Τα ιστορικά γεγονότα που οδήγησαν στη Γενοκτονία των Αρμενίων, η επίσημη αναγνώρισή της από τις ΗΠΑ και η επίμονη άρνησή της από την Άγκυρα
Στις 24 Απριλίου 2021, κατά την 106η επέτειο Γενοκτονίας των Αρμενίων από τις οθωμανικές αρχές, ο Αμερικανός Πρόεδρος Τζο Μπάιντεν έστρεψε τα βλέμματα της διεθνούς σκηνής πάνω του, αφού αναγνώρισε επισήμως τα εγκλήματα του 1915. Η προσθήκη των ΗΠΑ στη λίστα των χωρών αποτέλεσε στιγμή κάθαρσης για τον αρμένικο λαό. Το αίσθημα είναι δικαιολογημένο, καθώς, ακόμα και σήμερα, η Αρμενία επιστρέφει στο πολιτικό προσκήνιο λόγω των ατασθαλιών που πραγματοποιήθηκαν έναν αιώνα πριν. Στον αντίποδα όσων επικρότησαν την κίνηση του Πρόεδρου, δεν βρίσκονται άλλοι από τους ίδιους τους ενόχους. Για να αντιληφθούμε, ωστόσο, την κατηγορηματική άρνηση της τουρκικής κυβέρνησης, καθώς και τη σημασία της νέας αμερικανικής απόφασης, απαιτείται μια ανασκόπηση των ιστορικών γεγονότων που οδήγησαν σε αυτές.
Αρχικά, ως Γενοκτονία των Αρμενίων ορίζεται η συστημική εξόντωση των Αρμενίων της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας κατά τη διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου (1914-1918) από την κυβέρνηση των Νεότουρκων. Τα αίτια που οδήγησαν στην εκτρωματική συμπεριφορά των οθωμανικών αρχών βασίστηκαν σε δύο συνιστώσες: τη θρησκεία και την οικονομία. Μεταξύ του 1894 και 1924, το ποσοστό των Χριστιανών μειώθηκε από το 20% στο 2% του συνολικού πληθυσμού. Το κίνημα των Νεότουρκων ανέλαβε την εξουσία το 1908, διαπράττοντας πραξικόπημα εναντίον του Σουλτάνου. Παρά τις όποιες φιλοδοξίες για τη συγκρότηση ενός πιο φιλελεύθερου κράτους, η ιδεολογία τους έμεινε στον πυρήνα της βαθιά εθνικιστική. Κάθε στοιχείο της οθωμανικής κοινωνίας, που δεν αντιπροσώπευε το ισλάμ καθώς και την οθωμανική καταγωγή, όφειλε να εξολοθρευθεί άμεσα.
Επιπλέον, έως τις αρχές του 20ου αιώνα, οι Αρμένιοι, παρότι μειονότητα, ήλεγχαν σημαντικό ποσοστό των πλουτοπαραγωγικών πηγών της χώρας. Εκτός από ικανοί έμποροι, τραπεζίτες και επιχειρηματίες, λάμβαναν αρκετές θέσεις στους χώρους της νομικής και του δικαίου. Με τους θρησκευτικούς φόρους, τους σκληρότερους νόμους και τον συστημικό ρατσισμό στην πρώτη γραμμή εναντίον τους, η ελπίδα των Αρμενίων για ισότητα, έμοιαζε με διαρκώς απομακρυνόμενο όνειρο.
Ένα νέο εγχείρημα για πραξικόπημα, αυτή τη φορά εναντίον των Νεοτούρκων, έλαβε χώρα τον επόμενο χρόνο, χώρις όμως επιτυχία. Μέσα από το κόμμα αναδείχθηκε η εξουσία των «Τριών Πασάδων»: Ισμαήλ Εμβέρ, Μεχμέτ Ταλαάτ και Αχμέτ Τζεμάλ. Οι άντρες αυτοί, με αφετηρία το συνέδριο της Θεσσαλονίκης το 1911, συμφώνησαν στη φράση «Η Τουρκία ανήκει στους Τούρκους» και έθεσαν σκοπό της ζωής τους την υλοποιήσή της.
