Η ομορφιά της ζωής, μέσα από τον κινηματογράφο του Κορε-Εντα

Ο κόσμος μέσα από την κάμερα του Χιροκάζου Κόρε-Έντα

Ο κινηματογράφος, από τη δημιουργία του και την καθίερωσή του ως 7^η τέχνη μέχρι σήμερα προσφέρει στον κόσμο στιγμές και τον αφήνει να ζήσει τις δικές τους ιστορίες οπτικοποιώντας γεγονότα και καταστάσεις. Ο ευρωπαϊκός κινηματογράφος έχει προσφέρει δείγματα υψηλών προδιαγραφών, συχνά καλύτερων από αυτών με την απαστράπτουσα χολυγουντιανή λάμψη. Υπάρχει όμως και μια άλλη βιομηχανία η οποία ανθίζει και βρίσκεται στην Ασία. Κορέα, Κίνα, Ιαπωνία, Ινδία, είναι χώρες με τεράστια συνδρομή στο κινηματογραφικό στερέωμα. Με αφορμή τη νίκη του στις Κάννες φέτος, καθώς και την εναρκτήρια προβολή της ταινίας του, Shoplifters στο φεστιβάλ της Θεσσαλονίκης, θα κάνουμε ένα αφιέρωμα στον Χιροκάζου Κόρε-Έντα και τον τρόπο που ο άνθρωπος αυτός μας φέρνει σε επαφή με τη χώρα καταγωγής του, αφήνοντάς μας να δούμε μέσα από μικρές σχισμές την κοινωνία και τον τρόπο ζωής σε μια κουλτούρα σχεδόν ξένη από τη δική μας. Μέσα από δυο ταινίες του, θα γίνει μια απόπειρα ανάλυσης του τρόπου που βλέπει τον κόσμο και πώς σκιαγραφεί τις ζωές των ηρώων του με έναν βαθύτατα ανθρώπινο και γλυκό τρόπο.

Ο Χιροκάζου Κόρε-Έντα γεννήθηκε στις 6 Ιουνίου του 1962 στο Τόκιο και αρχικά δούλευε ως βοηθός σκηνοθέτη σε παραγωγές ντοκιμαντέρ. Το 1995 σκηνοθετεί την πρώτη του ταινία Maboroshi no hikari, όχι όμως σε δικό του σενάριο όπως συνέβη στην πορεία σε επόμενες ταινίες του. Το 2004 έρχεται το Dare mo Shiranai με τον αγγλικό τίτλο να είναι Nobody Knows το οποίο είναι μια εκ των δυο ταινιών που θα χρησιμοποιήσουμε ως αρωγό στην προσπάθεια να έρθουμε πιο κοντά με τον καλλιτέχνη.

Nobody Knows

Του Χιροκάζου Κόρε-Έντα

Πρωταγωνιστούν: Yûya Yagira, Ayu Kitaura, Hiei Kimura

Στο Nobody Knows η πλοκή έχει ως εξής. Ο Άκιρα, ένα αγόρι 11 ετών μετακομίζει σε ένα διαμέρισμα κάπου στο Τόκιο, με τη μητέρα και τα 3 μικρότερα αδέρφια του, ένα ακόμα αγόρι και δυο κορίτσια, χωρίς όμως να έχουν όλα τον ίδιο πατέρα. Κάποια στιγμή, η μητέρα τους τούς εγκαταλείπει και ο Άκιρα με τα σημάδια να δείχνουν πως δε θα επιστρέψει, αναγκάζεται να γίνει ο «προστάτης» της οικογένειας και να βοηθήσει τον εαυτό του και τα αδέρφια του να επιβιώσουν.

