Χαμένοι ανάμεσα στα «ιδεογράμματα»

Ο έρωτας από όλα τα πάθη είναι το δυνατότερο, γιατί «επιτίθεται» ταυτόχρονα στο μυαλό, την καρδιά και τις αισθήσεις.

Λάο Τσε, 6^ος αιώνας π. Χ.

«Κινέζικα μιλάς;» ή «μου φαίνονται κινέζικα» είναι δύο πολύ συνηθισμένες εκφράσεις στην ελληνική γλώσσα για να δηλώσουν κάτι εξαιρετικά δυσνόητο, κάτι ακαταλαβίστικο. Ποιος θα μπορούσε να αρνηθεί τις τεράστιες πολιτιστικές διαφορές; Η γλώσσα, όπως είναι προφανές, αποτελεί σημαντικό κομμάτι αυτών των διαφορών. Πρώτα απ’ όλα η έλλειψη αλφαβήτου… Στην Ευρώπη έχουμε συνηθίσει τρία αλφάβητα (με κάποιες παραλλαγές), το λατινικό, το ελληνικό και το κυριλλικό. Αλφάβητα, τα οποία, με εξαίρεση κάποιους χαρακτήρες είναι περίπου όμοια. Οι Κινέζοι λοιπόν όπως και οι γείτονες τους, Κορεάτες,  Ιάπωνες και άλλοι, έχουν αναπτύξει ένα πολύ διαφορετικό σύστημα, αυτό των λογογραμμάτων. Πρόκειται, για ένα σύνολο από χιλιάδες σύμβολα, γνωστά στη Δύση και ως «ιδεογράμματα», όρος ο οποίος με την αυστηρή σημασία είναι άστοχος.

Τι ορίζεται ως κινεζική γλώσσα; Είναι σημαντικότατο να οριστεί. Η Κίνα είναι ένα πολυεθνικό κράτος με δεκάδες, ίσως και εκατοντάδες λαούς. Ως κινεζική γλώσσα, στη Δύση εννοούμε συνήθως, τη γλώσσα της μεγαλύτερης εθνότητας, αυτής των Χαν. Υπάρχουν περίπου δεκατρείς μεγάλες χωρικές διάλεκτοι της κινεζικής. Η πιο σημαντική από αυτές, είναι η μανδαρινική διάλεκτος. Τέλος, ως κοινή κινεζική, παίρνουμε κατά σύμβαση τη μανδαρινική που ομιλείτε στο Πεκίνο.

Από πού ξεφύτρωσε; Είναι γενικά παραδεκτό, πως η κινεζική γλώσσα ανήκει στη σινο-θιβετιανή γλωσσική οικογένεια, μαζί με τη Βιρμανική, τη Θιβετιανή και άλλες γλώσσες των Ιμαλαΐων και της νοτιοανατολικής Ασίας. Τα αρχαιότερα διασωζόμενα ευρήματα της κινεζικής γλώσσας χρονολογούνται γύρω στο 1250 π. Χ. όταν ήταν στην κυριαρχία η δυναστεία των Σανγκ. Ωστόσο, είναι σχεδόν σίγουρο πως η κινεζική ομιλείτο αρκετά νωρίτερα, ίσως και μέχρι το 3000 π.Χ. Η έλλειψη στοιχείων, ίσως οφείλεται και στην πιθανή (σχεδόν σίγουρη) χρήση διαφορετικών μορφών γραφής από τη σημερινή. Όπως και όλες οι γλώσσες, συνήθως χωρίζεται χρονικά σε 3 περιόδους, τα αρχαία κινεζικά, τα μεσαιωνικά κινεζικά, τα νεώτερα κινεζικά. Τα χρονικά όρια ανάμεσα στις τρεις αυτές περιόδους δεν είναι σαφή και μπορεί να διαφέρουν, ανάλογα με το άτομο που τα τοποθετεί.

Ποιο το στάτους της γλώσσας; Η μανδαρινική κινεζική είναι σήμερα η μητρική γλώσσα εννιακοσίων εξήντα εκατομμυρίων ανθρώπων. Είναι η επίσημη κρατική γλώσσα της Λαϊκής Δημοκρατίας της Κίνας, της Δημοκρατίας της Κίνας (Ταϊβάν), του Χονγκ Κονγκ, του Μακάο, μία από τις τέσσερις επίσημες γλώσσες στη Σιγκαπούρη, και η επίσημη γλώσσα στην πολιτεία Γουά της Βιρμανίας. Αποτελεί μία από τις έξι επίσημες γλώσσες των Ηνωμένων Εθνών. Είναι αναγνωρισμένη ως μειονοτική γλώσσα στις ΗΠΑ, τον Καναδά, τη Μαλαισία και τις Φιλιππίνες. Είναι ακόμα μια από τις γλώσσες που έχουν σημαντική άνοδο στην εκμάθηση από δυτικούς. Θεωρείται όλο και περισσότερο γλώσσα του εμπορίου και του τουρισμού. Το γεγονός αυτό συνοδεύεται και από την τεράστια ανάπτυξη της Κίνας και την ανάδειξη της σε παγκόσμια οικονομική και γεωπολιτική δύναμη, αλλά και από την ύπαρξη πλήθους Κινέζων μεταναστών σε όλο τον πλανήτη. Είναι lingua franca στις χώρες που αναφέρθηκαν, με τον ίδιο τρόπο που ήταν τα ελληνικά στην ανατολική Μεσόγειο, μετά το θάνατο του Μ. Αλεξάνδρου, τα λατινικά στη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία και στον πρώιμο Μεσαίωνα, τα ρωσικά στη Σοβιετική Ένωση, τα Αγγλικά στις ΗΠΑ, τον Καναδά, τη Βρετανική Κοινοπολιτεία και, τώρα πλέον, σε όλο τον κόσμο.

