Στο αφιέρωμα Δικαιοσύνη και Κινηματογράφος στο Ολύμπιον
[dropcap size=big]Μ[/dropcap]ια από τις λίγες και σπάνιες συναθροίσεις σημαντικών ανθρώπων έλαβε χώρα την Παρασκευή 4 και το Σάββατο 5 Μαρτίου στον χώρο του κινηματογράφου Ολύμπιον. Είναι από αυτές τις ελάχιστες (δυστυχώς) περιπτώσεις που μια πρωτοβουλία αναπτύσσεται σε ένα πρότζεκτ ουσίας, και γι’ αυτόν τον λόγο ο ενθουσιασμός είναι μεγάλος.
Η όμορφη αυτή πρωτοβουλία, το άνοιγμα ουσιαστικά προς την κοινωνία, της Εθνικής Σχολής Δικαστικών Λειτουργών σε συνεργασία με το Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης έδωσε τη δυνατότητα στο κοινό της Θεσσαλονίκης να πάρει μέρος σε ένα ενδιαφέρον αφιέρωμα με τίτλο Δικαιοσύνη και Κινηματογράφος. Πέρα από την προβολή κάποιων διεθνώς αναγνωρισμένων ταινιών σχετικών με το θέμα, το αφιέρωμα αυτό έφερε μαζί ως συνομιλητές σε στρογγυλά τραπέζια εξέχουσες προσωπικότητες του ελληνικού και παγκόσμιου κινηματογράφου όπως ο Κώστας Γαβράς και ο Παντελής Βούλγαρης.
Πιο αναλυτικά:
1η Μέρα (4 Μαρτίου)
[dropcap size=big]Α[/dropcap]ρχικά, προβλήθηκε στην κεντρική αίθουσα του Ολύμπιον η ταινία Μ – Ο Δράκος του Ντίσελντορφ του Φριτς Λανγκ (1931), ένα φιλμ με έντονη την αίσθηση της ανεπάρκειας της εκτελεστικής εξουσίας, της αυτοδικίας που προκάλεσε πολλές συζητήσεις, ειδικά στην εποχή του, αυτή της προναζιστικής Γερμανίας. Το κλου σε αυτήν την ταινία είναι η νομότυπη δίκη ενός δολοφόνου παιδιών από ανθρώπους του υποκόσμου, δηλαδή από εγκληματίες ελαφρότερης (κατά το μέτρο τους) ηθικής ζημίας.Στη συνέχεια, προβλήθηκαν τα συγκινητικά Πέτρινα χρόνια του Παντελή Βούλγαρη (1985). Συγκινητικά, όχι μόνο γιατί πραγματεύονται μια δύσκολη ιστορία αγάπης, αλλά και για λόγους ιστορικούς, καθώς η ταινία βασίζεται σε αληθινά γεγονότα, στα χρόνια των συνεχών πολιτικών διώξεων των αριστερών της μετεμφυλιακής Ελλάδος. Αξιομνημόνευτη είναι και η μουσική του Σταμάτη Σπανουδάκη που ντύνει την ταινία, ένα κράμα ρομαντισμού και ελληνικής παράδοσης.
Ακολούθησε το πρώτο στρογγυλό τραπέζι (θέσεις των ομιλητών και διάλογος με το κοινό) του αφιερώματος με προσκεκλημένους τον σκηνοθέτη Κώστα Γαβρά, τον σκηνοθέτη Παντελή Βούλγαρη, τον συγγραφέα Θωμά Κοροβίνη, τον επίσης συγγραφέα Δημοσθένη Κούρτοβικ και τον Νότη Φόρσο, Διευθυντή του Κινηματογράφου Ολύμπιον και κριτικό κινηματογράφου, ενώ τη συζήτηση συντόνισε ο Ηλίας Κοντοζαμάνης, πρόεδρος Εφετών Δ.Δ.. Θα προσπαθήσω να επικεντρωθώ στα βασικά στοιχεία των ομιλιών τους, αλλά και των απαντήσεων τους προς το κοινό.
