Η κατάληψη της «Νέας Ρώμης»
Σαν σήμερα, το 1453 ακούστηκε η κραυγή «Εάλω η πόλις». Η πόλη πέρασε υπό την κατοχή των Οθωμανών.
Τα κάστρα πέφτουν εκ των έσω και η πτώση του βυζαντίου είναι χαρακτηριστικό παράδειγμα. Οι θρησκευτικές έριδες των κατοίκων της Βασιλεύουσας διευκόλυναν το έργο των πολιορκητών, ώστε να γίνει πραγματικότητα η Άλωση της Κωνσταντινούπολης.
Ο αγώνας ήταν άνισος για τους Βυζαντινούς που είχαν να αντιπαρατάξουν μόλις 7.000 άνδρες απέναντι στους 150.000 του σουλτάνου, οι 2.000 από τους οποίους ήταν μισθοφόροι. Η στρατιωτική οργάνωση του Βυζαντίου θα δεχθεί ένα αληθινά καίριο πλήγμα, όταν ο Κωνσταντίνος ο Μονομάχος θα επεκτείνει το μέτρο εξαγοράς της στρατιωτικής θητείας και στις δυσαρεστημένες Ανατολικές επαρχίες. Η ενίσχυση του μισθοφορικού στρατού, η αποδιοργάνωση του Κράτους, οι δυναστικές έριδες και οι στρατιωτικές επαναστάσεις ήταν η αρχή του τέλους.
Στο έβγα του 1452, ο Παλαιολόγος κήρυξε την πρωτεύουσα σε κατάσταση κινδύνου και έκλεισε τις πόρτες του κάστρου. Στρατό όμως δεν είχε. Η μεγάλη βοήθεια που περίμενε δεν ήρθε. Μα κι αν ήθελαν οι δυτικοί να του στείλουν επικουρίες δεν μπορούσαν, γιατί είχαν μεγάλα χάλια. Έτσι ο Παλαιολόγος, με το δικό του στρατό και με επικουρίες που του έστειλε ο Πάπας (ο καρδινάλιος Ισίδωρος με 200 πολεμιστές) είχε δεν είχε έξι έως επτά χιλιάδες πολεμιστές. Ο Παλαιολόγος για να κολακέψει τον Πάπα, διέταξε να γίνει στις 12 του Δεκεμβρίου του 1452 ενωτική λειτουργία, στην οποία μνημονεύτηκε ο Πάπας. Ο καρδινάλιος Ισίδωρος, όχι μόνο χοροστάτησε, αλλά και ως αντιπρόσωπος του Πάπα κάθισε στον πατριαρχικό θρόνο! Η ενωτική αυτή λειτουργία έριξε λάδι στη φωτιά. Οι ενωτικοί θριάμβευσαν, αλλά οι ανθενωτικοί έβριζαν και άρχισαν να υποστηρίζουν πως ο ιστορικός ναός ήταν μιασμένος και «καταφύγιον δαιμόνων και βωμός ελληνικός».(Γιάννης Κορδάτος, ιστορικός, από το βιβλίο του «Ακμή και Παρακμή του Βυζαντίου)
Στον στρατό του Μωάμεθ υπηρετούσαν και χριστιανοί, από αυτούς οι πιο πολλοί ήταν Σέρβοι, Λατίνοι, Γερμανοί, Ούγγροι, Βοέμοι και Έλληνες. Οι Έλληνες πιθανώς ήταν ανθενωτικοί και από μίσος προς τους ενωτικούς είχαν πάει να πολεμήσουν για να εκδικηθούν τον Παλαιολόγο που δέχτηκε την ένωση των Εκκλησιών.
Κατά την έφοδο εφονεύθησαν πολλοί των αμυνομένων και πολλοί είχαν υψώσει λευκές σημαίες («τα της ειρήνης σύμβολα») και φώναζαν στους Τούρκους για την παραβίαση της συμφωνίας. Ο σουλτάνος όταν έμαθε τα συμβάντα, διέταξε την αναστολή της επίθεσης και υποσχέθηκε να τηρήσει τα συμφωνηθέντα, έτσι δέχτηκε από μέρος των κατοίκων της Πόλης την παράδοσή της. Η Πόλη παραδόθηκε και επί της ουσίας οι δεύτεροι απλά διαπραγματεύτηκαν την παράδοση της Κωνσταντινούπολης. Ο Μωάμεθ έκανε δεκτούς τους όρους και οι πρέσβεις επέστρεψαν στο κάστρο.
