ΗΠΑ / Ari Aster / 2018
Ο Ari Aster επιχειρεί την πρώτη του κινηματογραφική αυτοψία με μια βαθιά τομή στις νέες ταινίες υπερφυσικού ψυχολογικού τρόμου, συγκεκριμένα αυτές που εκμεταλλεύονται πολύ περισσότερο τον φόβο και λιγότερο τον τρόμο — περισσότερο την ακούραστη πεποίθηση δηλαδή πως «κάτι συνεχώς δεν πάει καλά», και λιγότερο την απλόχερη απεικόνιση μιας ομοβροντίας σοκ, αίματος και πύον. Δυστυχώς, όμως, τα χέρια που εγχειρούν είναι τρεμάμενα και το ψαλίδι εντεροτομής στομωμένο.
Πρώτη τομή: Η πλοκή
Η αυλαία σηκώνεται με μια κηδεία χωρίς δάκρυα: η Annie Graham (Toni Colette) δεν θρηνεί τον θάνατο της αινιγματικής μητέρας της, όχι επειδή διστάζει ή κωλύεται αλλά επειδή απλώς δεν θέλει – καλωσορίζοντας τους θεατές στο παράλογο κουκλόσπιτο που λειτουργεί με τους δικούς του κώδικες επικοινωνίας και πρωτόκολλα συναισθημάτων. Δίπλα της, ενσαρκώνοντας τη μοναδική ίσως φωνή της λογικής (μιας δύναμης απαραίτητης ως το σημείο εκκίνησης και σύγκρισης που αντιπαρατίθεται απέναντι στην κλιμακούμενη παράνοια), στέκει ο άντρας της Annie, Steve (Gabriel Byrne). Ούτε ο γιος τους Peter (Alex Wolff), όμως, φαίνεται να κλονίζεται ιδιαιτέρως, φορώντας τη δική του μάσκα απάθειας και μετριασμένης ενόχλησης σε καθημερινή βάση. Συμπληρώνοντας το κουαρτέτο είναι η Charlie (Milly Shapiro), η δεκατριάχρονη κόρη του ζευγαριού που αδυνατεί να αποδεχθεί την απουσία της πρόσφατα αποθανούσας γιαγιάς της, και είναι αυτή η σχέση που διατηρεί με τα υπόλοιπα μέλη της οικογένειας που χτίζει τη γειρτή σπονδυλική στήλη του έργου. Σταδιακά, αργά και προσεκτικά, οι οικογενειακοί δεσμοί εξασθενούν και φθείρονται, σκουριάζουν και οξυδώνονται μπροστά στην αποκάλυψη μιας κρυφής, σπειροειδής παράνοιας που φαίνεται να συσπάται και να ξεδιπλώνεται με κάθε νέα σκηνή και κάθε νέα πληροφορία που αφομοιώνει το κοινό. Αυτό που ακολουθεί την οικογένεια μοιάζει να είναι κάτι αρχέγονο και σκονισμένο, ριζωμένο και θαμμένο στις βαθύτερες εσοχές μιας οικογενειακής αρρώστιας που φαντάζει όλο και πιο ανίατη, όλο και πιο κορεσμένη και δυσβάσταχτη.
Περιεχόμενα στομάχου: Οι χαρακτήρες, οι ηθοποιοί, η φωτογραφία
Πλοηγώντας τους θεατές μέσα από τις πλαστικές μακέτες της Colette, η κάμερα του Aster ζουμάρει στα τεμαχισμένα στιγμιότυπα της ψυχολογικής διακύμανσης που αυτή βιώνει, προσομοιάζοντας την κλιμακούμενη υστερία της πρωταγωνίστριας του The Turn of The Srew (1898) του Henry James. Οι κάμερες συχνά ξεχνούν πότε τελειώνει μια σκηνή, γεγονός που απλώς εντείνει την ατμόσφαιρα αμηχανίας και ασυμβατότητας, με τον φακό να καρφώνεται σε ένα σβηστό δωμάτιο για αρκετά λεπτά αφότου οι χαρακτήρες έχουν εξέλθει της σκηνής. Σε παρόμοιο κλίμα αλλά με διαφορετικό αντίκτυπο είναι η επιλογή του Aster να εστιάζει ξανά και ξανά στα μάτια του Peter, επιτρέποντας στο κοινό να αφομοιώσει τον τρόμο μέσα από το σμίξιμο των φρυδιών και το αντιφέγγισμα στις κόρες των οφθαλμών του.
Μαζί με το εξαιρετικά (σε σημεία ίσως και υπερβολικά) εκφραστικό παίξιμο της Annie Graham (που θυμίζει πολύ την Essie Davis στο Babadook του 2014), ξεχωρίζει και ο βασανισμένος γιος του Alex Wolff, ενώ η ερμηνεία της πρωτοεμφανιζόμενης Milly Shapiro διαφέρει αρκετά από το αρχετυπικό «σιωπηλό σκοτεινό παιδάκι».
