Στον 21ο αιώνα συζητάμε ακόμα για τα δικαιώματα της LGBTQI+ κοινότητας
Καθώς επεξεργαζόμουν το άρθρο αυτό, σκεφτόμουν πως κανονικά δε θα έπρεπε να γραφτεί. Δε θα έπρεπε να υπάρχει η αιτία για να γραφτεί ένα τέτοιο άρθρο. Δεν έπρεπε να υπάρχει μήνας Pride, γιατί δε θα έπρεπε να υπάρχουν ακόμα όλοι αυτοί οι λόγοι που η LGBTQI+ κοινότητα διεκδικεί αυτονόητα ανθρώπινα δικαιώματα. Παρόλα αυτά, και αυτό τον Ιούνιο θα πραγματοποιηθεί η μεγαλύτερη γιορτή ορατότητας της LGBTQI+ κοινότητας και θα ακουστούν για ακόμη μία φορά όλες αυτές οι διεκδικήσεις που συνεχίζουν να υφίστανται ακόμα και τώρα, το 2021.
Διεκδικήσεις, δικαιώματα και τα… αυτονόητα
Με αφορμή, λοιπόν, το Pride, αλλά και συζητήσεις με ομοφυλόφιλους φίλους μου, σκεφτόμουν πως μιλάμε για πράγματα αυτονόητα. Το να κάνει ένας άνθρωπος οικογένεια, να παντρευτεί τον σύντροφο ή την σύντροφό του, να αυτοπροσδιορίζεται με τον τρόπο που επιθυμεί, να προχωρά, επίσης, στην νομική αναγνώρισης της ταυτότητας του φύλου του/της, όπως επιθυμεί, είναι στην πραγματικότητα η έκφραση των δικαιωμάτων που φέρει καθένας από εμάς, επειδή είναι άνθρωπος. Τόσο απλά.
Ο αντίλογος στην αναγνώριση των δικαιωμάτων έρχεται συχνά με το επιχείρημα πως «η κοινωνία δεν είναι έτοιμη ακόμα γι’ αυτά». Η κοινωνία, δηλαδή, δεν είναι έτοιμη ακόμα να δεχτεί ότι κάποιοι άνθρωποι θέλουν να ζήσουν απλά ως άνθρωποι. Δυστυχώς, όμως, ισχύει. Η κοινωνία μπορεί να μην είναι έτοιμη, γεγονός, ωστόσο, αδιάφορο όταν μιλάμε για κατοχύρωση ανθρώπινων δικαιωμάτων. Όχι, βέβαια, αδιάφορο και χωρίς αντίκτυπο, όταν θέλουμε την κοινωνία αυτή να την ενημερώσουμε για το τι συμβαίνει, να την ευαισθητοποιήσουμε.
Αν πάμε για λίγο στο παρελθόν, θα διαπιστώσουμε πως πράγματι η κοινωνία ή η κοινή γνώμη -όπως κάποιοι λένε- αυτή, λοιπόν, η αόρατη αλλά πανίσχυρη κοινή γνώμη τελικά μέσα στα χρόνια αλλάζει. Ίσως πολύ αργά, αλλά θέλω να πιστεύω, κι έτσι είναι, πως βαδίζουμε προς τα εμπρός. Οι γενιές, εξάλλου, που διαδέχονται η μία την άλλη φέρουν διαφορετικά βιώματα και κυρίως διαφορετικό τρόπο σκέψης.
Οι παππούδες και οι γονείς μας, άνθρωποι του δευτέρου μισού του 20ου αιώνα, ίσως κάποιοι και του πρώτου μισού, μεγάλωσαν σε εντελώς διαφορετικές συνθήκες που πιθανόν τώρα να μην είμαστε σε θέση να τις συγκρίνουμε με τις σημερινές και να τις αξιολογήσουμε. Βέβαια, αναρωτιέμαι πολλές φορές: αν αγαπάς τον άνθρωπο, αν αντικρύζεις τον συνάνθρωπό σου με ανοιχτά τα μάτια, έχει τόσο μεγάλη σημασία η εποχή, το περιβάλλον που μεγαλώνεις και διαμορφώνεσαι;
Μεγάλη η κουβέντα αυτή κι ίσως μόνο ένας ειδικός να μπορούσε να μας απαντήσει με βεβαιότητα στο αιώνιο δίλλημα: «nature or nurture». Με τις λίγες γνώσεις μου, θεωρώ πως πράγματι το περιβάλλον διαδραματίζει καθοριστικό ρόλο στο ποιοι γινόμαστε τελικά, τι πρεσβεύουμε, πώς συμπεριφερόμαστε στον διπλανό μας. Γι’ αυτό και δεν με παραξενεύει τόσο, αλλά με στενοχωρεί, που οι παλιότεροι γελούσαν με ταινίες που παρουσίαζαν τους γκέι χαρακτήρες σαν τον χαζοχαρούμενο κομμωτή ή πεντικουρίστα που του ταίριαζαν μοναχά τα ονόματα Λέλος ή Φίφης ή που για εκείνους η σχέση δύο ομόφυλων ανθρώπων δεν άρμοζε να συμβαίνει σε δημόσιο χώρο, αλλά στην κρεβατοκάμαρά τους. Κι αν σκεφτούμε πως αυτοί οι παππούδες και οι γονείς μεγάλωσαν τις δικές μας γενιές, μάλλον ήταν επόμενο να έχουμε διατηρήσει ακόμη σε κάποιο βαθμό το (θλιβερό) «δεν έχω πρόβλημα με τους γκέι, έχω κι εγώ φίλους γκέι, αλλά…..».
