Ελεγεία: η θρηνητική και η ερωτική ποίηση, τι σημαίνει σαν όρος;

Ποια η ετυμολογία του όρου ελεγεία; Ποια είναι τα είδη της και ποιοι είναι οι εκπρόσωποί της;

Βρισκόμαστε στην αρχαϊκή εποχή (8ος αιώνας έως μέσα 5ου αιώνα π.Χ.), όπου κάνει την εμφάνισή του ένα από τα τρία είδη της ποίησης, η λυρική ποίηση (αρχές του 7ου αιώνα π.Χ. έως τα μέσα του 5ου αιώνα π.Χ.) Τα άλλα δυο είναι το δράμα και το έπος. Η λυρική αποτελεί την κύρια έκφραση της ποίησης, από το 650 έως το 450 π.Χ. και πρόκειται για αδόμενη ποίηση με την συνοδεία της λύρας. Πριν από την ελληνιστική περίοδο (323 π.Χ. έως 30 π.Χ.) δεν συναντάμε τον όρο «λυρικός», καθώς οι προγενέστεροι συγγραφείς χρησιμοποιούσαν τον όρο μέλος που σήμαινε τραγούδι (< μέλπομαι=τραγουδώ, εξού και: μελοποιός, μελικός). Ανάλογα με τον αριθμό συμμετεχόντων, χωρίζεται σε χορική και μονωδική και ανάλογα με τη συνοδεία οργάνου, στην κυρίως λυρική που συνοδεύεται με λύρα και στον ίαμβο και την ελεγεία που συνοδεύονται με αυλό.

αρχαια ελληνικη μουσικη — Ελληνίδα με αυλό.

Ετυμολογία του όρου «ελεγεία».

Σύμφωνα με το λεξικό του F. Montanari, «ἐλεγεία» είναι η ποίηση που είναι γραμμένη γραμμένη σε ελεγειακούς στίχους. Συγκεκριμένα, είναι ελεγεία γραμμένη σε ελεγειακά δίστιχα, τα οποία δηλώνονται με τον όρο «ἐλεγεῑον». Σύμφωνα με το σύγγραμμα του Ι.Ν. Περυσινάκη «Αρχαϊκή Λυρική Ποίηση», ο όρος «ἐλεγεῑον» προέρχεται από τη λέξη ἔλεγος ή ἐλελεῡ, που σημαίνει αδόμενος θρήνος και έπρεπε να είναι σε αυτό το μέτρο επομένως, το ἐλεγεῑον δήλωνε το μέτρο και όχι το θρηνητικό περιεχόμενο.

Ο Lampin προτείνει, όμως και άλλες δυο ετυμολογίες για τον όρο «ἐλεγεῑον», τις λέξεις ἒλιγμα και εἰλέω, οι οποίες δήλωναν την βουστροφηδόν γραφή των διστίχων. Ο Πρόκλος στην Χρηστομάθεια(319b) αναφέρεται σε όλα τα χαρακτηριστικά της ελεγείας και μεταξύ άλλων, και ο Ευριπίδης που αναφέρει ότι προέρχεται από την λέξη ἔλεγος < elegn = καλάμι, δηλαδή το σκληρό στέλεχος του φυτού καυλός/φλογέρα/αυλός. Πρόκειται για αρμένικη λέξη, η οποία ανήκε στο φρυγικό αλφάβητο, έτσι οι Έλληνες όταν ήρθαν σε επαφή με τους Φρύγες παρέλαβαν τον αυλό, το συνοδευτικό μουσικό όργανο της ελεγείας (Θέογνις 533: ὑπ’ αὐλητῆρος ἀείδων).

Η λέξη ἐλεγεία και ἐλεγεῑον πρωτοεμφανίζονται τον 5ο αιώνα π.Χ. και η διάλεκτος και ο στίχος αυτού του είδους μας οδηγεί στον ομηρικό, ιωνικό κόσμο της Μ. Ασίας.

Χαρακτηριστικά και είδη ελεγείας.

Ο όρος «ελεγεία» συναντάται στην ελληνική αλλά και στην ρωμαϊκή ποίηση και χρησιμοποιείται για οποιοδήποτε θέμα. Επομένως, δεν περιορίζεται μόνο στον θρήνο αλλά, ασχολείται με θέματα όπως: ο έρωτας, ο πόλεμος, τα συμπόσια, η επικαιρότητα, η πολιτική, η γενναιότητα, η αρετή και ο θάνατος. Το γεγονός ότι αναπτύχθηκε στην Ιωνία της αποδίδουν ιωνικά χαρακτηριστικά όπως: το επιγραμματικό ύφος, την σαφήνεια, τον υψηλό τόνο και τον γνωμικό χαρακτήρα. Στην αρχαϊκή εποχή η ελεγεία συντέθηκε για να αποδοθεί προφορικά, να τραγουδιστεί σε κάποια κοινωνική περίσταση. Τέλος, απευθύνεται σε κοινότητες με δημόσιο λόγο παρόλο που έχει προσωπικό τόνο ορισμένες φορές. Ο Πλούταρχος (45-120 μ.Χ.) στο έργο του «Σόλων» αναφέρεται στον όρο ελεγεία για υπόθεση πολέμου.