Αφαίρεση Οργάνων: Ο φόβος και ο τρόμος
Μια κοινή παράνοια τύπου Others (2001) και Babadook, επίταση του τρόμου με μέθοδο The Woman in Black (2012), παρωδία όπως αυτή του The Cabin in the Woods (2012). Το Hereditary δανείζεται και εξασκεί τις βασικές μεθόδους του ψυχολογικού τρόμου, μαρινάροντας τους θεατές στον ζωμό του φόβου για πολλή περισσότερη ώρα απ’ όσο έχουν συνηθίσει οι φαν σύγχρονων ταινιών τέτοιου είδους, πριν τους επιτρέψει μια κρυφή ματιά στην πραγματική τρέλα. Δεν καταλήγει ωστόσο σε ένα φινάλε γεμάτο φτηνά jump scares (μονάχα ένα τέτοιο υπάρχει σε ολόκληρο το έργο) ή υπερφορτωμένα CGI στοιχειακά, παρά σε μια πανηγυρική αποτύπωση της παραξενιάς που σέρνει κάθε σκηνή της, προτιμώντας όχι τον τρόμο της παρουσίασης παρά τον τρόμο της συνειδητοποίησης. Χρησιμοποιώντας συχνά (ίσως αρκετά συχνά) τη μέθοδο subversion of expectations (ανατροπή των προσδοκιών), ο Aster προσπαθεί να μαντέψει συνεχώς αυτό που περιμένει το κοινό / είναι αναμενόμενο σε μια ταινία τρόμου για να το αντιστρέψει εντελώς, δημιουργώντας έτσι ένα κύμα που διαρκώς φουσκώνει και αφρίζει, δίχως όμως ποτέ να σπάει στην ακρογιαλιά.
Εξέταση Εγκεφάλου: Το θέμα
Το Hereditary είναι ένα άμεικτο (πλην αναίμακτο) ανορθολογικό τέκνο, γεννημένο στα ωμά σωθικά της λογοτεχνίας του παραλόγου, με κάθε επιλογή στο περιεχόμενο και την σκηνοθετική εκτέλεση να προσθέτει μια επιπλέον σάρκινη στοιβάδα που σμιλεύει το σώμα του τελικού έργου. Αντλώντας την παραξενιά της από την παρατεταμένη αμηχανία και την αίσθηση του ανοίκειου και ανορθόδοξου (πλην απροσέγγιστου), βουτώντας τον φακό της κάμερας στο κομψά μακάβριο και το πληκτικά επαναλαμβανόμενο, τολμά να αμφισβητήσει και να γελάσει εις βάρος της απρόσωπης στρατιάς των κλωνοποιημένων ταινιών τρόμου της τελευταίας δεκαετίας. Κάπου στην προσπάθειά της αυτή, ωστόσο, θολώνει τη γραμμή ανάμεσα σε παρωδία και μίμηση, διακινδυνεύοντας έτσι τη συμπερίληψή της στη χορεία των υπόλοιπων μηχανών παραγωγής φτηνών κραυγών. Σμήνη εντόμων, φαντάσματα και στοιχειακά, απόκρυφες τελετές και μυστικιστικά σύμβολα, αποκεφαλισμοί και σκοτεινοί δίδυμοι. Όλα τα γνωστά κλισέ, όλα τα μηχανοποιημένα τεχνάσματα που αποσκοπούν στο αντιδραστικό σοκ επιστρατεύονται από τον νεοεμφανιζόμενο σκηνοθέτη, με στόχο την απόδειξη της αισχρής κενότητας που αυτά επιφορτίζονται.
Καθάρισμα Εργαλείων: Το Συμπέρασμα
Το Hereditary είναι μια ταινία που κρύβει τόσο καλά τα μυστικά της, που στο τέλος αδυνατεί να τα απαντήσει ακόμα και η ίδια, προτιμώντας να αφήσει τόσα πολλά ανοιχτά ενδεχόμενα ερμηνείας που καταλήγει ως ένα πολιτισμικό προϊόν που προϋποθέτει υπερ-ανάλυση και ανταλλαγή άστοχων θεωριών για το «τι στο διάολο γίνεται αυτήν τη στιγμή μπροστά μου, ω γλυκέ Χριστούλη». Αυτή η συνεχής διακλάδωση δίχως κάποια ουσιαστική κατάληξη είναι που εν τέλει κουράζει και ξενίζει ακόμα και εκείνους που ήρθαν προετοιμασμένοι για ένα αργό και ωμό έργο. Το μπέρδεμα, μάλιστα, ξεκινά από τα τρέιλερ και τις επισκοπήσεις της ταινίας, οι οποίες δεν είναι σίγουρες για το ποιος είναι ο πρωταγωνιστής (η Charlie, η Annie, ο Peter), ποιο είναι το θέμα (ψυχικά νοσήματα, εσωτερικοί δαίμονες, αυτοεκπληρούμενο πεπρωμένο) και ποια η ατμόσφαιρα (ρεαλιστικός τρόμος, παραφυσικός τρόμος, δράμα) στην οποία οφείλουν να εστιάσουν, κάτι που ίσως γίνεται επίτηδες, θέτοντας τις βάσεις για την παράνοια που θα ακολουθήσει πριν ξεκινήσει καν το έργο. Ίσως, όμως, αυτό να γίνεται και εντελώς καταλάθος.
Κείμενο: Νικήτας Διαμαντόπουλος (Lavart)
