Γιώργος Ξένος: «Την ανυπακοή μέχρι και σήμερα τη θεωρώ τίτλο ευγενείας»

Συναντήσαμε τον σπουδαίο Έλληνα εικαστικό με αφορμή τη νέα έκθεσή του, στη Γκαλερί Λόλα Νικολάου

Μία πραγματική ξενάγηση σ’ έναν ασπρόμαυρο κόσμο, σε σχέδια και εγκαταστάσεις που ενορχηστρώνουν την άλλη εποχή. Διακυβεύματα που κολυμπούν σε χρώμα γαλάζιο με τις μετακινήσεις πληθυσμών να βρίσκονται στην κορύφωση τους. Με τις κλίμακες να εγκαταλείπουν άναρχα το φυσικό τους μέγεθος αγγίζοντας την υπερβολή. Άλλωστε μετά την υπερβολή έρχεται η αναγέννηση, γεννιέται το καινούργιο. Για τον Γιώργο Ξένο, έναν σπουδαίο εικαστικό με δυνατή καλλιτεχνική γλώσσα και ταυτότητα, με εικαστική αφήγηση διαχρονική που διασείει για τα συμβάντα γύρω μας, «ζούμε την πιο σημαντική εποχή του πολιτισμού του ανθρώπου». Γιατί η τέχνη δεν κρύβεται ποτέ πίσω από το δάκτυλο της με το ίχνος να πρωταγωνιστεί και να καταγράφει όλη την αλήθεια. Η Τέχνη μιλάει στακάτα και οι λέξεις της δεν έχουν τερτίπια, δεν προσποιούνται είναι αυτό που είναι. Με το μεγαλύτερο εργαλείο της, τη φαντασία να σε ωθεί να φανταστείς τα πράγματα αλλιώς. Αρχικά να φανταστείς και έπειτα να ενεργοποιηθείς. Γιατί η αλλαγή έρχεται όταν αποφασίσουμε τι θέλουμε και όχι τι νομίζουμε ότι μπορούμε να έχουμε. Με το Επιγραφικό Μουσείο Αθηνών να αποτελεί ήδη από τα εφηβικά του χρόνια την σπουδαία του βόλτα. Είτε μόνος του είτε με τον αγαπημένο του μέντορα Μάρκο Τσούρη χανόταν σε γραφές και εικόνες. Ένα μουσείο στο οποίο ξεδιπλωνόταν ένας κόσμος υπέροχος, που θαύμαζε. Και με έναν μαγικό τρόπο το 2011 ήρθε η στιγμή που η δική του συλλογή έργων με τίτλο «Ο Ίσκιος του Ανθρώπου» είναι ο Πολιτισμός του εκτίθενται στο Επιγραφικό Μουσείο και πραγματεύονται το ίχνος, τον πολιτισμό, την γραφή, την εικόνα ενότητες που ο Ξένος ερευνά δεκαετίες. Για τον Γιώργο Ξένο «ό,τι έχεις θαυμάσει έρχεται η κατάλληλη στιγμή που ωριμάζεις και τελικά φτάνεις εκεί». Ορισμένες διαδρομές έχουν κομβικό ρόλο στην ζωή. Οι εσωτερικές αλλαγές συνεπικουρούνται από τις εξωτερικές περιπλανήσεις.

Κατερίνα Καρσιώτη (Lavart): Συνθήκη ή συνθήκες που στάθηκαν καίριες ουσιαστικά, ώστε να σας πείσουν να ασχοληθείτε με τον χώρο των τεχνών;