[dropcap size=big]Π[/dropcap]ρώτος μίλησε ο βραβευμένος με Όσκαρ Κώστας Γαβράς λέγοντας ότι η Δικαιοσύνη είναι το απαραίτητο στοιχείο για τη δόμηση μιας κοινωνίας, και ένα κράτος λειτουργεί σωστά όταν η δικαστική και η εκτελεστική εξουσία λειτουργούν από κοινού σωστά. Ίσως, η πιο βασική του θέση ήταν ότι ο κινηματογράφος άλλαξε τον κόσμο με την έννοια ότι παράλληλα με την όποια καλλιτεχνική επιρροή ασκεί με πολύ εύληπτο τρόπο και πολιτική επιρροή. Τον λόγο πήρε έπειτα ο πολυβραβευμένος σε ελληνικό έδαφος Παντελής Βούλγαρης μιλώντας, αρχικά, για τα πρώτα ερεθίσματα που τον οδήγησαν να ασχοληθεί με τον κινηματογράφο. Έτσι, μετά από μια εφηβική ασθένεια που, όπως είπε, έκανε το μυαλό να ταξιδεύει, άρχισε να παρατηρεί τις σκιές που σχημάτιζε ο ήλιος πάνω στον τοίχο. Στα δικαστήρια της οδού Σάντα-Ρόζα θα δει πρώτη φορά δίκες και θα αρχίσει να συνθέτει τις ιστορίες του μέσα από την καθημερινότητα των ανθρώπων. Θα κλείσει με την πικρία ότι πάντοτε προσπαθούσε να καλύψει και τις δύο πλευρές (ειδικά στις πολιτικές του ταινίες), και γι’ αυτό «τα άκουσε», όπως είπε χαριτολογώντας, και από τις δύο πλευρές.
Στη συνέχεια, ο Θωμάς Κοροβίνης μίλησε για ζητήματα όπως η δολοφονία του Παύλου Φύσσα ως πολιτική δολοφονία, για την υπόθεση Λαμπράκη, για τον Δράκο της Θεσσαλονίκης και διάβασε δύο αποσπάσματα από το έργο του Ο γύρος του θανάτου. Μίλησε για ανεπάρκεια την ελληνικής δικαιοσύνης, για ταξική δικαιοσύνη και έκλεισε με μια αναδρομή στην ιστορία του κινηματογράφου με περιεχόμενο τη δικαιοσύνη. Ο Νότης Φόρσος στάθηκε στον υποκειμενισμό της δικαιοσύνης και αμφέβαλλε για το κατά πόσο ο κινηματογράφος μπορεί να την αντιμετωπίσει, ενώ έκανε αναφορά σε αυτό που ονομάζουμε ηθικό δίκαιο, το κοινό περί δικαίου αίσθημα.
Ο Δημοσθένης Κούρτοβικ αναφέρθηκε εκτενώς στην ταινία Μ και την ταινία Οι Δώδεκα Ένορκοι του Σίντνεϊ Λούμετ, οι οποίες στάθηκαν αφορμή για την άποψη του ότι η καλλιτεχνική έκφραση δεν πρέπει να περιορίζεται και η δημοκρατία καθορίζεται από την κοινή αίσθηση περί δικαίου. Στη συζήτηση που ακολούθησε τέθηκαν ερωτήσεις περισσότερο πολιτικού χαρακτήρα (ταξική δικαιοσύνη, εργατικό δίκαιο κ.ά.). 
Ο Ηλίας Κοντοζαμάνης συμμετείχε ενεργά στην όλη διαδικασία με διευκρινιστικά σχόλια, αλλά και προτάσεις προς του συνομιλητές. Το στρογγυλό τραπέζι έκλεισε με μια, οραματική θα μπορούσα να πω, ομιλία του Διευθυντή της Εθνικής Σχολής Δικαστικών Λειτουργών, Μιχαήλ Πικραμένου, αναφερόμενου σε παραδείγματα δικαστών που αντιστάθηκαν μπροστά στις επιταγές των δικτατοριών της χώρας, καθώς και σε ένα πλάνο ανοίγματος της σχολής προς την τέχνη και γενικά στον άνθρωπο.
