Οι μάσκες προστασίας και η θεραπευτική δύναμη της τέχνης
Μπορεί κανείς να ισχυριστεί το ίδιο εύκολα ότι η τέχνη είναι πολυτέλεια ή και το αντίθετο· ότι είναι… πολύ τέλεια. Αν σταθούμε λιγάκι να παρατηρήσουμε τα φαινόμενα, αντί τους ισχυρισμούς και τους χαρακτηρισμούς, θα αντιληφθούμε πως σε αυτή τη δύσκολη περίοδο της ζωής μας, τη γεμάτη αβεβαιότητα και συλλογική -όσο και προσωπική- αγωνία, η τέχνη αθόρυβα και υποδόρια έχει γίνει για πολλούς από εμάς απαραίτητο στήριγμα.
Ας πάρουμε το παράδειγμα της μάσκας, της οποίας η χρήση είναι πια υποχρεωτική, για την αποτροπή της εξάπλωσης του κορονοϊού. Η μάσκα έχει αλλάξει την καθημερινότητά μας. Έχει αναχθεί σε σύμβολο της μη κανονικότητας που βιώνουμε. Ακόμη χειρότερα· έχει γίνει σήμα κατατεθέν του διαφαινόμενου νέου φυσιολογικού. Δεν είναι μόνο το συμβολικό φορτίο της μάσκας που μας κάνει να δυσανασχετούμε. Είναι και η αίσθηση ανελευθερίας που προκύπτει από την επιβεβλημένη χρήση της. Είναι και η δυσκολία στην αναγνωσιμότητα των προσώπων ή των συναισθημάτων, που επηρεάζει την κοινωνική αλληλεπίδραση, αφήνοντας μας ασύνδετους, ή όπως το θέλει το λεξιλόγιο των ημερών,αποστασιοποιημένους.
Κάπου εδώ έρχεται η τέχνη να σηκώσει ένα μικρό, αλλά όχι αμελητέο, τμήμα του φορτίου μας. Το γεμάτο ζωντάνια «Κορίτσι με το μαργαριταρένιο σκουλαρίκι» του Γιοχάνες Βερμέερ (1665), η αινιγματική «Μόνα Λίζα» του Λεονάρντο Ντα Βίντσι (1503), η αισθησιακή Αφροδίτη του Σάντρο Μποτιτσέλι («Η Γέννηση της Αφροδίτης», 1485–1486 ) είναι λίγες μόνο από τις «σούπερ σταρ» της ιστορίας της ζωγραφικής που έχουν «φορέσει» τις ιατρικές τους μάσκες και μας συμπαραστέκονται. Ένα μεγάλο πλήθος «πειραγμένων» έργων τέχνης, «επικαιροποιημένων» με ψηφιακή προσθήκη μάσκας στα πρόσωπα, διακινούνται στα ηλεκτρονικά μέσα και στα social media. Αυτό το παιχνίδι αναφορών, που λειτουργεί ως εικαστικός διάλογος, δεν είναι ένα καινούριο φαινόμενο. Ίσα ίσα χαρακτηρίζει την μεταμοντέρνα κατάσταση. Κι αν η Μόνα Λίζα με το μουστάκι του Μαρσέλ Ντυσάν το 1919 στόχευε στο να αποσταθεροποιήσει την κατεστημένη τέχνη, σήμερα η Μόνα Λίζα με τη μάσκα δημιουργήθηκε για να λειτουργήσει ως σταθερά σε μια πραγματικότητα που είναι ρευστή και άγνωστη.
Αυτές οι εικόνες πολιτιστικής νοσταλγίας, φαινομενικά ανάλαφρες και χιουμοριστικές, γίνονται αρωγοί στην εξοικείωση μας με τα όσα συμβαίνουν. Η σύναξη των πορτρέτων με τις μάσκες στις οθόνες μας, να το θέσω διαφορετικά, είναι κάτι ανάλογο με «Το Πάρτι» του Λουκιανού Κηλαηδόνη. Είναι ένα πάρτι με τα «πιο καλά παιδιά» μαζεμένα «γιο, χο, χο, γιο, χο, χο» όχι «σ’ σε ένα βαθύ μπουντρούμι», αλλά στο προσωπικό μας εσωτερικό σύμπαν.
Πέραν τούτου, δεν είναι λίγοι όσοι επιλέγουν να φοράνε μάσκες με τυπώματα από εμβληματικά έργα τέχνης. Προσδίδουν έτσι στο νέο δυστοπικό αξεσουάρ μία θετική χρωματική ένταση και κυρίως μία καλλιτεχνική διάσταση. Στη διάσημη φράση του «η ομορφιά θα σώσει τον κόσμο» ο Ντοστογιέφσκι («Ηλίθιος») διατύπωσε με αφοπλιστική απλότητα την υπαρξιακή διάσταση της ομορφιάς, που ξεπερνά την αισθητική και αβίαστα αγγίζει την καρδιά. Αν πάλι παρακολουθήσουμε τη σκέψη του Τολστόι στο «Τι είναι η Τέχνη», θα κατανοήσουμε πως κάθε έργο τέχνης λειτουργεί ως μέσο συναισθηματικής επαφής μεταξύ των ανθρώπων. Επιπλέον, γίνεται γέφυρα μεταξύ εποχών και πολιτισμών. Εμπεριέχει επομένως, ένα είδος αθανασίας. Μπορούμε λοιπόν, να αντιληφθούμε την παρηγορητική της φύση. Στην συγκεκριμένη περίπτωση οι μάσκες με έργα τέχνης δεν είναι απλά πιο όμορφες, αλλά λειτουργούν ως μέσο επικοινωνίας και ως φορείς «αιωνιότητας». Άλλωστε, κατά Αλέν Ντε Μποτόν και Τζον Άρμστρονγκ, στο δοκίμιο «Η τέχνη ως θεραπεία», ένα από τα απροσδόκητα σημαντικά πράγματα που μπορεί να κάνει η τέχνη για εμάς είναι να μας διδάξει πώς να υποφέρουμε με μεγαλύτερη επιτυχία.
Κείμενο: Χριστίνα Βουμβουράκη (Lavart)
