« Μετά από 28 χρόνια παρουσίας στον ελληνικό εκδοτικό χώρο ως επιμελητής εκδόσεων, ο Δημήτρης Θάνας συνεχίζει μία παράδοση που ξεκίνησε το 2006 και σε συνεργασία με τον Ιανό μεταλαμπαδεύει τις γνώσεις και εξοπλίζει με τα απαραίτητα εφόδια όλους του σπουδαστές των σεμιναρίων με τίτλο “Διόρθωση και Επιμέλεια”. Μαθήματα διά ζώσης, καθώς και e-learning, ακολουθώντας τα σημεία των καιρών θα λαμβάνουν χώρα από τις 27 Μαρτίου και 6 Απριλίου, αντίστοιχα, περιμένοντας τους μελλοντικούς διορθωτές και επιμελητές να τα παρακολουθήσουν.»
Ο Δημήτρης Θάνας δραστηριοποιείται στον εκδοτικό χώρο ως επιμελητής εκδόσεων από το 1992 και έχει συνεργαστεί με πολλούς εκδοτικούς οίκους, ιδρύματα, μουσεία κ.ά. Από το 1995 συνεργάζεται με τις Εκδόσεις Καστανιώτη και από το 1999 με την Ωκεανίδα, όπου έχει την ευθύνη –σε επίπεδο επιμέλειας– της σειράς «Έλληνες συγγραφείς». Από το 2010 συνεργάζεται και με τις Εκδόσεις Πατάκη και από το 2018 με τις Εκδόσεις Κλειδάριθμος. Δίδαξε διόρθωση και επιμέλεια κειμένων από την ίδρυσή του (2006) στο «Εργαστήρι Βιβλίου» του ΕΚΕΒΙ, όπου σχεδίασε και συντόνισε τους κύκλους σπουδών του σεμιναρίου «Διόρθωση-Επιμέλεια κειμένων» μέχρι τον Ιανουάριο του 2013, οπότε το ΕΚΕΒΙ ανέστειλε τη λειτουργία του. Από την άνοιξη του 2013 συντονίζει τα «Εργαστήρια Βιβλίου» στον IANO, όπου έχει την ευθύνη του «Εργαστηρίου Διόρθωσης-Επιμέλειας κειμένων». Το 2014 δημιούργησε στον ΙΑΝΟ το εξ αποστάσεως (e-learning) Εργαστήριο Διόρθωσης κειμένων και το 2018 το εξ αποστάσεως (e-learning) Εργαστήριο Επιμέλειας κειμένων.
Ισμήνη Μπαλαλέ (Lavart) – Ποιος είναι ο Δημήτρης Θάνας; Περιγράψτε μας, παρακαλώ, με λίγα λόγια τον εαυτό σας και τους λόγους που σας οδήγησαν στην επιλογή αυτού του επαγγέλματος.
Δημήτρης Θάνας – Ο Δημήτρης Θάνας ασχολήθηκε στη νεότητά του με το βιομηχανικό σχέδιο, την αρχιτεκτονική και τα εικαστικά. Στη συνέχεια, σκόνταψε στον ογκόλιθο που αποκαλείται βιβλιοφιλία και καταπιάστηκε, πλην των άλλων, με την ιστορία του ελληνικού βιβλίου – ικανή συνθήκη ώστε να αποφασίσει να διακονήσει το βιβλίο από το μετερίζι του επιμελητή εκδόσεων. Κι όλα αυτά σε μιαν εποχή που η επιμέλεια κειμένων ως διαδικασία ήταν εν πολλοίς άγνωστη, συχνά την ασκούσε ο κάθε παρατυχόντας με γνώμονα το motto-διαφήμιση των εκδοτών τον 17ο αιώνα: «Μετατυπούμεν αυτό καλλωπίσαντες, όσο ηδυνήθημεν, το λεκτικόν», όπου κραδαίνοντας τον κόκκινο μαρκαδόρο του διορθωτή-επιμελητή αλάλαζε: «Λάθος, λάθος!» Ίσως από τότε να τον είχε συνεγείρει ο ύψιστος σεφερικός στίχος: «Σκαρφαλώνοντας λέξεις όπως μιαν ανεμόσκαλα» – στίχος-απαράβατη αρχή που καθορίζει τη σχεδόν τριαντάχρονη ενασχόλησή του με τα προς έκδοση κείμενα και που αποτελεί τον πυρήνα όσων προσπαθεί να μεταλαμπαδεύσει στους μαθητές του στο Εργαστήριο Επιμέλειας-Διόρθωσης κειμένων.
