Πολλαπλές εκδοχές και αναγνώσεις της πραγματικότητας μέσα από το έργο των Monty Python
Μερικές φορές ανακαλύπτουμε διηγήσεις της ζωής οι οποίες διαφέρουν από όσα έχουμε συνηθίσει. Τέτοιες διηγήσεις είναι αυτές των Monty Python οι οποίες παρουσιάζουν εκδοχές της πραγματικότητας που κινούνται πάνω στο «λεπτό σκοινί» του χιούμορ και στέκονται μερικά μέτρα πάνω από τον κοινωνικοπολιτικό ακτιβισμό χωρίς ποτέ να χάνουν την ισορροπία τους. Αυτή είναι η ιστορία μίας παρέας που αποφάσισε να ενστερνιστεί το γέλιο ως φιλοσοφία ζωής και να αποδώσει έννοιες όπως το παράλογο της ύπαρξης με σκετς σάτιρας στη μικρή και τη μεγάλη οθόνη. Οι Monty Python υπήρξαν μία από τις σημαντικότερες ομάδες δημιουργών στον τομέα της κωμωδίας και επηρεάζουν σημαντικά την εξέλιξη της μέχρι και σήμερα.
Ο 20ος αιώνας χαρακτηρίζεται από σημαντικά γεγονότα που άλλαξαν την πορεία του σύγχρονου κόσμου πυροδοτώντας επιμέρους κοινωνικοπολιτικές, φιλοσοφικές, επιστημονικές και καλλιτεχνικές εξελίξεις. Περίπου στα μισά του αιώνα, η «μοντέρνα εποχή» όπως ονομάστηκε έδωσε τη θέση της στη «μεταμοντέρνα εποχή». Οι αντιλήψεις για πολλά παγκόσμια πιστεύω και αξίες άλλαξαν δραστικά καθώς οι κλάδοι της τέχνης, της πολιτικής και της φιλοσοφίας αντιτέθηκαν σε ό,τι ήταν έως τότε γνωστό και οικουμενικά αποδεκτό βαδίζοντας σ’ ένα δρόμο απόλυτης αμφισβήτησης. Μέχρι και σήμερα διανύουμε την περίοδο του «μεταμοντερνισμού» όπου οι παραπάνω αξίες εφαρμόζονται στις περισσότερες μορφές τέχνης ενώ, αξίζει να σημειώσουμε, πως ο όρος «μεταμοντερνισμός» εμφανίστηκε για πρώτη φορά τις αρχές της δεκαετίας του ’70 στις ΗΠΑ. Η τέχνη αναιρεί και αναδημιουργεί τον εαυτό της συνεχώς, έτσι και ο «μεταμοντερνισμός» απέρριψε τις μέχρι τότε κυρίαρχες απόψεις σχετικά με την αντικειμενικότητα και τον ορθολογισμό. Η υπερβατικότητα της τέχνης τέθηκε προς αμφισβήτηση και οι νέες μορφές τέχνης πήραν μία μορφή (πολιτικού) ακτιβισμού μέσα στους δρόμους των σύγχρονων πόλεων, πάντοτε αναμεμιγμένες με την κοινωνία. Η συνεχής κριτική σε οτιδήποτε θεωρείται δεδομένο ώθησε μία προσπάθεια να υπερβεί η τέχνη την ίδια την τέχνη μέσω της αυτοαναίρεσής της και να επαναπροσδιοριστεί ως κάτι αλληλένδετο με τους ανθρώπους.
Στον κινηματογράφο το «μεταμοντέρνο» πήρε πολλαπλές μορφές και μία από αυτές ήταν το έργο των Monty Python. Η ομάδα άρχισε να σχηματίζεται στο πανεπιστήμιο με τους Graham Chapman, Eric Idle, Michael Palin, John Cleese και Terry Jones ενώ στη συνέχεια προστέθηκε στο γκρουπ o Terry Gilliam. Στο έργο τους είναι εμφανείς πολλές θεματικές που συναντάμε σε μεταμοντέρνα κινηματογραφικά έργα όπως η κριτική απέναντι στο σύγχρονο κόσμο, η εναντίωση στις διάφορες μορφές εξουσίας, ο σχολιασμός του καπιταλισμού και της παγκοσμιοποίησης καθώς και η σχέση του ανθρώπου με την ιστορία.
