση προς αλλαγές που δεν θέτουν ατομικά περιβαλλοντικά διλήμματα, αλλά έχουν σκοπό την δημιουργία μίας πραγματικότητας που δεν χρειάζεται να διαλέξεις την βιώσιμη λύση, γιατί είναι η μόνη που υπάρχει.
Τα βήματα προς αυτήν την κατεύθυνση μπορούν να επιτευχθούν μέσα από καμπάνιες και κινήματα που καλούν το κάθε άτομο ξεχωριστά να βάλει το λιθαράκι του, χωρίς αυτό να αγγίζει τις καταναλωτικές του επιλογές. Αυτό μπορεί να σημαίνει την διαμόρφωση ομάδων και κοινοτήτων που δομούνται πάνω στην προσπάθεια της συλλογικής αφύπνισης για την περιβαλλοντική αλλαγή και την διακίνηση ιδεών. Μπορεί να σημαίνει την απαίτηση, από το σύνολο των πολιτών, ενός πολεοδομικού ανασχεδιασμού που παρέχει στα μέλη της κοινότητας την καλύτερη περιβαλλοντολογική λύση.
Αναμφισβήτητα, η προσωπική ευθύνη ως προς την ανάδειξη ανθρώπων και ηγετών που στοχεύουν στην συστημική αλλαγή δεν λείπει από εδώ. Μια συνειδητοποιημένη εκπροσώπηση των πολιτών, προϋποθέτει ενεργή συμμετοχή των ίδιων στο διάλογο με εν δυνάμει εκπροσώπους και ανάδειξη των δεύτερων υπό το πρίσμα ενός κοινού οφέλους.
Λαμπρό παράδειγμα, όπου η προσωπική ευθύνη διαφαίνεται μέσα στο σύνολο, αποτελεί το κίνημα Fridays for Future, που ξεκίνησε η έφηβη Greta Thunberg και διαδόθηκε σ’ όλο τον πλανήτη, με παιδιά και ενήλικες να διεκδικούν ειρηνικά την δικαιοσύνη στην περιβαλλοντική κρίση, μέσα από τη αλλαγή του συστήματος. Στην Ελλάδα, η Δονούσα πριν από ένα χρόνο έγινε το πρώτο νησί του Αιγαίου χωρίς πλαστικά, πολύ πριν την προθεσμία του 2021 που έχει οριστεί από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Σε αυτές τις περιπτώσεις, το άτομο λειτουργεί ως μονάδα μίας συλλογικότητας και η προσωπική του ευθύνη εντοπίζεται ως προς την δράση για το σύνολο και για τον εαυτό του ταυτόχρονα.
“Η Γη είναι αυτό που όλοι μας έχουμε κοινό”
-Wendell Berry
Φανερά, η αλλαγή θα φανεί στον ορίζοντα αν η βελτίωση εντοπιστεί τόσο στον εσωτερικό διάλογο του ατόμου, όσο και σε εκείνον του κοινωνικού συνόλου. Εφόσον ο άνθρωπος, που για τον Αριστοτέλη υπάρχει ως κοινωνικό ον, θέλει να πολεμήσει για την διασφάλιση της στέγης του που βρίσκεται υπό διάλυση, μάλλον είναι γόνιμο να λειτουργήσει συλλογικά. Εντέλει, η σύνδεση με το αίσθημα της προσωπική ευθύνης έρχεται μέσα από την συνύπαρξη και όχι μέσα από την σύγκριση των οικολογικών αγαθών που έχει στην ιδιοκτησία του ο σύγχρονος άνθρωπος της καπιταλιστικής κοινωνίας.
Κείμενο: Ελένη Ζετσίδου (Lavart)
Πηγές: Our Changing Climate, www.goodenergy.co.uk