Ισμήνη Μπαλαλέ (Lavart) –Έχετε επιμεληθεί βιβλία αρκετών επιφανών συγγραφέων σε μεγάλους εκδοτικούς οίκους (Καστανιώτης, Ωκεανίδα, Πατάκης, κ.ά.). Ποιο είδος βιβλίου χρήζει περισσότερης προσοχής στη διόρθωση-επιμέλειά του;
Δημήτρης Θάνας – Κάθε βιβλίο, όποιου είδους και όποιας μορφής, όποιου συγγραφέα –επιφανούς ή πρωτοεμφανιζόμενου, «ποιοτικού» ή «εμπορικού»–, είναι ένα έργο τέχνης. Ένας μαγικός, περίκλειστος κήπος, όπου ως επιμελητής (δηλαδή, ως ο πρώτος κριτικός –αν και αφανής– αναγνώστης) εισέρχεσαι με δέος και κατάπληξη, ασκεπής και ανυπόδητος, επιχειρώντας να προσεγγίσει το θαύμα που συνιστά ο γραπτός λόγος. Επομένως, προσοχή, παρατηρητικότητα, κειμενική μνήμη και τα συμπαρομαρτούντα είναι εκ των ων ουκ άνευ για έναν επαγγελματία. Ωστόσο, κατά τη γνώμη μου, η ελληνική λογοτεχνία παρουσιάζει μεγαλύτερη δυσκολία ως προς την επιμέλεια, καθώς οι ιδιαιτερότητές της απαιτούν άρτια σκευή εκ μέρους του επιμελητή (ίσως για τούτο υπάρχουν ευάριθμοι επιμελητές λογοτεχνικών κειμένων στα καθ’ ημάς).
Ισμήνη Μπαλαλέ (Lavart) – Με ποια προσόντα οφείλει να είναι εφοδιασμένος ένας επιμελητής εκδόσεων και τι προκλήσεις θεωρείτε πως δύναται να αντιμετωπίσει;
Δημήτρης Θάνας – Συχνά, μου αρέσει να παραλληλίζω τα κείμενα με μοναδικά σταυρόλεξα και τον επιμελητή με λύτη σταυρολέξων. Ο επιμελητής καλείται να αντιμετωπίσει την όποια συγγραφική απόπειρα (ανεξαρτήτως είδους και «ποιότητας»), να ερμηνεύσει με επάρκεια το κείμενο αποτελώντας τον πρώτο κριτικό αναγνώστη του. Οφείλει να απεκδυθεί, όσο αυτό είναι εφικτό, εαυτόν, τον υποκειμενισμό του, τις προτιμήσεις του, τις ευκολίες του – ακόμη και να υπερβεί κανόνες, γραμματική και συντακτικό, λόγου χάρη στη λογοτεχνία. Οφείλει να διαθέτει σκευή ενίοτε «φωτεινού παντογνώστη», να συνδυάζει εντός του πλείστα γνωστικά πεδία, από την άψογη γνώση της τεχνογνωσίας της διόρθωσης και της επιμέλειας, μέχρι τη σε βάθος γνώση της τυπογραφίας, της αφηγηματολογίας, της θεωρίας της λογοτεχνίας, της κριτικής των κειμένων κλπ. – όλα αυτά, βέβαια, προσαρμοσμένα στα ζητούμενα που θέτει το επάγγελμα του επιμελητή. Οφείλει να έχει τη διάθεση να υπερβεί αμαρτήματα τα οποία συχνά στοιχειώνουν τον χώρο μας, όπως η λαθοθηρία, η λεξιθηρία, η λεξιλαγνεία, η αναίτια καλλιέπεια, η λείανση των ακμών των κειμένων, ο «κρυπτοσυγγραφισμός» – να μη λησμονεί το στοιχειώδες: Δυνητικά οι επιμέλειες σε κάποιο κείμενο είναι απειροπληθείς, όσοι και οι επιμελητές, άρα η όποια απόπειρα να το κάνεις «καλύτερο», μοιραία θα συναντήσει κάποιο «καλύτερο» από το δικό σου «καλύτερο».