<<[8.1] Ἐπεὶ δὲ μακρόν τινα καὶ δυσχερῆ πόλεμον οἱ ἐν ἄστει περὶ τῆς Σαλαμινίων νήσου Μεγαρεῦσι πολεμοῦντες ἐξέκαμον, καὶ νόμον ἔθεντο μήτε γράψαι τινὰ μήτ᾽ εἰπεῖν αὖθις ὡς χρὴ τὴν πόλιν ἀντιποιεῖσθαι τῆς Σαλαμῖνος, ἢ θανάτῳ ζημιοῦσθαι, βαρέως φέρων τὴν ἀδοξίαν ὁ Σόλων, καὶ τῶν νέων ὁρῶν πολλοὺς δεομένους ἀρχῆς ἐπὶ τὸν πόλεμον, αὐτοὺς δὲ μὴ θαρροῦντας ἄρξασθαι διὰ τὸν νόμον, ἐσκήψατο μὲν ἔκστασιν τῶν λογισμῶν, καὶ λόγος εἰς τὴν πόλιν ἐκ τῆς οἰκίας διεδόθη παρακινητικῶς ἔχειν αὐτόν· ἐλεγεῖα δὲ κρύφα συνθεὶς καὶ μελετήσας ὥστε λέγειν ἀπὸ στόματος, ἐξεπήδησεν εἰς τὴν ἀγορὰν ἄφνω, πιλίδιον περιθέμενος. [8.2] ὄχλου δὲ πολλοῦ συνδραμόντος, ἀναβὰς ἐπὶ τὸν τοῦ κήρυκος λίθον, ἐν ᾠδῆ διεξῆλθε τὴν ἐλεγείαν ἧς ἐστιν ἀρχή
αὐτὸς κῆρυξ ἦλθον ἀφ᾽ ἱμερτῆς Σαλαμῖνος,
κόσμον ἐπέων ᾠδὴν ἀντ᾽ ἀγορῆς θέμενος.
τοῦτο τὸ ποίημα Σαλαμὶς ἐπιγέγραπται καὶ στίχων ἑκατόν ἐστι, χαριέντως πάνυ πεποιημένων. [8.3] τότε δ᾽ ᾀσθέντος αὐτοῦ, καὶ τῶν φίλων τοῦ Σόλωνος ἀρξαμένων ἐπαινεῖν, μάλιστα δὲ τοῦ Πεισιστράτου τοῖς πολίταις ἐγκελευομένου καὶ παρορμῶντος πείθεσθαι τῷ λέγοντι, λύσαντες τὸν νόμον αὖθις ἥπτοντο τοῦ πολέμου, προστησάμενοι τὸν Σόλωνα.>>

Κύριοι εκπρόσωποί της.

Οι πιο σημαντικοί ελεγειακοί ποιητές είναι: ο Τυρταίος, ο Ανακρέων, ο Αρχίλοχος, ο Μίμνερμος για την ερωτική ελεγεία, ο Σόλων και ο Θέογνις για τις πολιτικές τους απόψεις που απέδιδαν σε ελεγειακά δίστιχα, αλλά και η Σαπφώ. Υπάρχουν βέβαια, σπουδαίοι ελεγειακοί ποιητές της λατινικής ελεγειακής ποίησης, όπως ο Τίβουλλος, ο Προπέρτιος, ο Οράτιος, ο Οβίδιος και ο Κάτουλλος.

ΘΕΟΓΝΙΣ

«Ἐλεγεῖαι» 27-38

«Παραινέσεις προς τον Κύρνο»

σοὶ δ᾽ ἐγὼ εὖ φρονέων ὑποθήσομαι, οἷάπερ αὐτὸς
Κύρν᾽, ἀπὸ τῶν ἀγαθῶν παῖς ἔτ᾽ ἐὼν ἔμαθον.
πέπνυσο, μηδ᾽ αἰσχροῖσιν ἐπ᾽ ἔργμασι μηδ᾽ ἀδίκοισιν
30τιμὰς μηδ᾽ ἀρετὰς ἕλκεο μηδ᾽ ἄφενος.
ταῦτα μὲν οὕτως ἴσθι· κακοῖσι δὲ μὴ προσομίλει
ἀνδράσιν, ἀλλ᾽ αἰεὶ τῶν ἀγαθῶν ἔχεο·
καὶ μετὰ τοῖσιν πῖνε καὶ ἔσθιε, καὶ μετὰ τοῖσιν
ἵζε, καὶ ἅνδανε τοῖς, ὧν μεγάλη δύναμις.
35ἐσθλῶν μὲν γὰρ ἄπ᾽ ἐσθλὰ μαθήσεαι· ἢν δὲ κακοῖσιν
συμμίσγῃς, ἀπολεῖς καὶ τὸν ἐόντα νόον.
ταῦτα μαθὼν ἀγαθοῖσιν ὁμίλει, καί ποτε φήσεις
εὖ συμβουλεύειν τοῖσι φίλοισιν ἐμέ.