Η σύνδεση της φύσης με την τουαλέτα και η «μετάφρασή» της από τον Sou Fujimoto
[dropcap size=big]Θ[/dropcap]υμάμαι μια μέρα, πρόσφατα, που βρέθηκα στο χωριό μου. Στεκόμουν στην αυλή του σπιτιού και παρατηρούσα τριγύρω. Ο χώρος ήταν γεμάτος με αναμνήσεις των παιδικών μου χρόνων. Ανοιξιάτικες πασχαλινές μαζώξεις συγγενών και καλοκαιρινές περιπέτειες. Πόσα έχουν αλλάξει τα τελευταία χρόνια, τόσο σ’ εμένα όσο και στον ίδιο το χώρο! Ανάμνηση στην ανάμνηση, κατέληξα να σκέφτομαι για… την τουαλέτα! Όταν ήμουν πολύ μικρή, τα σπίτια των παππούδων μου δεν είχαν χτισμένη τουαλέτα στο εσωτερικό των κατοικιών, όπως άλλωστε και τα περισσότερα παλιά σπίτια στα χωριά. Κάθε φορά έπρεπε να βγω από τον εσωτερικό χώρο της κατοικίας έξω στην αυλή, κι από εκεί να μπω σ’ ένα πολύ μικρό – επαρκώς καλυμμένο – χώρο, στον οποίο βρισκόταν η τούρκικη τουαλέτα. Και σαν ο καιρός δεν ήταν φιλικός κι έριχνε νεροποντή; Γιογιό μέσα στο σπίτι! Το ίδιο συνέβαινε και όταν νύχτωνε και η γιαγιά κλείδωνε την πόρτα. Τότε το γιογιό έκανε την εμφάνισή του, κάτι που δεν μ’ ευχαριστούσε ιδιαίτερα. Ευτυχώς, μέχρι να κλείσω τα 7 μου χρόνια, επήλθε ο εκσυγχρονισμός. Πλέον, η χρήση της τουαλέτας έγινε ευκολότερη, γρηγορότερη, με περισσότερες ανέσεις. Και να που τώρα, τόσα χρόνια μετά, βρέθηκα για μια στιγμή να νοσταλγώ την παλιά κατάσταση. Σαφώς δεν θ’ άλλαζα τις σύγχρονες ευκολίες, αλλά δεν μπορώ να μη σκέφτομαι πως και το παλιό, αν και όχι ιδιαίτερα πρακτικό, είχε μια δόση ποιητικότητας. Κι αυτό, γιατί η χρήση του συγκεκριμένου χώρου δεν αποτελούσε απλά την κάλυψη μιας βασικής ανάγκης. Ήταν μια ολόκληρη διαδικασία. Από το εσωτερικό (κατοικία) περνούσα στο εξωτερικό (αυλή) και μετά σ’ ένα χώρο «ενδιάμεσο», ημίκλειστο (τουαλέτα). Ένας χώρος, ο οποίος ήταν σ’ επαφή με τη φύση. Κι ένιωθα περισσότερο ένα με τη φύση την ώρα του μπάνιου. Τότε που η γιαγιά ζέσταινε το νερό στη σόμπα και το μετέφερε έπειτα σε μια σκάφη στην αυλή. Κι έμπαινα εγώ μέσα στη σκάφη και πλατσούριζα καθώς οι αχτίδες του ήλιου, αφού τρυπούσαν τις φυλλωσιές των δέντρων, μ’ έλουζαν. Κι έτσι δεν θα έπρεπε να είναι άλλωστε; Οι περισσότερες ασχολίες της μέρας λάμβαναν χώρα έξω, στην αυλή. Εκεί τρώγαμε, εκεί πίναμε τον καφέ, εκεί μαζευόντουσαν οι γείτονες, εκεί περνούσε το χρόνο του ο παππούς στον μπαχτσέ του, εκεί έπλενε τα ρούχα η γιαγιά, εκεί έπαιζα εγώ. Στο σπίτι μπαίναμε μονάχα όταν η μέρα ερχόταν στο τέλος της, για να κοιμηθούμε.