Όσον αφορά τις προκλήσεις που καλείται να αντιμετωπίσει ένας επιμελητής, αυτές είναι πολλαπλών μορφών, καθώς πέρα από το κείμενο υφίσταται –προφανώς και κυρίως– και ο δημιουργός του, με τον οποίο επιβάλλεται να αποκτήσει μιαν αμφίδρομη σχέση μαθητείας. Ως κριτικός αναγνώστης, πρέπει πρωτίστως να προσεγγίσει τον συγγραφέα ως συν-εργός, ως συν-οδίτης, να γίνει το alter ego του, να μπει στο μυαλό του, στο ύφος του, στη γλώσσα του, να κατανοήσει πώς λειτουργεί (κειμενικά, κατ’ αρχάς, αλλά και σε επίπεδο προθετικότητας), να εντοπίσει τα προτερήματα, τις αδυναμίες και τις δυνατότητές του, τις ελλείψεις, τα κενά και τα σημεία όπου υπερτερεί, με λίγα λόγια: Να αφήσει τον εαυτό του όσο διαρκεί η συνεργασία και να ενδυθεί την προσωπικότητα του συγγραφέα (την κειμενική, τη συγγραφική). Επομένως, εάν ο επιμελητής κρίνει –οπωσδήποτε με «επιστημονικά», όχι με υποκειμενικά κριτήρια– πως ο συγγραφέας αποτυγχάνει στους στόχους του ή τα μέσα που χρησιμοποιεί για την επίτευξή τους είναι ατελέσφορα, εκεί οφείλει να παρέμβει: έχοντας αντιληφθεί την προθετικότητά του, θα προτείνει στοιχεία διαχείρισης του κειμένου τα οποία αγνοεί ή δεν σκέφτηκε εκείνος. Επίσης, ο επιμελητής ως κριτικός αναγνώστης έναντι των κειμένων οφείλει και πρέπει να κινηθεί με δημιουργικό τρόπο: προφανώς όχι με μηχανιστική προσέγγιση, ούτε τυποποιημένη – αφουγκραζόμαστε τα κείμενα και τις ανάγκες τους, τα αφήνουμε να ανασάνουν δίχως εμείς να τα στραγγαλίζουμε. Τα αφήνουμε να μας μιλήσουν (τα κείμενα διαθέτουν φωνή για όποιον έχει τα αυτιά του ανοιχτά), να μας δείξουν τους δρόμους, ενίοτε και τις ατραπούς, μέσω των οποίων θα τα προσεγγίσουμε προκειμένου να τα ξεκλειδώσουμε, καθόσον σε κάθε κείμενο υπάρχουν συγκεκριμένες «κλειδαριές» –άλλοτε εμφανείς, άλλοτε επιμελώς κρυμμένες– τις οποίες οφείλουμε να ξεκλειδώσουμε όχι με το προσωπικό μας «κλειδί» (τότε θα έχουμε απλή ανάγνωση) αλλά με «κλειδί» κλεμμένο από τον δημιουργό, όπου απλώς θα ενυπάρχουν και τα δικά μας αποτυπώματα.
Ισμήνη Μπαλαλέ (Lavart) – Ο μετασχηματισμός ενός θεωρητικού σεμιναρίου σε εργαστήριο λαμβάνει χώρα εδώ και 14 χρόνια, με όλο και περισσότερο αριθμό συμμετεχόντων. Ποια συνθήκη θεωρείτε πως καθιστά απαραίτητη την ύπαρξη του παρόντος εργαστηρίου;
Δημήτρης Θάνας – Το 2006 συγκρότησα στο Εθνικό Κέντρο Βιβλίου το Εργαστήριο Διόρθωσης-Επιμέλειας κειμένων (από το 2013, με την αναστολή λειτουργίας του ΕΚΕΒΙ, το εν λόγω Εργαστήριο λειτουργεί υπό τη σκέπη του ΙΑΝΟΥ). Πρόθεσή μου ήταν μέσω ενός εξειδικευμένου σεμιναρίου να καταφέρουμε να αναδιαμορφώσουμε τα επαγγέλματα του διορθωτή και του επιμελητή κειμένων, ώστε πλέον να ασκούνται από άρτια καταρτισμένους επαγγελματίες και όχι από κάθε παρατυχόντα στον χώρο. Γρήγορα συνειδητοποίησα πως ο χαρακτήρας του επιβαλλόταν να μετασχηματιστεί από θεωρητικό και εν γένει σεμινάριο σε Εργαστήριο, δηλαδή να δοθεί η δυνατότητα στους συμμετέχοντες να μαθητεύσουν ουσιαστικά και καίρια στα προαναφερόμενα επαγγέλματα. Εδώ ας σημειωθεί ότι το επάγγελμα του διορθωτή-επιμελητή είναι από τα ελάχιστα στα οποία δεν προσφέρεται καμία κατάρτιση από πουθενά – πλην κάποιων σεμιναρίων, όπου το Εργαστήριό μας με τη συνεχή πολύχρονη παρουσία του υπήρξε και συνεχίζει να είναι πρωτοπόρο.