Γιώργος Ξένος: Πριν αποφασίσω να ασχοληθώ με την εικόνα πέρασα από διάφορα στάδια. Θυμάμαι χαρακτηριστικά στην παιδική και εφηβική μου ηλικία τη μανία μου να κατασκευάζω πράγματα με τα χέρια ή να μεταλλάσσω τα παιχνίδια μου σε κάτι άλλο. Μια μανία που πραγματικά με καταδίωκε. Η στιγμή όμως που υπήρξε πολύ μεγάλη για μένα ήταν η ανακάλυψη του ίχνους. Εκεί λοιπόν ξεκαθάρισαν τα πράγματα, ήταν μια υπόθεση σημαντική και λυτρωτική. Το ότι μπορούσες από το τίποτα να κάνεις πάρα πολλά πράγματα ήταν κάτι φοβερό. Και με ποια έννοια το λέω αυτό… με την έννοια ότι το ίχνος είναι ένα ψυχογράφημα, δεν κάνει ποτέ λάθος, καταγράφει όλη σου την προσωπικότητα και όλη σου την αλήθεια. Με βασικά συστατικά φαντασία- μνήμη –πληροφορία –επεξεργασία. Βέβαια όσο μεγαλώνεις και μπαίνει η λογική μέσα σε αυτό, εκεί είναι και η στιγμή που πρέπει να ελέγξεις τα πράγματα και να αρχίσεις να τα εμπλουτίζεις. Σχεδόν ταυτόχρονα με το ίχνος ανακάλυψα και τη μαγεία του ήχου. Ανέβαινα στα βουνά και με ένα μικρό μαγνητόφωνο ηχογραφούσα φυσικούς ήχους. Εικόνα και ήχος ενορχηστρώνουν ουσιαστικά όλο το εικαστικό μου πεδίο.Έτσι λοιπόν αποφάσισα ότι αυτό που με εκφράζει είναι η εικόνα που δεν έχει μία γλώσσα, αλλά μια παγκόσμια γλώσσα που την καθιστά ανίκητη και μαγική. Ζούμε στην εποχή της κυριαρχίας της εικόνας και βέβαια η φαντασία είναι από τα μεγαλύτερα εργαλεία του ανθρώπου.
Κατερίνα Καρσιώτη (Lavart): Πώς αντιμετωπίσατε το γεγονός ότι δεν περνάτε στην Καλών Τεχνών της Αθήνας και αποφασίζετε να φύγετε για το Παρίσι στην École National Supérieure des Beaux Arts – Section des Arts Plastiques;

Γιώργος Ξένος: Η αλήθεια είναι ότι δεν αισθάνθηκα κανένα παράπονο και κανένα απολύτως εμπόδιο, γιατί ταυτόχρονα είχα δώσει το ντοσιέ μου και στο Παρίσι. Η σχέση μου με τα σχολεία γενικότερα δεν ήταν και η καλύτερη, είχα πάρα πολλές αντιρρήσεις με τον τρόπο λειτουργίας τους αλλά και με το περιεχόμενο. Ήμουν και ένας άνθρωπος βέβαια πολύ ανυπάκουος σε νόρμες και κανόνες και αυτό ταυτίστηκε με το κλίμα που επικρατούσε στην École National Supérieure des Beaux Arts, ένα σχολείο με πραγματική ελευθερία έκφρασης και εξωστρέφεια.

Ήμουν από μικρός, πολύ ανυπάκουος και την ανυπακοή μέχρι και σήμερα τη θεωρώ τίτλο ευγενείας

Κατερίνα Καρσιώτη (Lavart): Και ξαφνικά βρίσκεστε ξένος στο μεγαλύτερο καλλιτεχνικό κέντρο. Μετά τη μετάβασή σας στο Παρίσι, ποιες είναι οι πρώτες αναζητήσεις; Έχετε αποφασίσει, γίνεται μια προσπάθεια να
εστιάσετε ποια είναι η φόρμα που σας ταιριάζει; Η καλλιτεχνική σας έκφραση;

