Τι φανερώνει η χρήση της γλώσσας και πώς επηρεάζει την εντύπωση που θα σχηματίσουν οι άλλοι για μας;
Είναι γεγονός και έχει αποδειχθεί σε πολυάριθμες μελέτες (πχ. Tajfel, Flament, Billig and Bundy, 1971, Sherif, 1996) ότι η ύπαρξη έστω και μόνο δυο διαφορετικών ομάδων μπορεί να οδηγήσει τα μέλη τους σε συγκεκριμένα πρότυπα κοινωνικής συμπεριφοράς. Η χρήση της γλώσσας και η στερεοτυπικότητα που ενυπάρχει σ’ αυτήν είναι ένα πεδίο που εξηγεί και επιβεβαιώνει το παραπάνω φαινόμενο.
Ήδη από τις πρώτες έρευνες που έγιναν πάνω στην προκατάληψη και τις διομαδικές σχέσεις (Allport, 1954), οι θεωρητικοί είχαν σχολιάσει επανειλημμένως το γεγονός ότι η ενδο-ομαδική εύνοια και τα εξω-ομαδικά στερεότυπα είναι αποδεδειγμένα πολύ ανθεκτικά στην αλλαγή και είναι πολύ πιθανό να παραμείνουν κατά την διάρκεια της διαδοχής των γενεών.
Στην έρευνα των Maass και Salvi (1989) υποστηρίζεται πως τα ίδια συμπεριφορικά συμβάντα κωδικοποιούνται σε διαφορετικά επίπεδα αφαίρεσης, αναλόγως αφενός με το αν αυτές οι συμπεριφορές έχουν θετική ή αρνητική χροιά και αφετέρου το εάν επιτελούνται από ενδο-ομαδικά ή εξω-ομαδικά μέλη. Συγκεκριμένα, υποστηρίζεται ότι οι κοινωνικά επιθυμητές ενδο-ομαδικές συμπεριφορές και οι κοινωνικά μη επιθυμητές συμπεριφορές που προέρχονται από μέλη της εξω-ομάδας κωδικοποιούνται γλωσσικά σε ένα υψηλό επίπεδο αφαίρεσης, ενώ οι ανεπιθύμητες κοινωνικά ενδοομαδικές συμπεριφορές και οι επιθυμητές κοινωνικά εξω-ομαδικές συμπεριφορές κωδικοποιούνται σε ένα χαμηλό επίπεδο αφαίρεσης. Όλα τα παραπάνω περιγράφει ως όρος η «Γλωσσική Διομαδική Μεροληψία».
Ποιες επιλογές έχουμε όταν μιλαμε;
Το μοντέλο γλωσσικής κατηγοριοποίησης των Semin και Fiedler (1988) διακρίνει τέσσερις γλωσσικές κατηγορίες που μπορούν να χρησιμοποιηθούν όταν περιγράφουμε την συμπεριφορά και τις επιλογές «κινήσεων» άλλων ανθρώπων. Το ίδιο συμπεριφορικό επεισόδιο μπορεί να κωδικοποιηθεί σε 4 διαφορετικά επίπεδα αφαίρεσης.
Στο υψηλότερο επίπεδο συγκεκριμενοποίησης η συμπεριφορά μπορεί να αποδοθεί με όρους περιγραφικών ρημάτων ενέργειας, όπως το να ακουμπάς ή να καλείς κάποιον, τα οποία αναφέρονται σε ένα συγκεκριμένο παρατηρήσιμο γεγονός, χαρακτηριζόμενο από τουλάχιστον ένα φυσικά αμετάβλητο χαρακτηριστικό.
Στο δεύτερο επίπεδο αφαιρετότητας είναι τα ερμηνευτικά ρήματα ενέργειας/δράσης, όπως το να βοηθάς ή το να κλέβεις, τα οποία δεν είναι πλέον συνδεδεμένα με φυσικά αμετάβλητα χαρακτηριστικά, παρόλο που διατηρούν την αναφορά σε ένα μεμονωμένο συμπεριφορικό επεισόδιο. Σε αντίθεση με τα περιγραφικά ρήματα ενέργειας, τα ερμηνευτικά ρήματα ενέργειας, όπως το «βοηθάω», περιγράφουν μία γενική κατηγορία συμπεριφορών, χωρίς να προσδιορίζουν την συγκεκριμένη συμπεριφορά στην οποία αναφέρονται μέσα στο δοθέν πλαίσιο, (για παράδειγμα, το να βοηθάς μπορεί να αναφέρεται σε ποικίλες συμπεριφορές, όπως το να δανείζεις χρήματα, να ανοίγεις την πόρτα σε κάποιον ή να συμπαραστέκεσαι σε κάποιο πρόσωπο).