Ήταν επιβεβλημένο, επομένως, να καλύψουμε μέσω της τεχνογνωσίας της διόρθωσης και της επιμέλειας κειμένων τη σε βάθος θεωρητική κατάρτιση, αλλά ταυτόχρονα να δοθεί η δυνατότητα στους συμμετέχοντες να αποκτήσουν την ανάλογη εμπειρία προκειμένου να είναι σε θέση να αντεπεξέλθουν στις προκλήσεις των συγκεκριμένων επαγγελμάτων. Μάλιστα, τη στιγμή που αυτά τα επαγγέλματα συχνά ασκούνται χωρίς εξειδικευμένα γνωστικά εφόδια και εμπειρία.
Δεδομένου ότι η επιμέλεια προϋποθέτει την άψογη διαχείριση της διόρθωσης κειμένων, πρόκρινα τον σχηματισμό δύο διακριτών μεταξύ τους κύκλων (εφόσον και τα δύο αυτά επαγγέλματα είναι διακριτά μεταξύ τους: έχουν διαφορετική τεχνογνωσία, μεθοδολογία, απαιτούν διαφορετική θεωρητική και πρακτική προσέγγιση-κατάρτιση): της διόρθωσης και της επιμέλειας, όπως επίσης δύο επιπέδων-τμημάτων ανά κύκλο: το θεωρητικό και το εργαστηριακό. Στα θεωρητικά επιχειρείται η προσέγγιση και ανάπτυξη ζητημάτων που συνθέτουν τη διόρθωση ή την επιμέλεια και στα εργαστηριακά μέσω εξειδικευμένων θεματικών ενοτήτων και ασκήσεων δίνεται η δυνατότητα να αποκτηθεί η ζητούμενη εμπειρία.
Ισμήνη Μπαλαλέ (Lavart) – Ποιες είναι οι προσδοκίες των ατόμων που παρακολουθούν το Εργαστήριο και πώς ανταποκρίνεστε εσείς και η συνδιδάσκουσά σας, Πελαγία Μαρκέτου, σε αυτές;
Δημήτρης Θάνας – Οι συμμετέχοντες σε ένα τέτοιο σεμινάριο προσβλέπουν κυρίως στην κατάρτιση προκειμένου να είναι σε θέση να ασκήσουν το επάγγελμα του διορθωτή-επιμελητή. Η όλη υψηλή, επαγγελματικού επιπέδου κατάρτιση και η συνακόλουθη εμπειρία, όπως εύκολα γίνεται αντιληπτό, δεν θα ήταν δυνατόν να προσφερθούν σε 10 ή σε 20 μαθήματα-συναντήσεις (όπως συχνά επαγγέλλονται κάποια άλλα «σεμινάρια» του συρμού) – σε αυτή την εκδοχή θα ήμαστε ασυνεπείς απέναντι στους συμμετέχοντες, καθώς και απέναντι σε αυτό που εξαρχής υποστηρίζαμε: Προσφέρουμε κατάρτιση και εμπειρία τέτοιου επιπέδου, μεταδίδοντας όχι κοινότοπες και σχετικά «εύκολες» γνώσεις, αλλά αυτά καθαυτά τα «μυστικά της δουλειάς», ώστε οι μαθητές μας να είναι σε θέση να αντεπεξέλθουν στην όποια επαγγελματική πρόκληση, εφόσον με αυτόν τον τρόπο θα κατακτήσουν εμπειρία και επαγγελματική δεξιότητα, κρίσιμα ζητούμενα και για τον εργασιακό χώρο αλλά για την ολοκληρωμένη γνώση στα συγκεκριμένα πεδία-επαγγέλματα.
Στα χρόνια της λειτουργίας του, το Εργαστήριο Διόρθωσης-Επιμέλειας κειμένων, με την εξειδικευμένη στόχευσή του και την αποτελεσματική διδασκαλία, έχει συμβάλει σημαντικά προκειμένου πολλοί από τους συμμετέχοντες σε αυτό να δραστηριοποιηθούν επαγγελματικά στον εκδοτικό χώρο με ιδιαίτερη επιτυχία.