Μια κίνηση ακτιβισμού δεκατρία χρόνια πριν
Ας έρθουμε στο πιο πρόσφατο παρελθόν και σε ένα περιστατικό που, κατά τη γνώμη μου, ακόμη κι αν δεν ευδοκίμησε, λειτούργησε σαν σεισμός ταρακουνώντας τα αρχέγονα πιστεύω της κοινωνίας κι αξίζει να του αφιερώσουμε λίγες γραμμές.
Τον Ιούνιο του 2008 στο δημαρχείο της Τήλου, ο τότε δήμαρχος του νησιού, Τάσος Αλιφέρης, κάνει μια κίνηση που θα έβαζε σε αναβρασμό τον δικαστικό, πολιτικό και νομικό κόσμο της χώρας. Τελεί δύο γάμους ανάμεσα σε ομόφυλα άτομα, ένα ζευγάρι ανδρών και ένα ζευγάρι γυναικών. Ο τότε υπουργός, Σωτήρης Χατζηγάκης, έκανε λόγο για μια ενέργεια παράνομη, ανυπόστατη και πραξικοπηματική. Μάλιστα, λίγες ημέρες αργότερα δηλώνει πως «Η κοινωνία μας είναι ανώριμη και δεν μπορεί να δεχτεί αυτήν τη στιγμή το γάμο των ομοφύλων».
Την περίοδο εκείνη συζητούνταν στη Βουλή και τελικά ψηφίστηκε ο νόμος για το σύμφωνο συμβίωσης. Ο νόμος αυτός είχε χαρακτηριστεί πρωτοποριακός για το οικογενειακό δίκαιο, στην πραγματικότητα, ωστόσο, δεν καθιέρωνε παρά το αυτονόητο∙ την αναγνώριση των συντρόφων ζωής που έχουν επιλέξει να μην τελέσουν πολιτικό ή θρησκευτικό γάμο και επιθυμούν να «επισημοποιήσουν» τη σχέση τους με ένα συμβολαιογραφικό σύμφωνο. Στον νόμο εκείνο, όμως, του 2008 δεν περιλαμβανόταν το σύμφωνο για τα ομόφυλα ζευγάρια και δυστυχώς στη χώρα μας πέρασαν αρκετά χρόνια για να συμβεί τελικά αυτό.
Οι γάμοι της Τήλου πέρασαν από σαράντα (δικαστικά) κύματα. Οι απόψεις των ειδικών του οικογενειακού δικαίου διίσταντο. Σε αυτό συντελούσε, βέβαια, και η διατύπωση της ίδιας της ρύθμισης του γάμου από τον Αστικό Κώδικα που δεν προβλέπει το φύλο των μελλονύμφων. «Ο γάμος τελείται είτε με τη σύγχρονη δήλωση των μελλονύμφων ότι συμφωνούν σ’ αυτό (πολιτικός γάμος) είτε με ιερολογία από ιερέα της ανατολικής ορθόδοξης εκκλησίας ή από λειτουργό άλλου δόγματος ή θρησκεύματος γνωστού στην Ελλάδα». Αρκετοί νομικοί εκείνη την εποχή υποστήριζαν (σωστά κατά τη γνώμη μου) πως δεν χρειάζεται καν να τροποποιηθεί ο Αστικός Κώδικας και να προστεθούν ρητά τα φύλα των μελλονύμφων ως προϋπόθεση για την τέλεση γάμου. Αρκεί κάποιος δικαστής με διάθεση «ακτιβισμού» να κάνει μια ερμηνεία της παραπάνω διάταξης σύμφωνη με το Σύνταγμα και την αρχή της ισότητας των φύλων. Το φύλο μας, εκτός από ορισμένες περιπτώσεις, δεν πρέπει να αποτελεί προϋπόθεση για τη γέννηση των δικαιωμάτων μας. Το 2017, η κατάληξη των ακτιβιστικών και απλώς ανθρώπινων ενεργειών του δημάρχου Τάσου Αλιφέρη, ήταν η κήρυξη των γάμων ως ανυπόστατων.