Ο Κόρε-Έντα γράφει και σκηνοθετεί μια ταινία η οποία όπως λέει και στους τίτλους αρχής, είναι βασισμένη σε αληθινά γεγονότα. Γινόμαστε μάρτυρες στην προσπάθεια του μεγάλου αδερφού να καταφέρει να συντηρήσει τα υπόλοιπα και εναπομείναντα μέλη της οικογένειας. Παρά το νεαρό της ηλικίας του, παρουσιάζεται ως ένα πολύ ώριμο παιδί που έχει μάθει να αναλαμβάνει ευθύνες, αντικαθιστώντας έτσι τον απόντα πατέρα που λείπει απ’ όλα τα παιδιά. Είναι αυτός που μαγειρεύει, βοηθάει στο καθάρισμα, πηγαίνει για ψώνια, δίνοντας ουσιαστικά και μια ανάσα στη μητέρα του από τα καθήκοντά της. Τον βλέπουμε διαρκώς να ανεβαίνει σκάλες σε μια αλληγορία πως περπατά και κινείται διαρκώς δίχως να θέλει να σταματήσει. Αυτή η έμφαση στην ανάβαση παρουσιάζεται από τον Έντα σε μια απόπειρα να δείξει πως παρά τα όσα δεινά έρχονται, ο μικρός δεν τα παρατάει και συνεχίζει να πηγαίνει προς τον στόχο του, που δεν είναι άλλος από το να βοηθήσει τα αδέρφια του, αλλά και τον ίδιο του τον εαυτό, να έχουν ένα βιώσιμο επίπεδο ζωής. Ο Άκιρα, σε αντίθεση με τη μητέρα εμφανίζει στοιχεία ενός ώριμου ενήλικου ατόμου-πράγμα σπάνιο για παιδί της ηλικίας του-απότελώντας βαρόμετρο για την οικογένεια. Τα άλλα τρία αδέρφια η Κιόκο, ο Σιγκερού και η μικρότερη όλων Γιούκι δείχνουν να σέβονται και να προσπαθούν να βοηθήσουν τον αδερφό τους. Περίτρανη απόδειξη αυτού, είναι το γεγονός πως όταν σταδιακά τα λεφτά έχουν αρχίσει να τελειώνουν, η Κιόκο, η οποία μάζευε χρήματα για να πάρει ένα αλήθινό πιάνο (στο σπίτι υπάρχει ένα παιδικό πιάνο με το οποίο παίζει που και που, ενώ το πιάνο όπως και οι σκάλες αποτελούν μοτίβα που επανεμφανίζονται στις ταινίες του Έντα) τα δίνει ώστε να καλυφθούν οι ανάγκες του σπιτιού και των υπολοίπων. Μέσα σε όλα αυτά, περιέχεται και το στοιχείο του εγκλεισμού διότι εκτός από τον Άκιρα οι ιδιοκτήτες του σπιτιού αγνοούν την ύπαρξη των άλλων τριών μελών, με συνέπεια να πρέπει να κρύβονται και να μη βγαίνουν ούτε στο μπαλκόνι, πράγμα πολύ δύσκολο όταν έχουμε να κάνουμε με παιδιά. Ο εγκλεισμός σε λίγα τετραγωνικά, είναι ένα από τα προβλήματα που μέχρι σήμερα ταλανίζει την Ιαπωνία με πλήθος κόσμου, να ζει μέσα σε διαμερίσματα που δεν ξεπερνούν τα 10 τετραγωνικά. Επίσης η κλοπή ή στα αγγλικά shoplifting είναι ένα ζήτημα που θίγει. Δείχνει με πόση ευκολία το κάνουν κάποια παιδιά και πως μετά προσπαθούν στην πρώτη περίπτωση να κατηγορήσουν τον Άκιρα και εν συνεχεία, οι «φίλοι» του να τον πείσουν ώστε να το κάνει και ο ίδιος. Στα προαναφερθέντα, έρχεται να προστεθεί ο θάνατος της μικρής αδερφής Γιούκι. Έναν θάνατο που δε δείχνει ποτέ αλλά με τα πλάνα στα άκαμπτα δάχτυλα της μικρής δίνει όλο το εύρος του συναισθήματος που διακατέχει το θεατή. Στον αντίποδα ωστόσο, θέλοντας να δείξει και την ομορφιά της ζωής και το δικαίωμα στο όνειρο, ο Άκιρα στον οποίο αρέσει το Μπέιζμπολ, παίζει σε έναν αγώνα λόγω της απουσίας ενός παιδιού από την ομάδα.