Ισμήνη Μπαλαλέ (Lavart) – Ανταποκρινόμενος στη ζήτηση των συμμετεχόντων, δημιουργήσατε το 2014 μία e-learning πλατφόρμα παροχής του Εργαστηρίου εξ αποστάσεως. Εντοπίζετε κάποια διαφορά στην παράδοση των μαθημάτων στο διά ζώσης Εργαστήριο από αυτό που προσφέρεται ηλεκτρονικά;
Δημήτρης Θάνας – Μετά την πολύχρονη λειτουργία του διά ζώσης Εργαστηρίου Διόρθωσης-Επιμέλειας κειμένων, αποφασίσαμε να δημιουργήσουμε και ένα καινοτόμο εξ αποστάσεως (e-learning) Εργαστήριο Διόρθωσης-Επιμέλειας κειμένων (ο πρώτος κύκλος του λειτούργησε με απόλυτη επιτυχία το 2014-2015 και μέχρι σήμερα έχουν ήδη ολοκληρωθεί έξι κύκλοι, όσον αφορά τη Διόρθωση, και δύο, όσον αφορά την Επιμέλεια). Κατ’ αρχάς, δεδομένου ότι στην εποχή μας το επάγγελμα του διορθωτή και του επιμελητή κειμένων μπορεί να ασκηθεί ακόμη και μακριά από τα αστικά κέντρα, οφείλαμε να δώσουμε τη δυνατότητα παρακολούθησης σε όσους δεν είχαν την ευχέρεια να συμμετέχουν στο διά ζώσης Εργαστήριο – κάτι το οποίο είναι πλέον πρόσφορο με τη χρήση των νέων τεχνολογιών. Εφόσον η επιδίωξή μας είναι να δημιουργήσουμε επαρκείς επαγγελματίες, έπρεπε σε ένα εξ αποστάσεως εργαστήριο (όπου δεν υφίσταται η εκ του σύνεγγυς διεπαφή διδάσκοντα-διδασκομένου) να ενσωματώσουμε τα πλεονεκτήματα της διά ζώσης παρακολούθησης και να επιλύσουμε τα όποια προβλήματα θα προέκυπταν εξαιτίας αυτής της διαφοροποίησης. Τελικά, σχεδιάσαμε και υλοποιήσαμε ένα απολύτως καινοτόμο και πρωτοπόρο εξ αποστάσεως Εργαστήριο Διόρθωσης-Επιμέλειας κειμένων (για πρώτη φορά στην Ελλάδα, τουλάχιστον, λειτούργησε παρόμοιο σεμινάριο με τέτοιες προδιαγραφές υψηλής ποιότητας, με τέτοια οργάνωση και δομή μαθημάτων και με τέτοιο –και τόσο– παρεχόμενο διδακτικό υλικό).
Ισμήνη Μπαλαλέ (Lavart) – Στη σημερινή ελληνική πραγματικότητα το επάγγελμα του διορθωτή και του επιμελητή παρουσιάζουν την απαραίτητη ζήτηση;
Δημήτρης Θάνας – Στη σημερινή εκδοτική πραγματικότητα η ύπαρξη του διορθωτή και του επιμελητή κειμένων σχετίζεται με την έκδοση και τη δημοσιοποίηση κειμένων (όποιου είδους: λογοτεχνικά, θεωρητικά, δημοσιογραφικά κ.ά. – μεταφρασμένα ή μη, είτε στον χώρο του βιβλίου, είτε και σε κάθε έντυπο γενικότερα ή σε ηλεκτρονικό μέσο· ακόμη, συχνά πλέον οι συγγραφείς αποτείνονται σε επαγγελματία διορθωτή-επιμελητή προτού προβούν σε αυτοέκδοση ή προτού απευθυνθούν σε εκδοτικούς οίκους, προκειμένου το κείμενό τους να είναι άρτιο) και θεωρείται αυτονόητη – ύπαρξη η οποία είναι συνυφασμένη με τη διαδρομή του βιβλίου τουλάχιστον από την εμφάνιση της τυπογραφίας.
Το επάγγελμα του διορθωτή και του επιμελητή συνεχίζει να παρουσιάζει ζήτηση – αν και τα προηγούμενα χρόνια λόγω της οικονομικής κρίσης είχε μειωθεί η βιβλιοπαραγωγή, κάτι που ήδη αντιστρέφεται –, οπότε προκύπτει η ανάγκη ύπαρξης επαγγελματιών με ολοκληρωμένη κατάρτιση, οι οποίοι να μην αντιμετωπίζουν την ενασχόλησή τους με τον χώρο του βιβλίου μόνο ως πηγή συμπληρωματικού εισοδήματος, αλλά να μπορούν να ανταποκριθούν με απόλυτη επάρκεια σε αυτήν.
Για περισσότερες λεπτομέρειες σχετικά με τη διάρθρωση του προγράμματος σπουδών, οι ενδιαφερόμενοι μπορούν να επισκεφθούν το site του IANOY (www.ianos.gr) ή να επικοινωνήσουν με τον κ. Σταμάτη Νικηταρά στο 210 32 17 929.
Συνέντευξη: Ισμήνη Μπαλαλέ (Lavart)