Ο Γεδεών, πάλι, που μεγάλωσε μέσα στο Πατριαρχείο και ανασκάλεψε τα πατριαρχικά αρχεία, σε κάποια μελέτη, έμμεσα παραδέχεται πως η Πόλη παραδόθηκε στους Τούρκους από τους ανθενωτικούς που τους χαρακτηρίζει κιόλας μυαλωμένους Έλληνες.(Γιάννης Κορδάτος, ιστορικός)
Ο μεγάλος αντίπαλος του τελευταίου αυτοκράτορα της βασιλεύουσας, Κωνσταντίνου Παλαιολόγου, ήταν ο Γεννάδιος Σχολάριος∙ διόλου τυχαίο που ο Μωάμεθ έσπευσε να του δώσει το αξίωμα του Πατριάρχη, όπως και άλλα πολλά προνόμια. Πολλοί τον αποκάλεσαν προδότη και τουρκόφιλο, ενώ άλλοι θεωρούν πως μερίμνησε ώστε να μην εξισλαμισθούν οι Έλληνες.
Το βυζάντιο αντιμετώπιζε χρόνια προβλήματα, τα οποία είχε εντοπίσει μια μεγάλη μορφή του ελληνισμού, ο Πλήθων Γεμιστός. Το 1415, προέβλεψε την πτώση του βυζαντίου. Το προειδοποιητικό υπόμνημά του προς τον αυτοκράτορα Μανουήλ Β΄ τον Παλαιολόγο και τον δεσπότη του Μορέως Θεόδωρο Β΄ Παλαιολόγο, περιείχε προτάσεις για μια ολοκληρωμένη κοινωνική και φορολογική μεταρρύθμιση του βυζαντινού κράτους. Το μοντέλο πολιτικής και κοινωνικής οργάνωσης που πρότεινε ο υστεροβυζαντινός λόγιος παραμένει σύγχρονο και δύσκολο να εφαρμοστεί ακόμη και σήμερα.
Ο Πλήθων Γεμιστός πρότεινε τα εξής:
- Όλοι οι φόροι να αντικατασταθούν από έναν μοναδικό.
- Μείωση δαπανών για να περιοριστούν οι σπατάλες του κρατικού μηχανισμού, των βασιλέων και των αρχόντων.
- Την κατάργηση όλων των φοροαπαλλαγών που είχαν οι άρχοντες, οι ξένοι και οι εκκλησίες.
- Να απαγορεύεται η ενασχόληση των δημοσίων υπαλλήλων με οποιαδήποτε άλλη εργασία.
- Να καταργηθεί ο μισθοφορικός στρατός και να αντικατασταθεί από εθνικό στρατό.
- Τα έσοδα των μεταρρυθμίσεων θα έπρεπε να διατίθενται για την ενίσχυση της άμυνας και των δημόσιων έργων.
Οι αναφορές απορρίφθηκαν και το Βυζάντιο ζύγωνε μέρα με τη μέρα πιο κοντά στην τραγική μοίρα του. Μετά από 11 αιώνες «Βυζάντιο» κάνεις δεν μπορούσε να αποδεχθεί το τουρκοκρατούμενο μέλλον της «Νέας Ρώμης» (Κωνσταντινούπολη). Η αναγκαστική συμβίωση ήρθε για να μείνει και να αλλάξει το μέλλον των Ρωμιών με ραγδαίο τρόπο. Για κάποιους συνιστά παραδοξότητα, το πώς η πτώση της πόλης, εκτός από θλίψη και απογοήτευση, αποτέλεσε την απαρχή της γέννησης – δόμησης της νεοελληνικής ταυτότητας, όμως είναι γνωστό τοις πάσι πως το φαινόμενο της γέννας πάντα συνοδεύεται από μεγάλο πόνο .
Διαβάστε επίσης:
Κείμενο: Αγγέλικα Αγόρα
