Το χάρισμα σου δεν αποκλείει την ύπαρξη μιας αδυναμίας σου! Μια αδυναμία σου δεν αποκλείει το να είσαι χαρισματικός! Ανακαλύπτοντας τη διπλή ιδιαιτερότητα.
Οι ταλαντούχοι άνθρωποι, και ιδιαίτερα τα παιδιά, συχνά δέχονται επαίνους και τους συγχαίρουν για τα επιτεύγματά τους, πράγμα που χρειάζονται όλα ανεξαρτήτως τα παιδιά για την κάθε προσπάθεια και το κάθε βήμα που κάνουν. Τι συμβαίνει όμως με τις αδυναμίες των χαρισματικών παιδιών;
Αντικειμενικά, ένας άνθρωπος δεν μπορεί να πετυχαίνει στο έπακρο όλα τα πράγματα με τα οποία καταπιάνεται και, φυσικά, είναι σχεδόν αδύνατο η ικανότητά του να είναι τόσο πηγαία που να μην απαιτείται ιδιαίτερη εξάσκηση στο συγκεκριμένο αντικείμενο. Ένα χαρισματικό παιδί διαφέρει από τον μέσο όρο σε κάποιες ικανότητες, όχι όμως σε όλες και όχι στις ίδιες με τα υπόλοιπα χαρισματικά παιδιά.
Η Χαρισματικότητα είναι μια μεγαλύτερη συνειδητοποίηση, μια μεγαλύτερη ευαισθησία, μια μεγαλύτερη ικανότητα κατανόησης και μετατροπής αντιλήψεων σε διανοητικές και συναισθηματικές εμπειρίες. (Annemarrie Roeper, 2000)
Τι είναι η διπλή ιδιαιτερότητα;
Οι μαθησιακές δυσκολίες καλύπτουν ένα μεγάλο φάσμα αδυναμιών σε διάφορους τομείς που αφορούν τον τρόπο που μαθαίνει κανείς, όπως δυσκολίες στην άρθρωση, την ανάγνωση, τους υπολογισμούς, την ακουστική και εκφραστική δραστηριότητα, στην συνοχή και την ακολουθία κ.λπ. Όσον αφορά την χαρισματικότητα, σημαντικό είναι να τονίσουμε πως σε καμία περίπτωση δεν εννοείται ένας υψηλός δείκτης σε ένα τεστ ευφυΐας. Αντιθέτως, πρόκειται για μία άνω του μέσου απόδοση σε έναν ή περισσότερους τομείς έκφρασης, δραστηριότητας, δημιουργικότητας, επίλυσης προβλημάτων κ.λπ. Ως διπλά ιδιαίτερο χαρακτηρίζεται ένα άτομο που πατά με το ένα πόδι στην ομάδα των μαθησιακών δυσκολιών και με το άλλο πόδι στην ομάδα της χαρισματικότητας (Ζαχαριάκη & Τεντζέρης, 2020). Φαίνεται πως, μεταξύ των χαρισματικών παιδιών, ένα ποσοστό περίπου 20% ίσως συμπληρώνει τα κριτήρια για να χαρακτηριστεί ως διπλά ιδιαίτερο (Ziemann, 2009).
Τα εμπόδια του να είσαι διπλά ιδιαίτερος
Η πιο συχνή «παρεξήγηση» για τους διπλά ιδιαίτερους ανθρώπους είναι πως η χαρισματικότητά τους συχνά επισκιάζει τις αδυναμίες τους, που πιθανώς μεταφράζονται ως απροσεξία, βαρεμάρα, αδιαφορία, ή αντίστοιχα, οι μαθησιακές/κοινωνικές δυσκολίες που αντιμετωπίζουν να μην αφήνουν τα ταλέντα τους να γίνουν αποδεκτά. Δεν είναι καθόλου σπάνιο, το εξαιρετικό ταλέντο σε έναν τομέα να συνυπάρχει με δυσκολίες ως προς τις τυπικές δραστηριότητες του σχολείου. Μάλιστα, είναι συχνό φαινόμενο η ακαδημαϊκή επίδοση των διπλά ιδιαίτερων μαθητών να μην συνάδει με την γενική νοητική τους ικανότητα (Ζαχαριάκη & Τεντζέρης, 2020).