Ο Κόρε-Έντα φτιάχνει ένα κοινωνικό δράμα, από το οποίο δε λείπουν οι κωμικές σκηνές ενώ παράλληλα φροντίζει να μην εστιάσει μόνο στα αρνητικά, μα και σε εκείνα που δίνουν ένα άλλο νόημα και αφήνουν περιθώρια χαράς σε αυτά τα παιδιά. Τα φιλμογραφεί με μια αγάπη και ευαισθησία απέναντι στο πρόσωπό τους. Παράλληλα, δεν αφήνει τη μητέρα να φανεί ως κάποια που απλώς παράτησε τα παιδιά της, καθώς έχει φροντίσει να σου δείξει πως τα αγαπάει και προσπαθεί με το δικό της ιδιαίτερο και ανορθόδοξο τρόπο-δεν τα αφήνει να πάνε σχολείο-να τα προστατέψει και να τα στηρίξει, αφού προς το τέλος της ταινίας εν μέσω της απουσίας της, στέλνει χρήματα στα παιδιά θέλοντας να δείξει πως ακόμα τους σκέφτεται. Οι σχέσεις γονιών και παιδιών όπως και η απουσία ενός προσώπου γύρω από του οποίου τον άξονα κινούνται όμως, είναι ένα συχνό μοτίβο. Σχέση γονέα-παιδιού και οικογένειας γενικότερα συναντάμε και στην έτερη ταινία που θα τεθεί υπό συζήτηση, το Still Walking.

Still Walking

Του Χιροκάζου Κόρε-Έντα

Πρωταγωνιστούν: Hiroshi Abe, Yui Natsukawa, You

Στο Still Walking που κυκλοφόρησε το 2008, μπαίνουμε στο σπίτι μιας παραδοσιακής, τυπικής, Ιαπωνικής οικογένειας, όταν εκείνη συγκεντρώνεται για να τιμήσουν τη μνήμη του πρωτότοκου γιου που δεν είναι πλέον εν ζωή και γινόμαστε θεατές στις σχέσεις και της σύγκρουσης που λαμβάνουν χώρα εκεί. Η ταινία περιστρέφεται γύρω από την απουσία λόγω θανάτου του Τζουνπέι, του μεγαλύτερου γιου της οικογενείας και πρότυπο για τους γονείς του.

Ο τρόπος με τον οποίο η εν λόγω απουσία επηρεάζει την ατμόσφαιρα, την ψυχοσύνθεση των χαρακτήρων όπως και τις σχέσεις ανάμεσά τους, θυμίζει πάρα πολύ Το σπίτι της Μπερνάρντα Άλμπα του Λόρκα. Εκεί η απουσία του άνδρα είναι πάλι κεντρικό ζήτημα και λειτουργεί ως δορυφόρος όπου γύρω του περιστρέφονται όλα τα υπόλοιπα ζητήματα, αλλά πάντα με γνώμονα αυτή την απουσία. Όλη αυτή η «ψύχωση» με τον αδερφό έχει κάνει τον Ριότα να πάρει αποστάσεις από τους γονείς του, μη θέλοντας να τους επισκεφθεί, ειδικά από την στιγμή που παντρεύτηκε μια χήρα με παιδί και όχι μια ελεύθερη γυναίκα κατά τα παραδοσιακά πρότυπα, δείχνοντας πως τα στερεότυπα υπάρχουν παντού και ενδεχομένως σε κάποια μέρη του κόσμου να είναι πιο δυνατά.

