Γελοιογραφίες: Heath Robinson εναντίον Rube Goldberg

Από τη Μεγάλη Βρετανία και τον Heath Robinson στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού, την Αμερική, και στον Rube Goldberg∙ δύο θρυλικοί γελοιογράφοι, τα ονόματα των οποίων χρησιμοποιήθηκαν για να περιγράψουν με χιούμορ παράλογα περίπλοκες κατασκευές για την εκπόνηση καθημερινών δραστηριοτήτων.

Heath Robinson και Rube Goldberg

Ο William Heath Robinson (1872-1944) γεννήθηκε στο Finsbury Park της Αγγλίας σε μια οικογένεια καλλιτεχνών. Σπούδασε στο Islington Art School για τρία χρόνια, και στη συνέχεια φοίτησε στο The Royal Academy Schools. Ήθελε να γίνει ζωγράφος τοπίων αλλά, συνειδητοποιώντας ότι αυτό δεν θα τον συντηρούσε οικονομικά, αρχικά, επικεντρώθηκε στην εικονογράφηση βιβλίων, όπως και τα αδέρφια του. Μέχρι το 1899, είχε εικονογραφήσει μια έκδοση του «Don Quixote» και μια άλλη του βιβλίου «The Arabian Nights». Το 1900, εικονογράφησε μια έκδοση των ποιημάτων του Edgar Allan Poe και το 1902 έγραψε το πρώτο του βιβλίο, «Οι περιπέτειες του θείου Λούμπιν». Συνέχισε την εικονογράφηση βιβλίων και ασχολήθηκε, επίσης, με τη διαφήμιση, αλλά έγινε γνωστός κυρίως για τα χιουμοριστικά του σχέδια, τα οποία συμπεριλήφθηκαν σε αγγλικές και αμερικανικές εφημερίδες και εκδόσεις (The Sketch, The Bystander, The Strand, The Illustrated London News).

Ο Rude Goldberg (1883-1970) γεννήθηκε στο Σαν Φρανσίσκο και σπούδασε μηχανική στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια στο Μπέρκλεϋ. Αυτοδίδακτος συντάκτης, μετακόμισε στη Νέα Υόρκη το 1907 και εργάστηκε στο The Evening Mail ως καρτουνίστας σε αθλητικά θέματα. Το 1912 σχεδίασε το επιθεωρησιακό καρτούν “Foolish Questions” και έκτοτε ξεκίνησε τα κινούμενα σχέδια εφευρέσεων. Δημιούργησε περίπου 50.000 κινούμενα σχέδια κατά τη διάρκεια μιας καριέρας πέντε δεκαετιών. Σύμφωνα με ένα σύντομο προφίλ που δημοσιεύθηκε από τους The New York Times το 1963, o Goldberg αμειβόταν με μισθό άνω των 50.000 δολαρίων ετησίως – πάνω από 1 εκατομμύριο δολάρια σύμφωνα με τα σημερινά δεδομένα.

Τα ονόματα των Heath Robinson και Rude Goldberg εισήχθησαν ως επίθετα στα λεξικά Oxford Advanced Learner’s (Heath-Robinson contraption, 1912) και Merriam-Webster (1928) αντίστοιχα, για να περιγράψουν αυτοσχέδιες εφευρέσεις και κατασκευές που είναι έξυπνες και περίπλοκες, ωστόσο, δεν έχουν καμία πρακτική εφαρμογή. Παρά το γεγονός ότι το έργο του Robinson είχε μεγάλη επιρροή σε καλλιτέχνες, συγγραφείς, σχεδιαστές και αρχιτέκτονες και το όνομά του πέρασε στην αθανασία με την εισαγωγή του στο λεξικό, από άποψη αναγνώρισης, ο Robsinson δεν απήλαυσε τη φήμη του Goldberg, παρά μόνο μετά τον θάνατό του. Αντίθετα, ο Goldberg εμφανίστηκε σε γραμματόσημα, το 1947 βραβεύτηκε με Pulitzer και κάθε χρόνο πραγματοποιούνται προς τιμήν του οι διαγωνισμοί για την κατασκευή μηχανών Rube Goldberg.

Τα σχέδια των Heath Robinson και Rube Goldberg και οι εφευρέσεις τους

Οι μηχανές των Robinson και Goldberg είναι κατασκευασμένες από καθημερινά αντικείμενα και δεν απαιτείται τίποτα περισσότερο από αντικείμενα που έχουμε ήδη στα σπίτια μας για να τις κατασκευάσουμε.

Οι εφευρέσεις του Heath Robinson

Στα πρώτα του σχέδια, ξεκίνησε να σατιρίζει την αυτοπροβολή και την ιδιοτροπία των αυτοαποκαλούμενων ως «ειδικών». Σύντομα ανακάλυψε ότι τα υπερβολικά περίπλοκα μηχανήματα θα μπορούσαν να λειτουργήσουν για να αποδοθεί με έναν μεταφορικό τρόπο η γραφειοκρατία και οι συχνά περίπλοκες διαδικασίες που απαιτούνται για τη διεκπεραίωση μιας εργασίας. Ωστόσο, τα πιο δημοφιλή σχέδια του Heath Robinson εξετάζουν τα καθημερινά προβλήματα του ανθρώπου με σκοπό να εφεύρουν ένα είδος συσκευής για την επίλυσή τους.