2η Μέρα (5 Μαρτίου)
[dropcap size=big]Σ[/dropcap]την αρχή προβλήθηκε στην κεντρική αίθουσα του κινηματογράφου Ολύμπιον η εμβληματική ταινία του Στάνλεϊ Κράμερ Η Δίκη της Νυρεμβέργης (1961), κατ’ ουσίαν αναπαράσταση της πραγματικής δίκης. Ρεσιτάλ ερμηνείας για τους Σπένσερ Τρέισι και Μπαρτ Λάνκαστερ, και μια ευρύτερη σκηνοθετική οπτική όχι μόνο πρωτοποριακή για την εποχή ως προς το τεχνικό μέρος, αλλά και ως προς τις ευρύτερες σκηνοθετικές οδηγίες προς το καστ. Δεν είναι υπερβολή να πούμε πως μιλούμε για κάτι παραπάνω από αληθοφάνεια των ηρώων ή των καταστάσεων.
Έπειτα, προβλήθηκε το ιστορικό και πολυβραβευμένο Ζ (1968) του Κώστα Γαβρά, βασισμένο στο βιβλίο του Βασίλη Βασιλικού για την υπόθεση Λαμπράκη. Η ταινία του Γαβρά πέρα από το διεθνές καστ (Ίβ Μοντάν και Ειρήνη Παπά), τον έξυπνο και γρήγορο κινηματογραφισμό και το ευφυές σενάριο, έχει καταφέρει κάτι πολύ σημαντικό. Έχει αποκαταστήσει την αλήθεια για την υπόθεση Λαμπράκη σε παγκόσμιο εύρος και μάλιστα τον καιρό της δικτατορίας. Η ίδια δηλαδή η ταινία ήταν μια ηχηρή αντίσταση στο καθεστώς των Συνταγματαρχών.Ακολούθησε στρογγυλό τραπέζι του αφιερώματος με προσκεκλημένους και πάλι τον σκηνοθέτη Κώστα Γαβρά, τον Καθηγητή Φιλοσοφίας του ΑΠΘ Παναγιώτη Δόϊκο, τον καλλιτεχνικό διευθυντή του ΚΘΒΕ Γιάννη Αναστασάκη και τον Δήμαρχο Θεσσαλονίκης Γιάννη Μπουτάρη, ενώ την συζήτηση συντόνιε η Αικατερίνη Σακελλαροπούλου, Αντιπρόεδρος Συμβουλίου της Επικρατείας.
Θα παρουσιάσω και πάλι εν συντομία τα βασικότερα στοιχεία των ομιλιών τους, αλλά και των απαντήσεων τους προς το κοινό.
[dropcap size=big]Π[/dropcap]ρώτα, ο λόγος πήγε στον Κώστα Γαβρά με την ερώτηση από την κα Σακελλαροπούλου για την πρόθεση πίσω από το Ζ. Αναφερόμενος στο Ζ έκανε ξεκάθαρο πως αυτή η ταινία ήταν μια κίνηση ενάντια στη νεοσύστατη τότε δικτατορία στην Ελλάδα. Βέβαια, αυτό που δεν γνώριζαν, όπως ο ίδιος επισήμανε, ούτε αυτός ούτε οι συνεργάτες και παραγωγοί είναι το μέχρι που θα φτάσει. Η έκρηξη δηλαδή του Ζ ήρθε απότομα και απροετοίμαστα με αποτέλεσμα να τους ξεπεράσει όλους, όπως πρόσθεσε. Επίσης έκανε μια τοποθέτηση πάνω στον πολιτικό κινηματογράφο, λέγοντας πως κάθε φιλμ είναι και πολιτικό φιλμ.