Πλέον, υπάρχουν στον κόσμο πολλές χώρες που έχουν θεσμοθετήσει των γάμο ομοφύλων. Στη Γαλλία αυτός ισχύει από το 2013, ενώ στη Γερμανία από το 2017. Στη χώρα μας φαίνεται πως το να παραμένει ευχαριστημένος ο κλήρος είναι πιο σημαντικό από το να αναγνωριστούν αυτονόητα ανθρώπινα δικαιώματα σε μια μερίδα συνανθρώπων μας. Εξάλλου, οι ίδιοι οι εκκλησιαστικοί ηγέτες, άνθρωποι του Θεού, όπως δηλώνουν, είχαν εκφράσει την αντίθεσή τους χωρίς καν να είναι διακριτικοί στα όσα λένε. Ο Αρχιεπίσκοπος Ιερώνυμος αποκάλεσε την ομοφυλοφιλία «εκτροπή από τη ζωή», ο Άνθιμος Θεσσαλονίκης «ασθένεια», ο Σεραφείμ Πειραιά χαρακτήρισε τους ομοφυλόφιλους «πιόνια του Διεθνούς Σιωνισμού», καμπάνες χτυπούσαν πένθιμα. Άνθρωποι δηλαδή, που με δική τους βούληση απέχουν από την ερωτική ζωή και ασπάζονται την βαθιά αγάπη για τον συνάνθρωπο (όπως διδάσκει ο χριστιανισμός) επιλέγουν να εκφραστούν με τέτοιο τρόπο, ενώ όσες αντιδράσεις εκδηλώθηκαν τότε δεν κατάφεραν να μετριάσουν έστω τέτοιου είδους συμπεριφορές και δηλώσεις.
Είναι θέμα παιδείας…
Το 2017, το Pride της Αθήνας κυκλοφόρησε την αφίσα του με σύνθημα: «Είναι θέμα παιδείας». Και είναι πράγματι θέμα παιδείας, να σέβεσαι τον συνάνθρωπό σου. Είναι καθήκον μας προς τις επόμενες γενιές και προς τους συνανθρώπους μας που στερούνται των δικαιωμάτων τους, λόγω του σεξουαλικού τους προσανατολισμού ή της έμφυλης ταυτότητάς τους, να μάθουμε στα παιδιά μας πως πάνω απ’ όλα είναι ο άνθρωπος.
Το ζήτημα, βέβαια, της αναγνώρισης των δικαιωμάτων παραμένει. Εκεί, όμως, παίζει ρόλο η Πολιτεία. Υπεύθυνη είναι η εκάστοτε κυβέρνηση που θα υψώσει το ανάστημά της και θα αναγνωρίσει δικαιώματα, όπως για παράδειγμα, τον γάμο των ομοφύλων ή την τεκνοθεσία από ομόφυλα ζευγάρια, αγνοώντας τις κουβεντούλες και τις απόψεις που εκφράζονται σε επίπεδο καφενείου. Η Πολιτεία δε θα περιμένει την πλήρη μεταστροφή της κοινωνίας, ούτε τη στιγμή που η πλειοψηφία πια του κόσμου θα ζητάει σύσσωμη την ικανοποίηση των διεκδικήσεων της ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητας.
Αυτά τα δικαιώματα δεν (πρέπει να) τελούν υπό αίρεση. Αν όντως περιμέναμε κάτι τέτοιο για την αναγνώριση πολλών ανθρωπίνων δικαιωμάτων, το πιο πιθανό είναι οι γυναίκες να αποκτούσαμε το δικαίωμα να ψηφίσουμε μόλις λίγα χρόνια πριν, οι εργαζόμενοι να δούλευαν απεριόριστα χωρίς καμία προστασία, να κρινόταν η επαγγελματική μας ζωή και ανέλιξη από το θρήσκευμα και τη φυλετική μας καταγωγή. Ευτυχώς, κάποιοι φρόντισαν να αγνοήσουν πλήρως αυτή την περίφημη «κοινή γνώμη», να παλέψουν για την κατοχύρωση των δικαιωμάτων και να δούνε πέρα από τις προκαταλήψεις και τα στερεότυπα.
Τα αυτονόητα που δυστυχώς δεν είναι αυτονόητα
Για τα «αυτονόητα» τελικά φαίνεται πως έχουμε πολλά να πούμε. Άρα, δεν είναι και τόσο αυτονόητα, γιατί η απαίδευτη κοινωνία ακόμα έχει μεγάλο δρόμο να διανύσει. Και είμαι αισιόδοξη πως θα τον διανύσει και πως θα έρθει η στιγμή που το άρθρο αυτό θα έχει περάσει στην ιστορία και κανένας άνθρωπος δε θα σκέφτεται πως δεν μπορεί να κάνει οικογένεια, επειδή κάποιος νόμος δεν του το επιτρέπει, πως δεν θα μπορεί να δώσει νομική υπόσταση στη συντροφικότητά του με έναν άλλον άνθρωπο ή πως πολλοί συνεχίζουν να του επιτίθενται μόνο και μόνο γιατί δεν ζει στα μέτρα τους.
Καλείται για άλλη μια φορά, λοιπόν, το κράτος να κάνει αυτά που πρέπει∙ μια μεγάλη, σοβαρή, συγκροτημένη συζήτηση για νόμους και θεσμούς που αφορούν την ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητα και μια ειλικρινή διαπαιδαγώγηση των παιδιών από μικρή ηλικία, χωρίς ταμπού και περιστροφές. Η αγάπη, εξάλλου, δεν έχει ανάγκη τις περιστροφές.
Δείτε επίσης:
Κείμενο: Ανθή Γιάγκα (Lavart)