Όλες αυτές οι σκέψεις με οδήγησαν σ’ ένα βιβλίο που είχα διαβάσει πριν λίγα χρόνια, το Εγκώμιο της σκιάς του Jun’ichirō Tanizaki (1886-1965). Σ’ αυτό ο συγγραφέας αποκαλεί την παραδοσιακή γιαπωνέζικη τουαλέτα «μια πραγματική πνευματική ανάπαυση». Συγκεκριμένα, γράφει:
«Βρίσκεται πάντα χωριστά από το κύριο οίκημα, στο τέλος ενός διαδρόμου, μες στη σκιά πυκνής βλάστησης και μυρωδιές από φυλλώματα και βρύα, κι η αίσθηση του να κάθεσαι μέσα σ’ αυτήν την αχνή ακτίνα φωτός, τυλιγμένος στο ημίφως της αντανάκλασης του σότζι, χαμένος σε διαλογισμούς, ή κοιτάζοντας έξω από το παράθυρο το τοπίο του κήπου, είναι κάτι που δεν μπορεί να χωρέσει σε λέξεις».
Και συνεχίζει:
«Στ’ αλήθεια, η τουαλέτα είναι το καλύτερο μέρος για να αφουγκραστεί κανείς το θόρυβο των εντόμων, τη φωνή των πουλιών, να δει σωστά το φεγγάρι τη νύχτα και να γευτεί τη σπαρακτική ομορφιά της αλλαγής των εποχών του χρόνου, και τολμώ να πω πως εδώ συνέλαβαν πολλές απ’ τις ιδέες τους οι ποιητές χάικου μέσα απ’ τους αιώνες».
[dropcap size=big]Δ[/dropcap]ιαβάζοντάς τα αυτά, ξαφνικά, ο «ακάθαρτος» αυτός χώρος της κατοικίας παίρνει με μιας μία ποιητική διάσταση. Γίνεται ένας χώρος περισυλλογής, μια «φυσιολογική απόλαυση», όπως τον αποκαλούσε ο μυθιστοριογράφος Natsume Sōseki (1867-1916). Ένας χώρος συνδεδεμένος με την ομορφιά της φύσης.
Πιθανότατα τα ίδια ερεθίσματα να έχει κι ο Ιάπωνας αρχιτέκτονας Sou Fujimoto κι έτσι να δημιούργησε τη δημόσια τουαλέτα Itabu στην πόλη Ichihara της Ιαπωνίας. Ο ίδιος αναφέρει πως αρχικός στόχος του ήταν η δημιουργία μιας ακραίας τουαλέτας βασισμένης σε πνευματικές έννοιες. Πηγή έμπνευσης στάθηκε μια εμπειρία του στη Σαχάρα, όπου έψαχνε κάποια δημόσια τουαλέτα στην αχανή έκταση της ερήμου. Μέχρι που είδε ξαφνικά από απόσταση μια έκταση με λευκά λουλούδια. Καθώς πλησίασε, όμως, αντιλήφθηκε πως τα «λευκά λουλούδια» δεν ήταν άλλο από χαρτιά πεταμένα στο χώρο, που φαίνεται πως λειτουργούσε ως «φυσική τουαλέτα». Αυτό ήταν, έτσι γεννήθηκε η ιδέα του. Μια τουαλέτα στη φύση. Αυτό βέβαια, στη συνέχεια, μεταφράστηκε ως ένα γυάλινο διαφανές κουτί, το οποίο προστατεύει το χρήστη από τη βροχή, χωρίς να του στερεί τη θέα. Το γυάλινο κουτί-τουαλέτα βρίσκεται σ’ ένα κήπο με φυσική βλάστηση, περιτριγυρισμένο από ένα ξύλινο φράχτη ύψους 2 μέτρων, που αποκαθιστά την ιδιωτικότητα. Ο Fujimoto τονίζει πως το έργο του αυτό αποκαλύπτει τις θεμελιώδεις πτυχές της αρχιτεκτονικής, εξερευνώντας τα όρια μεταξύ δημόσιου-ιδιωτικού, μέσα-έξω, φύσης-τεχνιτής τουαλέτας. Υπάρχει, όμως, κάτι παράδοξο σ’ αυτή την ιστορία. Λόγω της ιδιαιτερότητάς της – ίσως και της περιέργειας των Ιαπώνων – έχει γίνει διάσημη, με αποτέλεσμα να σχηματίζεται ουρά ανθρώπων που περιμένουν απλά να φωτογραφίσουν το χώρο. Έτσι, η αρχική και φυσιολογική λειτουργία της καθίσταται προβληματική. Και πώς λύθηκε αυτό; Μα φυσικά, δημιουργήθηκε μια άλλη τουαλέτα πίσω από τον τοίχο της υπάρχουσας! Μια τουαλέτα για την τουαλέτα!