Στη συνέχεια, τον λόγο πήρε ο Παναγιώτης Δόϊκος και με μια γλαφυρή περιγραφή/ανάλυση μιας συγκεκριμένης σκηνής από τη Δίκη της Νυρεμβέργης, έθιξε το θέμα της συναισθηματικής διάστασης της εικόνας στον κινηματογράφο. Το παραπάνω ανέπτυξε λέγοντας πως το νόημα μέσα από τις εικόνες του κινηματογράφου μπορεί να καταστεί βίωμα για έναν θεατή. Επίσης, με αφορμή τη φράση της ταινίας «Μπορεί να είναι λογικό, αλλά δεν είναι σωστό.» ανέπτυξε την έννοια του δικαίου ως κάτι παραπάνω από στείρο ορθολογικό στοχασμό φέρνοντας και ως παράδειγμα την Αντιγόνη του Σοφοκλή. Ο Γιάννης Αναστασάκης πήρε μια θέση περί δικαίου μέσα από θεατρικά κείμενα περισσότερο, μιλώντας και αυτός με τη σειρά του για την ηθική δικαιοσύνη. Πρόσθεσε επίσης ορισμένες θέσεις περί λογοκρισίας, λέγοντας ότι θεωρεί πως πλέον δεν πρέπει να υπάρχει.
[dropcap size=big]Ο[/dropcap] Γιάννης Μπουτάρης, αφού πρώτα δήλωσε σινεφίλ ή όπως είπε στα ελληνικά σινεμαδάκιας ,έθεσε κάποιους προβληματισμούς πάνω σε πρωτόλεια ζητήματα περί δικαίου. Η Αικατερίνη Σακελλαροπούλου παρενέβαινε με διαφωτιστικούς σχολιασμούς για νομικά ζητήματα και με κατευθυντήριες ερωτήσεις. Μια ενδιαφέρουσα παρουσίαση για τη λογοκρισία και τον κινηματογράφο έγινε από τον καθηγητή της Εθνικής Σχολής Δικαστικών Λειτουργών κ. Νικολάκη, με αρκετές περιπτώσεις ανοιχτόμυαλων δικαστών ειδικά σε παλαιότερες εποχές σε θέματα απαγόρευσης ταινιών και λογοκρισίας. Η συζήτηση που ακολούθησε κυμάνθηκε στο κλίμα όχι μόνο ερωτήσεων προς τον κ. Γαβρά για το Ζ και άλλες ταινίες του, αλλά είχε πολλές φιλοσοφικές προεκτάσεις και έγινε φανερή η επιθυμία των παρευρισκομένων να ενημερωθούν για την όλη φύση του λειτουργήματος ενός δικαστή. Το στρογγυλό τραπέζι έκλεισε και πάλι ο κ. Πικραμένος με μια ακόμα ομιλία ευχαριστιών, αλλά και ουσίας για το μέλλον τέτοιων παρόμοιων ενεργειών και πρωτοβουλιών.
Το Αφιέρωμα Δικαιοσύνη και Κινηματογράφος έφερε στο προσκήνιο και σε ζωντανό διαλόγο σπουδαίες μορφές του ελληνικού κινηματογράφου, των τεχνών και των γραμμάτων. Είναι από αυτές τις ενέργειες που η Θεσσαλονίκη έχει απόλυτη ανάγκη και ο κόσμος της με την ανταπόκριση που έδειξε είναι φανερό πως διψά για τέτοιου είδους εκδηλώσεις. Θεωρώ προσωπικά ότι μέσα στην αίθουσα του Ολύμπιον αυτές τις δύο μέρες δημιουργήθηκε ένα σαλόνι. Ένα σαλόνι με καλεσμένους εξαιρετικούς ανθρώπους και τον κόσμο της Θεσσαλονίκης. Ελπίζω να έχουμε τη χαρά να ξαναβρεθούμε σε τέτοιου είδους αφιερώματα.
Κείμενο: Χρήστος Φώτης (Lavart)
Φωτογραφίες: Δημήτρης Φαργκάνης (Lavart)