Στο σπίτι για την επικείμενη τελετή μνήμης, βρίσκεται στο σπίτι η αδερφή του Ριότα, με τον σύζυγο και τα παιδιά της.  Ο πατέρας τους, πρώην γιατρός και απογοητευμένος που κανείς από τους γιους δεν ακολούθησε την πορεία του, προσπαθεί να περάσει αυτά τα ερεθίσματα στον στον θετό γιο του Ριότα. Σε μια δυνατή συναισθηματικά σκηνή, μια πεταλούδα μπαίνει στο σπίτι και κάθεται πάνω στην εικόνα του Τζουνπέι με τη μητέρα του να είναι πεπεισμένη πως είναι η ψυχή του γιου της. Και σε αυτή την ταινία οι σκάλες έχουν το δικό τους ρόλο. Όταν δείχνει τον Ριότα στην αρχή να τις ανεβαίνει, φαίνεται πως το κάνει με βαριά καρδιά και κάθε βήμα τον φέρνει πιο κοντά σε μια οικογένεια από την οποία νιώθει ξένος. Όταν οι γονείς του προς το τέλος ανεβαίνουν τις σκάλες και χάνονται από το πλάνο, ακούγεται η φωνή του Ριότα ως αφηγητή να μας λέει πώς πέθαναν. Συνεπώς για τους γονείς του η ανάβαση της σκάλας αποτελεί την έμμεση νύξη του σκηνοθέτη πως αφήνουν τον κόσμο αυτό για τον κόσμο των πνευμάτων. Η σκηνή όπου ο Ριότα και ο γιος του κάνουν μαζί μπάνιο, όπως ο Άκιρα με τον Σιγκερού στο Nobody Knows δείχνει το δέσιμο που αρχίζει να υφίσταται ανάμεσα τους. Όπως και το τέλος, όταν ο Ριότα ρίχνει στον τάφο του αδερφού του νερό και επαναλαμβάνει τα λόγια της μητέρας του όπως εκείνη τα είχε διατυπώσει νωρίτερα στο έργο, θέλει να δείξει πως εν τέλει δεν καταφέρνεις πάντα να ξεφύγεις από την οικογένεια σου, είτε η επιρροή που ασκεί είναι θετική, είτε αρνητική. Η σχέση πατέρα γιου είναι ένα άλλο επαναλαμβανόμενο μοτίβο στις ταινίες του Έντα καθώς και στο After the Storm και το Like Father like Son πραγματεύεται την σχέση ανάμεσα σε γιο και πατέρα. Κάτι που δε γίνεται στο Nobody Knows μιας και ο μικρός έχει πάρει τη θέση του πατέρα και αποτελεί την πατρική φιγούρα στο έργο.

Στην Ελλάδα, το πρόβλημα της διανομής είναι τεράστιο ζήτημα, ειδικά αν κάποιος δε μένει σε κάποιο μεγάλο αστικό κέντρο. Αυτό, δυστυχώς, σημαίνει πως με μεγάλη δυσκολία θα έρθει σε επαφή με τέτοιους σκηνοθέτες και ταινίες. Γι’ αυτόν ακριβώς το λόγο, υπάρχουν τα μεγάλα κινηματογραφικά Φεστιβάλ, τα οποία φέρνουν το κοινό σε επαφή με ταινίες και κινηματογραφιστές απ’ όλον τον κόσμο. Η Ιαπωνία έχει πλούσια παράδοση στον πολιτισμό και έχει αφήσει σπουδαίο καλλιτεχνικό έργο πίσω στο σινεμά, με σκηνοθέτες όπως ο Κουροσάβα, ο Μιζογκούτσι, ο Όσιμα, ο Μιγιαζάκι και ο Τακαχάτα στα κινούμενα σχέδια και εσχάτως ο Έντα. Οι ταινίες του έχουν μια τρυφερότητα για τους ανθρώπους ανεξαρτήτως φύλου και ηλικίας. Παρουσιάζει έναν κόσμο με όλες τις εκφάνσεις του. Με τον δικό του τρόπο, παρουσιάζει την ομορφιά της ζωής. Ταξιδέψτε λοιπόν μαζί του και μη χάνετε την ευκαιρία να ανακαλύπτετε σκηνοθέτες και ταινίες από όλη την υφήλιο. Είναι ταξίδια που δε γίνονται το σώμα, αλλά με το μυαλό και είναι εξίσου όμορφα.

Καλές προβολές

Κείμενο: Γκολομάζος Παύλος (Lavart)

Πηγές Φωτογραφιών: 1,2