Εγκλήματα ενός διαταραγμένου μυαλού ή μιας βασανισμένης ψυχής;
[dropcap size=big]Τ[/dropcap]ο ημερολόγιο δείχνει Ιανουάριο του 1903, όταν το περιοδικό Παναθήναια δημοσιεύει το πρώτο από τα 17 μέρη μιας νουβέλας, με τίτλο Η Φόνισσα και υπότιτλο «κοινωνικόν μυθιστόρημα».
Συγγραφέας της είναι ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης. Γεννημένος στη Σκιάθο το 1851, παιδί ενδεκαμελούς οικογένειας, βρίσκεται αντιμέτωπος με τη φτώχεια από πολύ νωρίς. Επηρεασμένος από τον πατέρα του που είναι ιερέας, περνά ένα διάστημα ως δόκιμος μοναχός, ωστόσο τελικά επιστρέφει στα εγκόσμια. Είναι ένας άνθρωπος πράος, ασθενικός, που αγαπά την ασκητική ζωή και τα γράμματα, γι’ αυτό και του αποδίδουν το προσωνύμιο «κοσμοκαλόγερος». Ζει μόνος του και αφιερώνεται στη συγγραφή. Οι Έμποροι των Εθνών (1883), Η Γυφτοπούλα (1884), το Όνειρο στο κύμα (1900) και Η Φόνισσα (1903) αποτελούν μερικά από τα πιο γνωστά έργα της νεοελληνικής λογοτεχνίας.
Η ιστορία διαδραματίζεται στην ιδιαίτερη πατρίδα του συγγραφέα, τη Σκιάθο. Κεντρικό πρόσωπο είναι η Φραγκογιαννού, μια χήρα η οποία στη δύση της ζωής της αναπολεί τα πάθη που της έχει προξενήσει η γυναικεία φύση της. Πεπεισμένη ότι τα θηλυκά είναι βάρος για το γονιό και καταδικασμένα σε μια βασανισμένη ζωή, ξεκινά μια σειρά από φόνους. Την αρχή κάνει με την άρρωστη νεογέννητη εγγονή της, ενώ τα επόμενα εγκλήματά της έχουν θύματα ακόμη τρία κοριτσάκια. Κανείς δεν πιστεύει ότι ο ένοχος είναι μια σκεβρωμένη γερόντισσα, όταν όμως οι χωροφύλακες αρχίζουν να την υποπτεύονται, τρέπεται σε άτακτη φυγή. Το τέλος της Φραγκογιαννούς αποτελεί δικαίωση για τα θύματά της, καθώς πνίγεται από την παλίρροια κατά τη διάρκεια μιας απελπισμένης προσπάθειας να ξεφύγει τη σύλληψη.
[dropcap size=big]Ο[/dropcap] Παπαδιαμάντης στη Φόνισσα, όπως και σε άλλα έργα του, κάνει ιδιαίτερη μνεία στα φυσικά φαινόμενα και τις ομορφιές του νησιού του, όμως το ειδυλλιακό τοπίο κρύβει συχνά παγίδες, βάσανα και καημούς. Με έντεχνο τρόπο διαλύει την εικόνα της αγνής ελληνικής υπαίθρου και παρουσιάζει τη σκληρή της όψη. Δεν είναι εξάλλου τυχαίο ότι ήρωές του είναι ψαράδες, αγρότες, πολυφαμελίτες, ζητιάνοι, άνθρωποι σημαδεμένοι από τον καθημερινό μόχθο και τη μοίρα.
Η Φραγκογιαννού, η οποία ανήκει στην κατηγορία αυτή, είναι μια ηρωίδα μη συμβατική, ηλικιωμένη, με άσχημη όψη, ανισόρροπη σκέψη και διαστρεβλωμένη αντίληψη για το σωστό και το λάθος. Ο Παπαδιαμάντης τη χρησιμοποιεί για να θίξει, έστω και έμμεσα, το ρόλο της γυναίκας στην ανδροκρατούμενη κοινωνία της εποχής. Η καταπίεση, η έλλειψη μόρφωσης και η φτώχεια την έχουν μεταμορφώσει σε θύμα και θύτη ταυτόχρονα. Όσο για το τέλος της, που ακροβατεί μεταξύ ανθρώπινης και θείας δίκης, είναι ανάλογο της αμφιταλάντευσης του συγγραφέα ανάμεσα στη συμπόνια και στην καταδίκη. Η Φραγκογιαννού πνίγεται στη θάλασσα, χωρίς να τιμωρηθεί από καμιά ανθρώπινη αρχή και η ψυχή της βρίσκεται πλέον στο έλεος του Θεού.
Γλαφυρές περιγραφές του φυσικού κάλλους και της εσωτερικής πάλης του ανθρώπου, ψήγματα ρεαλισμού και λυρισμού ταυτόχρονα, ηθογραφικές τάσεις και στοιχεία αστυνομικής περιπέτειας περιπλέκονται με αριστουργηματικό τρόπο, δημιουργώντας ένα ψυχογράφημα με κοινωνικές προεκτάσεις. Το δεύτερο συγγραφικό εγχείρημα του Παπαδιαμάντη θεωρείται από πολλούς κριτικούς ως η κορωνίδα της δημιουργίας του.
Επάξια, λοιπόν, ακόμη και σήμερα Η Φόνισσα διεκδικεί μια θέση στη βιβλιοθήκη κάθε πιστού βιβλιόφιλου.