Σε πολλά από τα σχέδιά του σατιρίζει την εμμονή του ανθρώπου με τις μηχανές, σχεδιάζοντας περίπλοκα συστήματα βαρούλκων και τροχαλιών, που τροφοδοτούνται από λέβητες ατμού με πεντάλ, μαγνήτες, σωλήνες και μοχλούς που συναρμολογούνται επισφαλώς σε τεράστιες δομές. Οι ανθρώπινοι χειριστές και οι παρευρισκόμενοι κατά πάσα πιθανότητα αγνοούν τον παραλογισμό των δημιουργιών τους και φαίνεται να προτιμούν αυτόν τον τρόπο παρά την εκτέλεση απλών χειροκίνητων εργασιών. Όλοι στα σχέδια του Robinson φαίνεται να παίρνουν πολύ σοβαρά τα καθήκοντά τους.

Η θεωρία του χάους

Ένα αγαπημένο θέμα στα χιουμοριστικά σχέδια του Heath Robinson είναι η τύχη, τα απίθανα γεγονότα και η λειτουργία της μοίρας. Το 1925 ο Heath Robinson δημοσίευσε μια σειρά από οκτώ σχέδια που δείχνουν πώς ένα ασήμαντο συμβάν μπορεί, μέσω μιας σειράς απρόβλεπτων συνεπειών, να οδηγήσει σε ένα καταστροφικό αποτέλεσμα. Τα σχέδιά του έχουν τίτλους όπως «Πώς ένα κήρυγμα μπορεί να συντομευθεί από την απλή πτώση ενός φθινοπωρινού φύλλου» ή «Πώς η απροσεξία μιας πεταλούδας επηρέασε σοβαρά το καλαμπόκι ενός επισκόπου».

Πώς να ζεις σε ένα διαμέρισμα

Η σειρά βιβλίων «Πώς να….» καθιέρωσε τον Heath Robinson ως τον βασιλιά των gadget. Ξεκίνησε με τον υπέροχο τρόπο του πώς να ζεις σε ένα διαμέρισμα (1936) στο οποίο όχι μόνο περιέγραψε τα πολλά gadget που θα μπορούσαν να κάνουν τη ζωή στο διαμέρισμα πιο άνετη, αλλά σατίριζε, επίσης, τη μοντέρνα αρχιτεκτονική. Την κυκλοφορία του βιβλίου ακολούθησαν παρόμοιοι τίτλοι για το πώς να είσαι ιδανικός σύζυγος, τέλειος αυτοκινητιστής και πώς να φτιάξεις έναν κήπο.

Οι εφευρέσεις του Rube Goldberg

Κανένα κινούμενο σχέδιο δεν άφησε τόσο ανεξίτηλο αντίκτυπο στη λαϊκή κουλτούρα όσο οι μηχανικές αλυσιδωτές αντιδράσεις του Goldberg. Η πλειονότητα αυτών των γελοιογραφιών προέρχεται από μια διμηνιαία σειρά που σχεδίασε για το περιοδικό Collier’s Weekly από το 1929 έως το 1931 με τίτλο “Οι εφευρέσεις του καθηγητή Lucifer G. Butts.” Ο καθηγητής Butts (το “G” σημαίνει “Gorgonzola”) ήταν μια παρωδία ενός καθηγητή μηχανικής του Μπέρκλεϋ, ο οποίος κάποτε ζήτησε από τους μαθητές του να σχεδιάσουν μια μηχανή που θα μπορούσε να ζυγίσει τον κόσμο. Ο Goldberg, ένας από αυτούς τους μαθητές, θεώρησε κάτι τέτοιο παράλογο.

Ο σουρεαλισμός των εφευρέσεων του Goldberg – σε ένα σχέδιο, κάποιος έχει στείλει στον καθηγητή Butts μια βόμβα μέσω ταχυδρομείου, την οποία χρησιμοποιεί για να φτιάξει μια συσκευή που θα ανατινάξει τα φουσκωτά του περιβραχιόνια για να μπορέσει να κολυμπήσει – προορίζεται να διασκεδάσει, αλλά αποκαλύπτει επίσης έναν σκοτεινό σκεπτικισμό την εποχή στην οποία δημιουργήθηκαν. Τα μηχανήματα ήταν σύμβολα, όπως έγραψε ο Goldberg, για την «ικανότητα του ανθρώπου να καταβάλλει κάθε δυνατή προσπάθεια για να επιτύχει ελάχιστα αποτελέσματα». Οι αρχές του 20ού αιώνα ήταν μια εποχή μεγάλης τεχνολογικής αναταραχής. Εφευρέσεις πρωτοφανούς πολυπλοκότητας εισήχθησαν στον κόσμο ως καινοτομίες και γρήγορα έγιναν πανταχού παρούσες.