Με την τραγική ήττα της αυτοκρατορίας στον Α’ Βαλκανικό πόλεμο (1912-1913), η οποία ανάγκασε περισσότερους από 800.000 μουσουλμάνους των Βαλκανίων να μεταναστεύσουν στην Ανατολή, χάθηκαν όσα οθωμανικά εδάφη της βρίσκονταν στην Ευρώπη. Όταν, λοιπόν, το 1914 ξέσπασε ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος, ανοίχτηκε μια νέα ευκαιρία στα μάτια των πασάδων για ανάκτηση χαμένων εδαφών, καθώς και της αξιοπρέπειάς τους. Παρά τον μεγάλο θαυμασμό του Εμβέρ Πασά –αυτοαποκαλούμενη στρατιωτική ιδιοφυία- για την στρατιωτική ταυτότητα των Γερμανών συμμάχων, ο Γερμανός στρατηγός Λίμαν φον Σάντερς τον θεωρούσε ανίδεο. Η κριτική του σύντομα αποδείχθηκε εύστοχη, καθώς, λόγω του σχεδίου που κατάρτισε ο Εμβέρ Πασά, οι Οθωμανοί γνώρισαν ταπεινωτική ήττα στη μάχη του Σαρίκαμις.
Σημειώνοντας τη μια ήττα μετά την άλλη, οι Οθωμανοί δεν άργησαν να συνειδητοποιήσουν πως οι Αρμένιοι της χώρας αρνούνταν να πολεμήσουν υπέρ της, λόγω κάποιας μυστικής συμμαχίας με τους ομόθρησκους Ρώσους. Ο τουρκικός εθνικισμός, η πρόδηλη διάθεση των Αρμενίων υπέρ της Αντάτ σε συνδυασμό με τους διωγμούς των μουσουλμάνων από τα Βαλκάνια δικαιολόγησαν στα μυαλά των Οθωμανών την εκτρωματική συμπεριφορά που επρόκειτο να ακολουθήσει.
Οι αρχές, σαφώς, δεν περιορίστηκαν σε διωγμούς και προπαγάνδες, αλλά χρησιμοποιήσαν φριχτά μέσα για τη συνολική εξολόθρευση περίπου 1,5 εκατομμυρίων Αρμενίων, 750.000 Ελλήνων και 300.000 Ασσύριων. Έκαψαν γειτονιές χριστιανών και δημιούργησαν ειδικά εκτελεστικά όργανα, τα οποία θα κυνηγούσαν τους επιζώντες. Αντί να καθοδηγήσουν τους «πρόσφυγες» προς την Ευρώπη ή σε άλλες κατοικήσιμες περιοχές, τους μετέφεραν προς τη Συριακή έρημο. Οι περισσότεροι πέθαναν από ασιτία και κούραση στον δρόμο. Όσοι κατάφεραν να φτάσουν, πέθαναν από δυσχερείς συνθήκες διαβίωσης και οργανωμένες δολοφονίες. Από τα 25 στρατόπεδα συγκέντρωσης που προορίστηκαν για τον συγκεκριμένο σκοπό, τα 5 αποσκοπούσαν αποκλειστικά σε εκτελέσεις. Δεκάδες χιλιάδες ήταν και εκείνοι που οδηγήθηκαν με πλοία προς τη Μαύρη Θάλασσα, όπου ο οθωμανικός στόλος τους έπνιξε μαζικά. Στην κάποτε πατρίδα τους, ο βιασμός, η εργατική εκμετάλλευση και οι λεηλασίες διαμόρφωσαν τη νέα πραγματικότητα.
Οι δολοφονίες των Αρμενίων δεν έπαψαν με το τέλος του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου και τη διάλυση της Οθωμανικής αυτοκρατορίας. Το 1920, χιλιάδες άνθρωποι πέθαναν στον Τουρκοαρμενικό πόλεμο καθώς και στον πόλεμο με τους Αζέρους, τους οποίους θερμά στήριξαν οι Τούρκοι. Στο πρόβλημα όμως της ίδιας της αναγνώρισης, έπαιξε καθοριστικό ρόλο και η πρώην Σοβιετική Ένωση. Αποσκοπώντας πρωτίστως στη διασφάλιση των γεωπολιτικών της συμφερόντων, απέκτησε φιλικές σχέσεις με την Τουρκία. Το Ισραήλ, από την άλλη, δεν έχει αναγνωρίσει μέχρι σήμερα τα γεγονότα του 1915, καθώς η Τουρκία αποτέλεσε την πρώτη χώρα που αναγνώρισε το δικό τους κράτος. Σε ένα ειρωνικό παιχνίδι της μοίρας, οι Ισραηλινοί έγιναν σύμμαχοι με δολοφόνους λαών.
