Σαν σήμερα, στις 23 Ιανουαρίου 1944, φεύγει από τη ζωή ένας “ρεαλιστής” εξπρεσιονιστής ζωγράφος, ο Edvard Munch.
O Edvard Munch, ζωγράφος και χαράκτης, γνωστός για το έργο του “Η Κραυγή”, άφησε πίσω του σπουδαία έργα, τα οποία δυστυχώς δεν είναι τόσο γνωστά στο κοινό, καθώς και μια ιδιαίτερη καλλιτεχνική κληρονομιά.
Ως καλλιτέχνης, έχει δεχθεί πολλές επιρροές και έχει δημιουργήσει έργα με πολλές διαφορετικές τεχνικές, είτε ακολουθώντας τον Ιμπρεσιονισμό, είτε ακολουθώντας τον Νατουραλισμό. Όμως, τον ίδιο τον κέρδισε ο Συμβολισμός και ο Εξπρεσιονισμός, καθώς θεωρείται και πρόδρομος του δεύτερου κινήματος.
Είναι αρκετά σημαντικό να σημειωθεί πως κάθε κίνημα είναι μια μικρή επανάσταση, όχι μόνο στον καλλιτεχνικό χώρο, αλλά και σε κοινωνικό και πολιτικό επίπεδο. Ο Εξπρεσιονισμός, φαντάζει στα μάτια μου, μια επανάσταση, ίσως, λίγο μεγαλύτερη από τις άλλες. Το μαύρο, το σκοτάδι, η ασχήμια, η βία, το κακό, το πάθος, ο θάνατος βρίσκουν τη θέση τους στην τέχνη, με έναν τρόπο, λιγότερο ρεαλιστικό, τεχνικά, αλλά περισσότερο ειλικρινή, εκφραστικά. Οτιδήποτε σκληρό, αλλά μέρος της καθημερινότητας, παρουσιάζεται, πλέον, χωρίς να είναι εξωραϊσμένο. Με αυτόν τον τρόπο, πολλές φορές, η αληθινή ανάγκη απομάκρυνσης από την ομορφιά μπορεί να έφτανε στην παρουσία ειλικρινών εικόνων, οι οποίες δεν είχαν θέση στην τέχνη, εκείνη την εποχή, για το κοινό, το οποίο υποστήριζε πως για να επέλθει αλλαγή, τα πράγματα θα πρέπει να εξιδανικεύονται. 
Ένα έργο, που ανήκει σε αυτή την κατηγορία, ενώ, συγχρόνως αποτελεί ένα από τα γνωστότερα εξπρεσιονιστικά δημιουργήματα, είναι “Η Κραυγή”, το οποίο ζωγραφίζεται το 1893. Ένας πίνακας κατ’ εξοχήν “γελοιογραφικός”, καθώς η μορφή που παρουσιάζεται είναι παραμορφωμένη, όχι με στόχο το χιούμορ -όπως συνέβαινε με τις παραμορφώσεις ως τότε- αλλά με στόχο την εκδήλωση συναισθημάτων και την ειλικρινή απόδοση ενός ανθρώπου που φωνάζει.
Ο Munch, μελετώντας τους ορίζοντες της γελοιογραφίας, οδηγείται στην αποτύπωση της πραγματικότητας, με έναν τρόπο έντονο και ειλικρινή, και συνάμα,απομακρυσμένο από την ομορφιά. Συγχρόνως, ένας άλλος προβληματισμός παρουσιάζεται μπροστά στον Munch, όπως και σε πολλούς άλλους καλλιτέχνες. Πως θα καταφέρει να αποδώσει, όσο πιο πιστά μπορεί, τη δική του ανάμνηση;
“Περπατούσα σ’ ένα μονοπάτι με δυο φίλους – ο ήλιος έπεφτε – ξαφνικά ο ουρανός έγινε κόκκινος σαν αίμα – σταμάτησα, νιώθοντας εξαντλημένος, και στηρίχτηκα στο φράχτη – αίμα και γλώσσες φωτιάς πάνω από το μαύρο-μπλε φιόρδ και την πόλη – οι φίλοι μου προχώρησαν, κι εγώ έμεινα εκεί τρέμοντας από την αγωνία – κι ένιωσα ένα ατέλειωτο ουρλιαχτό να διαπερνά τη φύση.”
Αυτά είναι τα λόγια του ίδιου για την “Η Kραυγή”, η οποία, αφού πέρασε από πολλά στάδια, είναι αποτέλεσμα του παραπάνω προβληματισμού. Στο έργο του, λοιπόν, θέλει να τονίσει τις εσωτερικές διεργασίες που συμβαίνουν σε έναν άνθρωπο τη στιγμή που όλες οι αισθήσεις του διεγείρονται μπροστά στις συγκινήσεις που δέχεται. Είναι αξιοσημείωτο το πως όλες οι “γραμμές” του έργου, οδηγούν σε αυτό το ωοειδές πρόσωπο και στην ταραχή του, ενώ η φύση τριγύρω του, φαίνεται να συμμερίζεται την αγωνία και το ουρλιαχτό του.
Είναι γνωστό πως ο εν λόγω πίνακας είναι σημείο αναφοράς στη μοντέρνα τέχνη, αλλά μου φαίνεται άδικο το γεγονός ότι άλλα-εξίσου υπέροχα- έργα του, δε δέχτηκαν την ανάλογη αναγνωρισιμότητα. Ένας άνθρωπος ο οποίος θέλει να παρουσιάσει την αλήθεια γυμνή, απέναντι στη σοκαρισμένη μπουρζουαζία που στέκεται μπροστά στην τέχνη του, ένας άνθρωπος που θέλει να δείξει πως υπάρχουν άνθρωποι αδικημένοι και περιθωριοποιημένοι, δίνοντας τους μια θέση στην τότε κοινωνία, ένας άνθρωπος που φέρνει μία νέα κοσμοθεωρία στον χώρο της τέχνης (σχεδόν χάνοντας τη λεπτή γραμμή ανάμεσα στην ίδια την τέχνη και τη ζωή), μία κοσμοθεωρία στην οποία υπάρχει χώρος και για κάθε τι άσχημο και σκληρό. Ο Edvard Munch, λοιπόν, βρίσκεται απέναντι στην υποκρισία της ομορφιάς και της καλαισθησίας με όπλο του την ειλικρινή έκφραση (αγγλ: expression- expressionism).
Το μόνο σίγουρο είναι πως αν σταθείς μπροστά σε αυτόν τον πίνακα, η γνώση της εικόνας ενός ανθρώπου που ωρύεται, κάνει την ίδια την κραυγή του μυαλού του Munch, να αντηχεί στα αυτιά σου.
Για περισσότερα εικαστικά, πατήστε εδώ.
Κείμενο: Εμελίνα Μαραγκούλια(Lavart)