Σε αυτό, ενδεχομένως, θα συμφωνήσουμε όλοι, πως οι λανθασμένες αυτές προσδοκίες που έχει κανείς για μαθησιακά επιτεύγματα από έναν άνθρωπο με ταλέντο, προκύπτει από την «παραδοσιακή» ιδέα πως «εκείνος που πήγε σχολείο ήταν ή και έγινε εξυπνότερος» και άρα «έξυπνος είναι όποιος τα πηγαίνει καλά στις σχολικές εργασίες». Σε μία πραγματικότητα, όμως, του δυτικού κόσμου, όπου όλα τα παιδιά υποχρεούνται να πηγαίνουν στο σχολείο ανεξάρτητα από τις επιδόσεις τους, και καθώς υπάρχει μία κατεύθυνση προς την ολιστική συμπερίληψη στο εκπαιδευτικό πλαίσιο, οι εξαιρετικές δυνατότητες και, αντίστοιχα, οι αδυναμίες μπορεί να εμφανίζονται σε ένα από τα σχολικά πεδία (πχ. αριθμητική, ανάγνωση, έκθεση).
Ανεξαιρέτως τις αντικειμενικές δυσκολίες που αντιμετωπίζουν τα εν λόγω παιδιά, ως επακόλουθο, αντιμετωπίζουν και εμπόδια στον τρόπο που ταυτοποιούν τον εαυτό τους ως προς την ομάδα, οικογένεια-κοινωνία. Τόσο τα παιδιά που αντιμετωπίζουν μαθησιακές δυσκολίες, όσο και τα χαρισματικά παιδιά, έχουν μειωμένες κοινωνικές δεξιότητες, καθώς αντιλαμβάνονται ξεκάθαρα την «διαφορετικότητά τους». Επομένως, οι διπλά ιδιαίτεροι κουβαλούν και διπλό στίγμα, αφού αποκλείονται από την «τυπική ομάδα», αλλά και από την ομάδα των «μαθησιακών δυσκολιών» και των «χαρισματικών», νιώθοντας συχνά ένα αίσθημα μοναξιάς (Barber & Mueller, 2011).
Ακόμη, έχει βρεθεί πως συγκριτικά με τα άτομα που έχουν μόνο μαθησιακές δυσκολίες, η σχέση των διπλά ιδιαίτερων μαθητών με την μητέρα τους είναι χειρότερη, λιγότερο υποστηρικτική και ίσως με περισσότερες προσδοκίες προς το πρόσωπό τους, γεγονός που οδηγεί σε χαμηλότερη αυτοεκτίμηση. Φυσικά, η εικόνα του εαυτού στο σπίτι, επηρεάζει την εικόνα του εαυτού, τόσο στο σχολείο, όσο και στα υπόλοιπα περιβάλλοντα, καθώς η οικογένεια αποτελεί τον πρώτο χώρο κοινωνικοποίησης για ένα παιδί (Barber & Mueller, 2011).
Οι διπλά ιδιαίτεροι μαθητές, πέρα από τις δυσκολίες τους στο σχολείο, συχνά χαρακτηρίζονται από προβλήματα προσωπικότητας και συμπεριφοράς (πχ. δυσκολία στην αντίληψη των λεγομένων των άλλων, διάσπαση προσοχής, δυσκολία στην ακολουθία προφορικών οδηγιών κ.α.). Συχνά αντιμετωπίζουν με άγχος τις καταστάσεις, δεν είναι τόσο κοινωνικοί και «δεν ξέρουν» πως να αλληλεπιδράσουν με τους γύρω τους, καθώς βρίσκονται μεταξύ δύο κόσμων. Φαίνεται πως δημιουργείται μία αναστάτωση μέσα τους όταν δεν πετυχαίνουν κάτι για το οποίο έχουν προσδοκία (που συχνά είναι υψηλές από τον ίδιο τους τον εαυτό για τους τομείς στους οποίους είναι καλοί), ή όταν δεν μπορούν να εξηγήσουν γιατί δεν μπορούν να τα καταφέρουν σε έναν συγκεκριμένο τομέα.