Οι δικαιολογίες που κάθε φορά παρουσιάζει η Τουρκία έναντι της πραγματικότητας μπορούν εύκολα να καταρριφθούν με μια μικρή ιστορική και αρχαιολογική έρευνα. Για ορισμένους η γενοκτονία δεν πραγματοποιήθηκε ποτέ, θεωρήθηκε λογική επιπλοκή μεταξύ λαών στο πλαίσιο του πολέμου. Οι δεκάδες μαρτυρίες, ωστόσο, από περιηγητές και ιστορικούς άσχετης καταγωγής, όπως τα σπουδαία κείμενα της Δανής Maria Jacobsen, αποτελούν έγκυρες πηγές για το αντίθετο. Εκτός φυσικά από τις γραπτές μαρτυρίες, με μια αναζήτηση πλέον στο google μπορεί κανείς να βρει το φριχτό υλικό που επιβεβαιώνει τα γεγονότα.
Ο δεύτερος ισχυρισμός είναι πως ακόμα και να πραγματοποιήθηκαν ορισμένες βιαιοπραγίες και λεηλασίες, αυτές δεν ήταν σκόπιμες. Πως οι χιλιάδες άνθρωποι, δηλαδή, που μεταφέρθηκαν στην έρημο για να πεθάνουν, ήταν μετανάστες που κουράστηκαν. Το επιχείρημα αυτό δέχτηκε τεράστιο χτύπημα το 2017, όταν βρέθηκαν τηλεγραφήματα της οθωμανικής κυβέρνησης, τα οποία διέτασσαν την προμελετημένη δολοφονία των πληθυσμών αυτών. Ακόμα όμως και αν κανείς αποδεχτεί όλα τα παραπάνω, τα εγκλήματα διαπράχθηκαν από την οθωμανική και όχι από την τουρκική κυβέρνηση. Αν δεχτούμε, ωστόσο, ότι η θέση αυτή πατά σε εύστοχο συλλογισμό, απενοχοποιούμε και τα εγκλήματα της Ναζιστικής Γερμανίας. Επομένως, ούτε οι σφαγές της χιτλερικής κυβέρνησης δεν αποτελούν πια βάρος της γερμανικής ιστορικής συνείδησης;
Για το τέλος άφησα το διασημότερο και προσωπικό μου «αγαπημένο» επιχείρημα, πως δηλαδή, ο όρος «γενοκτονία» δεν υπήρχε την εποχή των εγκλημάτων εναντίον των Αρμενίων, επομένως δεν μπορεί να χαρακτηρίσει τα πεπραγμένα. Πράγματι, αυτό είναι μια αλήθεια. Ο όρος «γενοκτονία» εμφανίστηκε για πρώτη φορά το 1944 σε δημοσίευμα του Raphael Lemkin. Ο Πολωνοεβραίος δικηγόρος μελέτησε εξονυχιστικά τα εγκλήματα της Γερμανίας την εποχή του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Ο Lemkin, ωστόσο, την περίοδο που επονόμαζε τις αποτρόπαιες ναζιστικές πράξεις, δεν γνώριζε ακόμα σημαντικό μέρος του πραγματικού σχεδίου του Χιτλερ, όπως την ύπαρξη πολυάριθμων στρατοπέδων συγκέντρωσης. Συνεπώς, δεν είναι δύσκολο να μαντέψει κανείς ποιο γεγονός χρησιμοποιήσε σαν πρότυπο για να ονομάσει τη διαδικασία μαζικής δολοφονίας ολόκληρων λαών, της «γενοκτονίας». Αυτό, φυσικά, δεν είναι άλλο από την Γενοκτονία των Αρμενίων, των Ελλήνων και των Ασσυρίων.
Θα κλείσω με μια φράση του Χίτλερ, η οποία από μόνη της αποδεικνύει το πώς η παντελής έλλειψη ουσιαστικών συνεπειών για τους αυτουργούς του 1915, τον οδήγησε στις ίδιες πράξεις. «Ποιος τελος πάντων, μιλάει σήμερα για την εξόντωση των Αρμενίων;». Η απάντησή μου είναι «Εγώ, εσείς και πλέον μια από τις ισχυρότερες κυβερνήσεις στον κόσμο».
Διαβάστε επίσης:
https://www.lavart.gr/to-fonto-ths-sygkrousis-sto-nagkorno-karampach/
Κείμενο: Μαίρη Ουρουμίδου (Lavart)