Γιώργος Ξένος: Πραγματικά ξένος αλλά και σαν να ήμουν από πάντα εκεί. Δεν είχα φραγμούς σε τίποτα και το Παρίσι το υποστήριξε αυτό σε πολύ μεγάλο βαθμό. Όταν έφυγα από την Ελλάδα ήμουν ήδη πολύ καλός στο σχέδιο. Ζωγράφιζα και σχεδίαζα δίχως κανόνες, ήμουν από μικρός, όπως προείπα, πολύ ανυπάκουος και την ανυπακοή μέχρι και σήμερα τη θεωρώ τίτλο ευγενείας. Για αυτό και πιστεύω ότι η μεγαλύτερη επανάσταση θα γίνει από τα παιδιά, γιατί είναι αναγκασμένα να κάνουν τα πιο καταναγκαστικά πράγματα. Ήδη η διανοητική τους κατάσταση βρίσκεται σε ένα άλλο επίπεδο και σε αυτό βοηθάει η εξέλιξη του πολιτισμού. Έφυγα λοιπόν μόνος μου έχοντας μελετήσει, έχοντας την πληροφορία, γνωρίζοντας κινήματα και ρεύματα, έχοντας περιηγηθεί σε μουσεία και κατά την παραμονή μου στο Παρίσι αναζητούσα ακόμα περισσότερα πράγματα για την εξέλιξή μου. Ήταν πολύ σημαντικό γιατί είχα αντιληφθεί και κατανοούσα την καταγωγή της καλλιτεχνικής μου έκφρασης και αυτό εμπλουτιζόταν συνεχώς μέσα από τη σχολή και μέσα από την προσωπική μου δουλειά και αναζήτηση. Αυτό που κατάλαβα από νωρίς ήταν ότι η καλλιτεχνική μου καταγωγή βρισκόταν κοντά στην εικόνα των εξπρεσιονιστών ζωγράφων. Και όσο το κατανοούσα, τόσο αντιλαμβανόμουν πού είναι καλύτερα να κινηθώ.

Κατερίνα Καρσιώτη (Lavart): Στο Παρίσι ουσιαστικά δημιουργήθηκε η πρώτη ενότητα των έργων σας. Τι είναι αυτό που αποκομίσατε από την École National Supérieure des Beaux Arts και αποτελούσε για εκείνη την ζωγραφική ενότητα το βασικό χαρακτηριστικό των έργων σας;

Γιώργος Ξένος: Η σχολή μου έδωσε τη δυνατότητα να ταξιδέψω στα μεγαλύτερα μουσεία, να συλλέξω πληροφορία, να παρατηρήσω, να αναζητήσω. Μετά επέστρεφα πάντα στη βάση μου. Ήταν ένα σύγχρονο σχολείο, με ελευθερίες και καθηγητές προχωρημένους που τους ενδιέφερε να φέρουν στην επιφάνεια την πραγματική σου καλλιτεχνική αναζήτηση. Φαντάσου, επειδή συνήθως δε συμμετείχα στα ομαδικά projects, ο καθηγητής μου ερχόταν για να παρακολουθεί τη δουλειά μου και στο εργαστήριο που είχα νοικιάσει εκτός σχολής. Σπουδαίο πράγμα. Μεγάλη κατανόηση και ελευθερία. Η Καλών Τεχνών ήταν μαζί με τους αρχιτέκτονες. Εγώ επειδή είχα από τότε μια σχέση με την αρχιτεκτονική, την έβλεπα σαν γλυπτική. Έτσι γεννήθηκε και η τάση μου να μεγαλώνω τις κλίμακες. Αυτό ξεκίνησε με μικρά σχέδια τα οποία εγκατέλειπαν το φυσικό τους μέγεθος και αλλάζοντας την κλίμακα έφταναν σε υπερβολή. Και συνεχίζεται με την ενότητα Μήλα στα οποία ενσαρκώνεται όλη αυτή η αναζήτηση με τις μεγάλες κλίμακες, κάνοντας υπέρβαση ξεπερνώντας τις ικανότητές σου. Τα Ηφαίστεια στη συνέχεια ήταν η θεματική με την οποία έγινε και η απόπειρα προς τα κοινωνικοπολιτικά, με την έννοια ότι τα Ηφαίστεια κάνουν επανορθωτική καταστροφή, ενώ οι πυρηνικές εκρήξεις μη επανορθωτική. Σπουδαία στιγμή, γιατί ήταν οι πρώτες σκέψεις πάνω σε τραγικά συμβάντα, σπουδαία στιγμή, γιατί ήταν η αρχή μιας στάσης που με εκφράζει μέχρι και σήμερα. Η πρώτη ατομική έκθεση με τα Ηφαίστεια έγινε στην Ελλάδα, στην Gallery Bernier.