Η οπτική γωνία από την οποία κάποιος κοιτάζει ένα κινηματογραφικό μεταμοντέρνο έργο είναι καθοριστική για τα νοήματα που θα βρει καθώς οι έννοιες είναι ρευστές και οι ερμηνείες βρίσκονται «στο χέρι του θεατή». Αφήνεται έτσι ένα διάφανο πλαίσιο με ρευστά όρια εντός του οποίου ο καθένας μπορεί να χωρέσει την αλήθεια του. Ο κάθε θεατής είναι ελεύθερος να αναγνώσει ό,τι θέλει, να ενώσει αυτόβουλα τα κομμάτια του έργου και να φτιάξει μια δική του διήγηση μακριά από την ερμηνεία του καλλιτέχνη. Βέβαια, αν ο στόχος των μεταμοντερνιστών ήταν να υπάρχει υποκειμενική ανάγνωση και πολλαπλές ερμηνείες, οι πιθανές διηγήσεις που προκύπτουν είναι αρκετά κοντά στο στόχο τους. Επιπλέον, στο φάσμα του μεταμοντερνισμού συνδέονται με ιδιαίτερο ενδιαφέρον η τέχνη με τη φιλοσοφία. Μέσα από την πράξη ή την σκέψη αναλόγως, προκύπτουν νέοι κανόνες και ιδέες που ακολουθούν τους εαυτούς τους σε μία αυτόνομη πορεία. Οι κινηματογραφιστές του μεταμοντέρνου, προσπάθησαν να παρουσιάσουν τον κόσμο με έναν τρόπο που στα μάτια μου συνδέεται με το «Παράδοξο της ύπαρξης» των υπαρξιστών. Μια αφηρημένη σύνδεση αναπτύσσεται μεταξύ του παραλογισμού και της έλλειψης νοήματος που προβάλλεται εορταστικά στα έργα των Monty Python. Η ειρωνεία, το παιχνίδι ανάμεσα στο λογικό και το παράλογο, τα πολλαπλά νοήματα και η αποδόμηση των αξιών μίας, κάθε άλλο παρά εκλογικευμένης, κοινωνίας εμφανίζονται σαν εκρήξεις, για πρώτη φορά στις οθόνες της Αγγλικής τηλεόρασης, μέσα από την εκπομπή Το Ιπτάμενο Τσίρκο που προβλήθηκε πρώτη φορά το 1969, στο BBC.
Στο κινηματογραφικό έργο των Monty Python υπάρχουν έντονες αναφορές στο παρόν και το ιστορικό παρελθόν του θεατή οι οποίες τον τοποθετούν σε μία θέση ταύτισης με την ταινία καθώς του παρουσιάζονται «τσαλακωμένα» διάφορα παγκοσμίως γνωστά γεγονότα ή αφηγήσεις, ενωμένα με σύγχρονες προκαταλήψεις και στερεότυπα. Η πραγματικότητα διαστρεβλώνεται ηθελημένα και απροκάλυπτα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η ταινία τους, Monty Python’s Life of Brian του 1979 όπου μια φανταστική ιστορία εξελίσσεται παράλληλα με την ζωή του Ιησού με πρωταγωνιστή τον Brian, έναν απλό άνθρωπο που ο κόσμος μπέρδεψε με τον αναμενόμενο μεσσία. Η ταινία αντιμετώπισε διάφορα προβλήματα και σώθηκε τελευταία στιγμή από τον George Harrison των Beatles, ο οποίος ανέλαβε την παραγωγή όταν η αρχική εταιρία αρνήθηκε να συνεχίσει αφού διάβασε το σενάριο. Αν και ο Harrison βοήθησε να ολοκληρωθεί η ταινία στη πορεία υπήρξαν πολλά προβλήματα και αντιδράσεις ενώ σε ορισμένες χώρες όπως η Νορβηγία και η Ιρλανδία απαγορεύτηκε η προβολή της.
