Η μάσκα καλύπτει το μισό μας πρόσωπο, με αποτέλεσμα να αποτελεί εμπόδιο στην επικοινωνία. Σε ποιο βαθμό όμως, επηρεάζει τον τρόπο που τα παιδιά μαθαίνουν να αναγνωρίζουν τις συναισθηματικές αντιδράσεις των άλλων;
Μία ολόκληρη χρονιά μασκοφορίας συμπληρώθηκε. Το σήμα κατατεθέν της πανδημίας, η μάσκα, δεν προβλέπεται να φεύγει από τις τάσεις της μόδας και για τις επόμενες σεζόν.
Καθώς η χρήση μάσκας προσώπου επιβάλλεται στις περισσότερες δραστηριότητες εκτός σπιτιού, η αίσθηση δυσφορίας διατηρείται σε αυξημένο βαθμό αφού προκαλούνται πρακτικές δυσκολίες, όπως δυσκολία στην ομιλία και την αναπνοή, πονοκέφαλοι, δερματικά προβλήματα κλπ. Οι νέες συνθήκες επηρεάζοντας τη ζωή όλων, φυσικά, δημιούργησαν απαιτήσεις διαφορετικού τρόπου ανατροφής των παιδιών, με τους γονείς να ανησυχούν και να αναρωτιούνται: ποιες θα είναι οι επιπτώσεις ως προς την γνωστική ανάπτυξη των παιδιών, δεδομένου της μη συμβατικής κοινωνικοποίησης.
Η εκφραστικότητα ενός ανθρώπου μεταφράζεται, κατά κύριο λόγο, μέσα από το πρόσωπο του, τις γκριμάτσες που παίρνει και τα σχήματα που σχηματίζει το δέρμα του ως απάντηση σε ένα ερέθισμα, υποδεικνύοντας τι αισθάνεται την εκάστοτε στιγμή. Οι αντιδράσεις αυτές είναι καθολικές και αυθόρμητες, γι’ αυτό και είναι αναγνωρίσιμες σε παγκόσμιο επίπεδο. Σύμφωνα με τους κανόνες της μάθησης, όσο συχνότερα συνδέουμε μία αντίδραση με ένα ερέθισμα, τόσο πιο εύκολα περιμένουμε κανείς να έχει αυτή την αντίδραση όταν συναντά αυτό το ερέθισμα. Ενώ, ένας δεύτερος κανόνας της κοινωνικής μάθησης λέει πως οι συναισθηματικές αντιδράσεις σε ένα ερέθισμα μπορεί να μαθευτούν, απλά και μόνο, από την παρατήρηση άλλων να αντιδρούν με συγκεκριμένο συναισθηματικό τρόπο σε ένα ερέθισμα.
Τι συμβαίνει όμως όταν οι μάσκες δεν πέφτουν;
Αναμφίβολα, η επικοινωνία επηρεάζεται από την χρήση της μάσκας, ωστόσο, τα εμπόδια που προκαλεί δεν δυσκολεύουν τα άτομα σε τόσο μεγάλο βαθμό, ενώ κάποιες φορές είναι πιθανόν να τα διευκολύνει. Ερευνητικά, βλέπουμε πως παιδιά από 7 έως και 13 ετών που κλήθηκαν να δουν εικόνες προσώπων με καλυμμένα τα σημεία που κρύβει η μάσκα (ή με γυαλιά ηλίου ή κρυμμένα με κάποιον άλλο τρόπο) και να επιλέξουν μεταξύ έξι βασικών συναισθημάτων (Χαρά, Θυμός, Λύπη, Αηδία, Φόβος και Έκπληξη) δυσκολεύτηκαν σε κάποιο βαθμό, αλλά δεν ήταν απίθανο να αναγνωρίσουν τα συναισθήματα που αντιστοιχούσαν στην εκάστοτε αντίδραση. Ειδικά στα συναισθήματα του Θυμού και του Φόβου η αναγνώριση ήταν ευκολότερη.
Γιατί η μάσκα δεν αποτελεί κίνδυνο για την αναγνώριση των συναισθημάτων από τα παιδιά;
Πρώτον, μπορεί το πρόσωπο, όπως αναφέραμε, συνολικά να αποτελεί το κύριο σημείο αναφοράς για να αναγνωρίσει κανείς μία συναισθηματική αντίδραση, αλλά, πιο ειδικά, τα σημαντικότερα σημεία βρίσκονται στην περιοχή γύρω από τα μάτια και τα ζυγωματικά. Συχνά λέμε «γελούν μέχρι και τα μάτια σου» εννοώντας πόσο πολλή είναι η χαρά κάποιου και, από την άλλη, καταλαβαίνουμε ένα ψεύτικο χαμόγελο από τη μη φυσική καμπή των ματιών. Από αυτήν την άποψη, η χρήση της μάσκας ίσως είναι ωφέλιμη για την ουσιαστικότερη αναγνώριση των συναισθημάτων, καθώς τα παιδιά μπαίνουν στη διαδικασία να αναγνωρίσουν πιο ειδικά συναισθηματικά σήματα, ενώ αντίστοιχα, πολύ πιο εύκολα θα αναγνωρίζουν την προσποιητή προσπάθεια έκφρασης ενός συναισθήματος όταν αυτό δεν υφίσταται.
Θα ήταν ψέμα, αν θεωρούσαμε πως η επικοινωνία των συναισθημάτων πραγματοποιείται μόνο μέσω των εκφράσεων του προσώπου. Η μη λεκτική επικοινωνία, στην οποία περιλαμβάνονται οι εκφράσεις του προσώπου, επεκτείνεται και στο σώμα, στον τρόπο που κανείς στέκεται, κινείται και αλληλεπιδρά με το περιβάλλον. Ακόμη, αν βρεθούμε σε μία φυσιολογική συνθήκη, όπου υπάρχει και η λεκτική επικοινωνία, πέρα από το περιεχόμενο του λόγου, πολύ σημαντικό για την αντίληψη των συναισθημάτων του ατόμου είναι τα υπόλοιπα στοιχεία του λόγου, όπως ο τόνος, η ένταση, η ταχύτητα κ.λπ.
Εάν λάβουμε υπόψιν την πλαστικότητα του ανθρώπινου εγκεφάλου, δεν θα πρέπει να μας απασχολεί ιδιαίτερα το αν η μάσκα παρεμβαίνει στην συναισθηματική αναγνώριση. Το παιδί που μαθαίνει τον κόσμο, ακόμα και σε μη πανδημικές συνθήκες, έχει τεράστιες δυνατότητες ευέλικτης μάθησης και ανάπτυξης δεξιοτήτων ανάλογα με τους πόρους που του παρέχονται και θα βρει τρόπο, έστω και εναλλακτικό, να αναγνωρίζει την συναισθηματική έκφραση πίσω από την μάσκα.
Τέλος, ας μην ξεχνάμε πως η βασική πηγή εκμάθησης της συναισθηματικής επικοινωνίας είναι ο χώρος του σπιτιού και της οικογένειας, μέσα στον οποίο η χρήση μάσκας δεν υπάρχει στο μεγαλύτερο ποσοστό.
Κείμενο: Λένα Ζετσίδου (Lavart)
Πηγές:
1: Cervon, D., & Pervin, L., A. (2013) Θεωρίες Προσωπικότητας: Έρευνα και Εφαρμογές, Gutenberg – Γιώργος & Κώστας Δαρδανός