Το τραγικό είσαι ο ίδιος σου ο εαυτός, η ίδια σου η προσωπικότητα, η ίδια σου η αλήθεια, αγωνία και ανησυχία. Και αν αυτή την ανησυχία και αγωνία δεν εξωτερικεύσει η τέχνη, τότε ποιος;

Κατερίνα Καρσιώτη (Lavart): Υπήρξατε και κολορίστας ή το μαύρο – άσπρο ήταν η αφετηρία σας;

Γιώργος Ξένος: Υπήρξα, βεβαίως υπήρξα κολορίστας, πριν φτάσω στο μαύρο – άσπρο. Αγαπούσα το χρώμα, με απασχολούσαν οι αναλύσεις του, παρακολουθούσα την ψυχολογική δύναμη κάθε χρώματος. Ωστόσο, αυτό που είναι να βγει, βγαίνει από μόνο του. Δεν σκέφτεσαι ποιο χρώμα πρέπει να χρησιμοποιήσεις, έρχεται αβίαστα και ελεύθερα. Έτσι αβίαστα και ελεύθερα κατέληξα στο μαύρο – άσπρο.
Κατερίνα Καρσιώτη (Lavart): Aυτός ο έντονα δραματικός και χαοτικός τρόπος απόδοσης στην ζωγραφική σας πρωταγωνιστεί από την αρχή των καλλιτεχνικών σας αλχημειών;

Γιώργος Ξένος: Όταν κατάλαβα τι σημαίνει αγωνία, πραγματικά εμφανίστηκε μπροστά μου άλλο ένα μεγάλο εργαλείο μετά τη φαντασία. Αν κάτι δεν είναι τραγικό, δεν μπορεί να εκπέμψει καλώς ή κακώς. Από την αρχαία τέχνη μέχρι και σήμερα το τραγικό είναι αυτό που συμβαίνει πραγματικά στον άνθρωπο, αυτό που πραγματικά εκφράζει, αισθάνεται και βιώνει. Το τραγικό είσαι ο ίδιος σου ο εαυτός, η ίδια σου η προσωπικότητα, η ίδια σου η αλήθεια, αγωνία και ανησυχία. Και αν αυτή την ανησυχία και αγωνία δεν εξωτερικεύσει η τέχνη, τότε ποιος; Μετά την υπέρβαση άλλωστε γεννιέται το καινούργιο.

Κατερίνα Καρσιώτη (Lavart): Mια μεγάλη διαμαρτυρία λοιπόν.

Γιώργος Ξένος: Aκριβώς, η τέχνη είναι διαμαρτυρία. Η έκφραση είναι διαμαρτυρία. Κινείσαι μέσα σε έναν κόσμο που συμβαίνουν τραγικά συμβάντα. Άρα διαφωνείς, επαναστατείς, ο καθένας με το δικό του τρόπο. Για αυτό και στην τέχνη θεωρώ ότι ή κάνεις ένα έργο για να υπερβείς το ίδιο σου το εγώ ή δεν το κάνεις. Δεν είμαι πολύ φιλικός με την ιδέα μόνο. Ένα έργο ή έχει τη δύναμη ή δεν την έχει. Ο χρόνος φυσικά το αποδεικνύει. Αυτό που μου έκανε ιδιαίτερη εντύπωση ήταν να καταλάβω το ασυνείδητο το οποίο τρέχει με ιλιγγιώδη ταχύτητα. Και μόνο το ίχνος, που αναφέρω συνέχεια, προλαβαίνει να το καταγράψει. Εκεί έγκειται και όλο το ψυχογράφημα.

Κατερίνα Καρσιώτη (Lavart): To ότι βιώσατε την πτώση του Τείχους του Βερολίνου, ζώντας τότε εκεί, ήταν ουσιαστικά μια μετάβαση τόσο για εσάς τον ίδιο όσο και για το έργο σας.

