Το έργο του Σταμάτη Πολενάκη «Χειμωνιάτικο ταξίδι» είχε βρεθεί στα χέρια μου και το είχα διαβάσει πριν τρία χρόνια κι από τότε όλο στριφογύρναγε στο μυαλό μου, το έκανα εικόνες και σκεφτόμουν με ποιο τρόπο θα μπορούσε να αναπαρασταθεί στη σκηνή, έτσι ώστε να το γνωρίσουν όσο γίνεται περισσότεροι. Είναι η πρώτη φορά που ανεβαίνει στο θέατρο και χαίρομαι πολύ γι’ αυτό.
Αναφέρεται σε δύο πραγματικά γεγονότα που συνέβησαν στον ίδιο χώρο με διαφορά ενός αιώνα. Το δεύτερο μάλιστα γεγονός σημάδεψε τη ζωή εκατομμυρίων ανθρώπων και αποτελεί μια από τις πιο μαύρες σελίδες στην ιστορία της ανθρωπότητας. Παράλληλα διαδραματίζεται και μια φανταστική ιστορία, που δένει αυτά τα δύο τραγικά γεγονότα και που θα μπορούσε να είναι η συνέπειά τους. Ο γερμανός ποιητής Χάινριχ φον Κλάιστ, πολυγραφότατος και καταθλιπτικός, συνταράσσει την Ευρώπη τον Νοέμβριο του 1811 με ένα σκάνδαλο: Σκοτώνει την αγαπημένη του Ενριέττε Φόγκελ και μετά αυτοκτονεί. Το κάνει με απόλυτη ακρίβεια, το σχέδιο είχε μελετηθεί και από τους δυο τους και την προηγούμενη μέρα είχαν κάνει την τελευταία τους πρόβα σε ένα πανδοχείο. Τα πτώματα βρίσκει ο άνδρας της Ενριέττε, αφού αυτή ήταν κ η τελευταία επιθυμία της. Αυτό το γεγονός λαμβάνει χώρα λίγο έξω από το πανδοχείο,στις όχθες της λίμνης Βάνζεε, κοντά στο Βερολίνο, σε ένα ειδυλλιακό μέρος. Τόσο ειδυλλιακό που έναν αιώνα αργότερα το 1942 δεκαπέντε αξιωματούχοι των Ες Ες συναντιούνται ακριβώς στο ίδιο μέρος για να πάρουν μέρος σε μια διάσκεψη που εξελίχτηκε σε γιορτή, αφού αποτέλεσε την απαρχή του Ολοκαυτώματος των Εβραίων από τους Ναζί. Στη γιορτή έπιναν σαμπάνια και άκουγαν Σούμπερτ. Τα δύο αυτά πραγματικά γεγονότα συμπληρώνονται με την αφήγηση μιας φανταστικής ιστορίας με φόντο το πολιορκημένο από τους Ναζί Λένινγκραντ και πρωταγωνιστή έναν δάσκαλο, που μοιράζει όλα τα δελτία τροφίμων του σε ηλικιωμένους και παιδιά μέχρι που πεθαίνει από την ασιτία. «Μια τέτοια πράξη ισοδυναμούσε με αυτοκτονία», θα πει ο αφηγητής.
Ο Κλάιστ επιλέγει την αυτοκτονία, γιατί ξέρει πώς «έρχονται μαύρες μέρες» και πράγματι η Ιστορία θα τον δικαιώσει, αφού έναν αιώνα αργότερα στο ίδιο μέρος που αυτοκτόνησε, κάποιοι γιορτάζοντας, επικυρώνουν την άφιξη μιας μαύρης περιόδου, που θα στιγματίσει για πάντα το πέρασμα του ανθρώπου απ’ αυτό τον κόσμο, αναδεικνύοντας τη χειρότερη εκδοχή του. Κι όμως μέσα από αυτή τη φρικαλεότητα, ξεπηδάει μια πράξη ηρωισμού, μια άλλη αυτοκτονία, με διαφορετικό σκοπό: «Τα παιδιά πρέπει να ζήσουν κι αύριο. Εμείς πια ξοφλήσαμε.» Και τότε ο άνθρωπος εκπλήσσει: Δεν είναι ικανός μόνο για τα χειρότερα, αλλά και για τα καλύτερα!
Πολλές φορές στον μικρόκοσμο της καθημερινότητας μας έχουμε έρθει αντιμέτωποι με την εσφαλμένη εντύπωση περί μοναδικότητας και ανωτερότητας του ανθρώπινου είδους, όμως η καταγραφή της Ιστορίας αφήνει μια αχτίδα φωτός και ελπίδας, πώς ο άνθρωπος θα μάθει από τα λάθη του και θα σταματήσει να τα επαναλαμβάνει.
Κείμενο: Έφη Ρευματά
Φωτογραφία εξωφύλλου: Κοσμάς Ινιωτάκης
Το «Χειμωνιάτικο ταξίδι» του Σταμάτη Πολενάκη για πρώτη φορά στο Στούντιο Μαυρομιχάλη