Μέσα από κωμικές καταστάσεις συχνά κάνουν αναφορές στην κοινωνική ανισότητα και τη διαφθορά της εξουσίας όπως και κριτική σε θεσμούς όπως η θρησκεία, το εκπαιδευτικό σύστημα, η σύγχρονη αντίληψη της ηθικής και οι άτυποι κανόνες συμπεριφοράς (The Ministry of Silly Walks). Η σύγχρονη κατάσταση της κοινωνίας του δυτικού κόσμου μπαίνει στο προσκήνιο και γίνεται αντικείμενο σάτιρας με καυστικά σχόλια που όμως δίνονται προσεκτικά τυλιγμένα μέσα σ’ ένα κωμικό και διασκεδαστικό σενάριο, όπως στην ταινία Monty Python and the Holy Grail. Στο συγκεκριμένο έργο, εμφανίζεται ένα ακόμα στοιχείο των ταινιών τους, το έμμεσο γκρέμισμα του 4ου τοίχου, το οποίο συμβαίνει με ευφυείς τρόπους όπως στην τελευταία σκηνή της ταινίας όπου σύγχρονη αστυνομία επεμβαίνει στην σκηνή παρόλο που το έργο διαδραματίζεται στον μεσαίωνα. Με αυτό το εργαλείο, οι Monty Python δημιουργούν αυτό που για εμένα τονίζει ακόμη περισσότερο τη σχέση τους με το μεταμοντερνισμό: καταφέρνουν να αποδομήσουν την ίδια τους την ύπαρξη μπλέκοντας την φαντασία με την πραγματικότητα. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι με αυτό τον τρόπο ενώνουν δύο πραγματικότητες διαφορετικών χρονολογιών σε μία σκηνή, άρα επαναπροσδιορίζουν την αντικειμενική γνώση της ιστορίας.
Στις ταινίες των Monty Python το σενάριο και η πραγματική ζωή, ο θεατής και ηθοποιός, ο σκηνοθέτης και ο φανταστικός χαρακτήρας ζουν όλοι σε μία κοινή πραγματικότητα, γεμάτη σημάδια και ολοφάνερα κρυμμένα μηνύματα. Το αν η ιστορία διαδραματίζεται στο παρόν ή το παρελθόν είναι άγνωστο. Παρακολουθώντας το έργο θα αποφασίσεις εσύ και το βάρος της ατομικής σου άποψης θα μετατραπεί σε ελευθερία μέσα από την ανάλαφρη υποκειμενικότητα που προσφέρει η ταινία.
Οι Monty Python σταμάτησαν να δημιουργούν νέες δουλειές το 1989 όταν ένα από τα μέλη τους, ο Graham Chapman, έφυγε από τη ζωή. Οι ίδιοι ανέφεραν ότι δεν θα μπορούσαν να συνεχίσουν χωρίς κάποιο μέλος καθώς ο καθένας συνέβαλε σε σημαντικό βαθμό στην ισορροπία της ομάδας. Το έργο τους μέχρι και σήμερα παραμένει μία σημαντική επιρροή στην κωμωδία, τον κινηματογράφο και την σύγχρονη σκέψη πάντοτε μέσα από το φίλτρο ενός ατέρμονου αστείου, ενός συνεχόμενου κινηματογραφικού πλάνου που αντικατοπτρίζει με χιούμορ τις ζωές μας. Άραγε αν όλοι μας ενστερνιστούμε το γέλιο, όπως έκαναν εκείνοι, θα ήταν δυνατό να ανακαλύψουμε μια πιο δημιουργική οπτική για το παρόν μας;
«You don’t need to follow me! You don’t need to follow anybody! You got to think for yourselves! You’re all individuals! You’re all different» – Monty Python’s Life of Brian.
“Εκφάνσεις του μεταμοντερνισμού: Η κωμωδία των Monty Python”
Τον παρόν άρθρο συντάχθηκε από την Αφροδίτη Αυγέρου (Lavart)