Γιώργος Ξένος: Πραγματική αλλαγή Πλεύσης, πραγματική μετάβαση. Ζούσα ένα κοσμοϊστορικό γεγονός, για εμένα τον ίδιο, αλλά και για τον τρόπο έκφρασής μου. Ήταν η στιγμή που άλλαζε ο κόσμος. Το Τείχος ήταν ένα συμβολικό δρώμενο που οριοθετούσε το από εδώ προς τα εκεί, ένα οριακό σημείο, μια τραγικότητα. Τότε προκύπτει η δραματική ανησυχία, η ασυνεννοησία λαών, η αγωνία, η υπέρβαση. Αυτά τα συναισθήματα εξωτερικεύουν και οι Φωνασκούντες, μια μεγάλη ενότητα έργων, που δημιουργήθηκε ακριβώς μετά το Βερολίνο και την ημέρα που εγκαινιάζεται η έκθεση στην Ελληνοαμερικανική Ένωση συμβαίνει και ο βομβαρδισμός του Ιράκ. Έχει αρχίσει η εποχή της διαμαρτυρίας των πληθυσμών, του ξεσηκωμού και της διαφωνίας με τις συνθήκες που σε καταπιέζουν. Και έπειτα ακολουθεί η έκθεση Γεωμετρία εν αναμονή, με την έννοια της δημιουργίας ενός νέου κόσμου, μιας άλλης γεωμετρίας.
Κατερίνα Καρσιώτη (Lavart): Διαπλέοντες το Αιγαίο – Ένα Οπτικό Ρέκβιεμ για τη Μεσόγειο του Γιώργου Ξένου, τι αντικρίζει κανείς;

Γιώργος Ξένος: Ένα τεράστιο μουσείο. Όλος ο βυθός του Αιγαίου είναι ένα μουσείο. Και η ενότητα Διαπλέοντες το Αιγαίο – Ένα Οπτικό Ρέκβιεμ για τη Μεσόγειο, όπως και η ενότητα Το Αιγαίο Άλλοτε και Τώρα, είναι η προσπάθεια να αποτυπώσω την τραγική στιγμή των μετακινήσεων των λαών. Το δραματικό έγκειται στο γεγονός ότι αυτοί οι άνθρωποι ξεκινούν από τραυματισμένες χώρες αναζητώντας πατρίδα και τελικά χάνονται. Ολόκληρη η Μεσόγειος από τα αρχαία χρόνια έχει ποτιστεί με πολλές τραγωδίες. Όλο αυτό το βίωμα ξεκίνησε στη Μυτιλήνη όπου παρουσιάστηκε αυτή η έκθεσή μου σε τρία σημεία της πόλης, μετά την έκθεσή μου Το Αιγαίο Άλλοτε και Τώρα, στην Πινακοθήκη Σύρου. Έτσι λοιπόν, αποφάσισα να ενορχηστρώσω αυτό το ρέκβιεμ για τις μετακινήσεις με χέρια να ζητάνε βοήθεια και χέρια να προσπαθούν να δώσουν, αλλά να μην ενώνονται ποτέ.

Κατερίνα Καρσιώτη (Lavart): Η Διαχρονικότητα των Διερχομένων ως έργο, τι συνεχίζει να επισφραγίζει κοινωνικά – ανθρωπιστικά – πολιτικά;

Γιώργος Ξένος: Τη σπουδαιότητα της ύπαρξης του ανθρώπου. Πρόκειται για ένα έργο που αποτελείται από σιδερένια περιγράμματα τα οποία ηχούν και κινούνται με φυσικό τρόπο. Το καθένα βέβαια προσφέρει το δικό του ήχο και όλα μαζί ενορχηστρώνουν μια τεράστια συναυλία. Ο βασικός πυρήνας των Διερχομένων είναι η διακίνηση της πληροφορίας από τόπο σε τόπο, από πολλούς πληθυσμούς, από πολλές γλώσσες. Όλα αυτά μαζί συγκροτούν έναν μεγάλο κόσμο που επιθυμεί να επικοινωνήσει. Ζούμε την πιο σημαντική εποχή του πολιτισμού του ανθρώπου. Αλλάζουμε εποχή.