Τα σχέδια των Heath Robinson και Rube Goldberg για τον πόλεμο

Ο Heath Robinson αντιμετώπισε την πομπώδη γερμανική προπαγάνδα και τις ψυχολογικές συνέπειες της φρίκης του πολέμου με σάτιρα και σουρεαλισμό. Κατά τη διάρκεια του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου, σχεδίασε έναν μεγάλο αριθμό κινούμενων σχεδίων που απεικόνιζαν όλο και πιο απίθανα μυστικά όπλα να χρησιμοποιούνται από τους μαχητές. Το “Subzeppmarinellin”, ένα τρομακτικό όχημα μάχης μισό υποβρύχιο, μισό zeppelin, σχεδιάστηκε για να περιγράψει μια γερμανική επίθεση διπλής όψης. Ο Robinson προσπαθούσε να αφυπνίσει τους ανθρώπους, ώστε να αμφισβητήσουν την πολεμική προσπάθεια, αλλά την ίδια στιγμή οι δημιουργίες του, μέσα από το χιούμορ, βοηθούσαν στη διατήρηση του ηθικού των στρατιωτών και των απλών πολιτών. Όπως αναφέρει ο ίδιος: «Πιστεύω ότι η αίσθηση του χιούμορ διαδραμάτιζε πάντα σημαντικότερο ρόλο από όσο πιστεύαμε για να μας σώσει από την απόγνωση κατά τη διάρκεια εκείνων των ημερών». Εκτός από το να σατιρίζει τον εχθρό, σχολίασε, επίσης, την εμπόλεμη κατάσταση από την οπτική των πολιτών, σχεδιάζοντας ένα πιο δίκαιο σύστημα για τη διαχείριση των μερίδων βουτύρου με βάση το βάρος του ατόμου και ένα μαγνητικό σύστημα για το τέντωμα των μακαρονιών.

Ομοίως, ένα μεγάλο μέρος της δουλειάς του Goldberg επικεντρώθηκε στα γεγονότα στην Ευρώπη πριν από τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Ως γιος ενός Εβραίου μετανάστη από τη Γερμανία, ο Goldberg κατάλαβε νωρίς την απειλή της ναζιστικής Γερμανίας και τον ενοχλούσε η αδιαφορία του κόσμου για τα γεγονότα που συμβαίνουν στην Ευρώπη. Κατά τη διάρκεια του Β ‘Παγκοσμίου Πολέμου, ο Αδόλφος Χίτλερ έγινε το κύριο σημείο γελοιοποίησης του Goldberg. Μετά τον πόλεμο, ο Goldberg συνέχισε να σχολιάζει την παγκόσμια πολιτική και το 1948 κέρδισε ένα βραβείο Πούλιτζερ για ένα πολιτικό καρτούν με τίτλο «Peace Today», όπου μια προαστιακή οικογένεια χαλαρώνει στο αίθριο που βρίσκεται πάνω από μια ατομική βόμβα καθώς ισορροπεί σε ένα βράχο μεταξύ της ειρήνης και της παγκόσμιας καταστροφής.

Αν και τα σχέδια των Heath Robinson και Rube Goldberg φαίνεται να παρουσιάζουν μεγάλες ομοιότητες μεταξύ τους, μια πιο προσεκτική παρατήρηση μπορεί να αποκαλύψει διαφορές ανάμεσα στα έργα τους. Ενώ το έργο του Robinson είναι γεμάτο «φαντασία, ιδιοτροπία και κομψότητα», ο Goldberg είναι ο ορισμός του γελοιογράφου, με την αμερικανική έννοια. Επιπλέον, τα μηχανήματα του Robinson είναι εκκεντρικά και δύσκολα στην κατασκευή τους, ενώ του Goldberg είναι κάπως πιο πρακτικά και, έτσι, επειδή ακριβώς είναι κατασκευάσιμα, είναι φρικαλέα με έναν διαφορετικό τρόπο∙ φαίνονται να είναι πολύ κοντά σε πραγματικά μηχανήματα για να απορριφθούν ως απλώς ιδιοτροπίες.

Τα ονόματα των δύο γελοιογράφων παραμένουν διαχρονικά στην ποπ κουλτούρα τόσο στα έντυπα όσο και στα ψηφιακά μέσα. Χρησιμοποιούνται ως hashtags και πολλά βίντεο με παρόμοιες εφευρέσεις έχουν γίνει viral.

Tην επόμενη φορά, λοιπόν, που θα δείτε μια περίπλοκη κατασκευή, μπορείτε να πείτε «Είναι κάπως Heath Robinson/Rude Goldberg…».

Δείτε επίσης:

Τέχνη και Ακτιβισμός: τα περίεργα σχέδια του Keith Haring

Κείμενο: Αθηνά Δανιηλίδου (Lavart)

Πηγές: 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9

Πηγές Φωτογραφιών: Eξώφυλλο, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9