Ενισχύοντας τα ταλέντα, υποστηρίζοντας τις αδυναμίες
Φυσικά, τα χαρισματικά παιδιά με μαθησιακές δυσκολίες έχουν ιδιαίτερες διπλές εκπαιδευτικές ανάγκες. Η έμφαση μόνο στο ταλέντο ή την αδυναμία δεν θα βοηθήσει το διπλά ιδιαίτερο άτομο. Αντίθετα, εκείνο που χρειάζεται είναι η σωστή καθοδήγηση για την άνθιση της χαρισματικότητάς του, και, παράλληλα, προσεκτικά και μελετημένα βήματα υποστηρικτικής αγωγής για τα πεδία που δεν είναι τόσο καλός. Αν το παιδί είναι ενήμερο για τα χαρακτηριστικά του εαυτού του, σε συνδυασμό με ένα υποστηρικτικό πλαίσιο, αντιλαμβάνεται καλύτερα τον εαυτό του και τη θέση του στην τάξη και παίρνει καλύτερες αποφάσεις. Είναι σημαντικό να τονίσουμε πως ένα πρόγραμμα που υπογραμμίζει τα ταλέντα του παιδιού βοηθά στο χτίσιμο της αυτοεκτίμησής του (King, 2005).
Εκτός του εκπαιδευτικού προγράμματος, οι διπλά ιδιαίτεροι μαθητές χρειάζονται εργαλεία για να διαχειρίζονται το άγχος, την ανησυχία και τα συναισθήματά τους, γενικότερα, σε σχέση με την ιδιαιτερότητά τους. Σε πρώτη φάση, οι γονείς, οι εκπαιδευτικοί, οι ειδικοί ψυχικής υγείας μαθαίνουν να «διαβάζουν» τους τρόπους συμπεριφοράς των ιδιαίτερων μαθητών και έπειτα, με πολλή προσοχή δίνουν την υποστήριξή τους με βάση το εκάστοτε άτομο.
Πέρα από τους ειδικούς παιδαγωγούς και τους ψυχολόγους, που είναι θεωρητικά και πρακτικά πιο εξοικοιωμένοι με τον συνδυασμό μαθησιακών δυσκολιών και χαρισματικότητας, αποτελεί ανάγκη για ένα συμπεριληπτικό σύστημα με ίσες ευκαιρίες οι απλοί εκπαιδευτικοί να λάβουν επίσης γνώση και εργαλεία, καθώς οι διπλά ιδιαίτεροι άνθρωποι φοιτούν στα σχολεία τυπικής ανάπτυξης.
Funfact: Διάσημα πρόσωπα της ιστορίας και πολλοί εφευρέτες ήταν διπλά ιδιαίτεροι: Alexander Graham Bell, Thomas Edison, Helen Keller, Louis Pasteur, Beethoven, Einstein, Dali, Picasso, Walt Disney ακόμη και ο homo universalis aka Leonardo Da Vinci φαίνεται να είχε δυσλεξία, και πολλοί άλλοι.
Κείμενο: Λένα Ζετσίδου (Lavart)
Πηγές:
https://www.mensa.org.gr/
Ζαχαριάκη, Ροδάνθη & Τεντζέρης, Εμμανουήλ. (2020). Διπλά Ιδιαίτεροι Μαθητές –Χαρισματικοί Μαθητές με Μαθησιακές Δυσκολίες. Πανελλήνιο Συνέδριο Επιστημών Εκπαίδευσης. 8. 284. 10.12681/edusc.2678.
(2011) Social and Self-Perceptions of Adolescents Identified as Gifted, Learning Disabled, and Twice-Exceptional, Roeper Review, 33:2, 109-120, DOI: 10.1080/02783193.2011.554158
King EW. Addressing the Social and Emotional Needs of Twice-Exceptional Students. TEACHING Exceptional Children. 2005;38(1):16-21. doi:10.1177/004005990503800103