Τα ρήματα κατάστασης περιγράφουν μία ψυχολογική κατάσταση, όπως το να μισείς κάποιον ή να επιθυμείς κάτι. Δεν επιδιώκουν καμία άμεση αναφορά σε ένα συγκεκριμένο συμπεριφορικό επεισόδιο ή σε μία συγκεκριμένη κατάσταση, αλλά αναφέρονται σε ένα συγκεκριμένο αντικείμενο.
Στο υψηλότερο επίπεδο αφαιρετικότητας είναι τα επίθετα (επιθετικοί προσδιορισμοί), όπως το «επιθετικός» ή το «δημιουργικός», τα οποία περιγράφουν ιδιαίτερα αφηρημένες διαθέσεις ή χαρακτηριστικά ενός ατόμου. Τα επίθετα προβάλλουν γενικεύσεις σχετικά με συγκεκριμένα συμπεριφορικά γεγονότα, καταστάσεις και αντικείμενα.
Η επιλογή της χρήσης ενός από τα παραπάνω επίπεδα αφαίρεσης έχει συνέπειες στον τρόπο με τον οποίο εκλαμβάνει τις πληροφορίες το εκάστοτε ακροατήριο. Συγκεκριμένα, οι Semin και Fiedler (1988) επέδειξαν ότι οι αφηρημένες δηλώσεις, σε αντίθεση με τις συγκεκριμένες δηλώσεις, εκλαμβάνονται ως λιγότερο εξακριβώσιμες. Επιπρόσθετα, συνεπάγονται μεγαλύτερη προσωρινή σταθερότητα και εκλαμβάνονται σαν να αποκαλύπτουν περισσότερα σχετικά με το άτομο και λιγότερα σχετικά με την κατάσταση από ό,τι οι συγκεκριμένες δηλώσεις.
Για ποιο λόγο κυριαρχεί η Γλωσσική Διομαδική Μεροληψία;
Αυτές οι διαφορετικές συνέπειες χρήσης των διαφορετικών γλωσσικών μορφών (Γλωσσική Διομαδική Μεροληψία) είναι πολύ πιθανό να συνδέονται με τα κίνητρα των ανθρώπων και την κοινωνική τους συμπεριφορά μέσα στα πλαίσια των ομάδων. Σύμφωνα με την θεωρία κοινωνικής ταυτότητας (Tajfel & Turner, 1979), οι άνθρωποι επιδιώκουν να βελτιστοποιήσουν την αξία της ενδο-ομάδας τους σε αντιδιαστολή με την εξω-ομάδα, με στόχο το να διατηρήσουν μία θετική κοινωνική ταυτότητα. Επομένως, εν γνώσει τους ή «εν αγνοία» τους τα άτομα επιλέγουν τον βαθμό αφαιρετικότητας στην γλώσσα τους, με απώτερο, πάντα, σκοπό την βελτιστοποίηση της κοινωνικής τους θέσης.
Είναι η Γλωσσική Διομαδική Μεροληψία στρατηγική συμπεριφορά;
Ωστόσο, το καίριο ερώτημα που παραμένει είναι το εάν μπορούμε να περιγράψουμε την Γλωσσική Διομαδική Μεροληψία ως «στρατηγική» επιλογή. Αυτό εξαρτάται από το εάν ένα κριτήριο για αυτή την περιγραφή είναι ότι το άτομο έχει πλήρη επίγνωση της χρήσης αυτής της μορφής γλώσσας. Πράγματι, προηγούμενες έρευνες πάνω στην χρήση της αφηρημένης γλώσσας εισηγούνται ότι οι άνθρωποι γενικά αγνοούν τις διαφοροποιήσεις στην χρήση της αφηρημένης γλώσσας από αυτούς (Rubini & Kruglanski, 1997). Παρ’όλα αυτά, η συμπεριφορά είναι μερικές φορές εκ προθέσεως, στην λογική ότι αλλάζει όταν αλλάζουν και οι στόχοι, αλλά οι ομιλούντες δεν έχουν επίγνωση των συμπεριφορικών αλλαγών.
Στην πραγματικότητα, έχει παρατηρηθεί ότι η αυτο-παρουσίαση είναι τόσο παρούσα σε κάθε κατάσταση που καταντάει ακούσια και ότι οι άνθρωποι συχνά ασχολούνται με την διαχείριση των εντυπώσεων χωρίς εμφανή επίγνωση των τακτικών που χρησιμοποιούνται (Hogan, 1982). Αν αυτή η συμπεριφορά είναι στρατηγική, τότε μπορούμε να πούμε ότι οι συμμετέχοντες στις παραπάνω έρευνες χρησιμοποίησαν την αφηρημένη γλώσσα στρατηγικά.
Κείμενο: Εύη Καλαϊτζή (Lavart)