Ολες οι γλώσσες είναι επηρεασμένες από τις γειτονικές τους. Η κινεζική δε θα αποτελούσε εξαίρεση. Οι κυριότερες επιρροές έρχονται από την κορεατική, την ιαπωνική, τη βιετναμέζικη γλώσσα. Πλήθος λέξεων εισήχθη στην κινεζική γλώσσα από τις γλώσσες αυτές. Βέβαια, η σχέση αυτή ήταν αμφίδρομη. Ας μην ξεχνάμε πως αυτοί οι τέσσερεις πολιτισμοί είναι πανάρχαιοι και πως η αλληλεπίδραση αυτή είναι γεγονός εδώ και χιλιετίες.

Τι πολλά γράμματα… Όπως είπαμε, η κινεζική γλώσσα χρησιμοποιεί λογογράμματα. Τα πρώτα, τουλάχιστον, από αυτά ήταν στην ουσία πικτογράμματα. Αντιπροσώπευαν και παρίσταναν δηλαδή συγκεκριμένες εικόνες. Τα πρώτα χρονολογούνται στη νεολιθική εποχή, περί το 6500 π. Χ. Φυσικά, δεν είχαν καμία σχέση με τα σημερινά. Σύμφωνα με το θρύλο, εφευρέθηκαν από τον Κανγκ – Τζιέ, ένα γραφειοκράτη στην υπηρεσία του θρυλικού Κίτρινου Αυτοκράτορα. Προφανώς, ανάλογα με την εποχή, την περιοχή και τη χρήση, η γραφή αυτή άλλαζε συνεχώς μορφές. Τα τελευταία χρόνια έχει συντελεστεί και εκτεταμένη απλοποίηση της γλώσσας. Ένας Κινέζος, για να θεωρηθεί επικοινωνιακά λειτουργικός, πρέπει να γνωρίζει περίπου τρεις με τέσσερις χιλιάδες λογογράμματα. Να σημειωθεί ότι η κινεζική κατά καιρούς έχει γραφεί και με αλφάβητα όπως το αραβικό (κυρίως από τους Κινέζους Μουσουλμάνους), το λατινικό ή το κυριλλικό (Κινέζοι της ΕΣΣΔ ή και Κινέζοι κομμουνιστές). Υπάρχουν τέλος, και τα Πινγιν, μια προσπάθεια ρωμανοποίησης (λατινοποίησης) της κινεζικής γλώσσας, που χρησιμοποιεί το λατινικό αλφάβητο και η οποία είναι εξαιρετικά χρήσιμη στην εκμάθηση της κινεζικής γλώσσας από δυτικούς.

Λογοτεχνία… καθόλου άγνωστη στους Κινέζους, λαό μορφωμένο, φιλοσοφημένο, πολυμήχανο. Οι ρίζες τις κινεζικής λογοτεχνίας χάνονται χιλιάδες χρόνια πριν. Σημαντικό ρόλο στη διάδοση της λογοτεχνίας έπαιξε και η ανακάλυψη της τυπογραφίας πολύ πριν από τους δυτικούς και τον Ιωάννη Γουτεμβέργιο (1455). Η κινεζική τυπογραφία ανακαλύφθηκε επί Δυναστείας των Τανγκ (618 – 917). Ακολούθησε η εφεύρεση του κινητού τυπογραφείου από τον Μπι Σενγκ (990 – 1051). Έτσι, ήταν αναπόφευκτη η ταχεία διάδοση της γραπτής γνώσης στην Κίνα. Η λογοτεχνία μπορεί να διαιρεθεί στην προκλασική περίοδο, που σχετίζεται κυρίως με τη θρησκεία και την αστρονομία. Ακολουθεί η κλασσική περίοδος. Περίοδος θεωριών, φιλοσοφιών, δογμάτων και ρευμάτων, όπως ο Κομφουκιανισμός, ο Ταοϊσμός, ο Μοϊσμός, ο Λεγκαλισμός και προσωπικοτήτων όπως ο Κομφούκιος και ο Λάο Τσε, ο Μένκιος, ο Μο-ζι. Σπουδαία έργα εμφανίζονται αυτήν την περίοδο, όπως τα Πέντε Κλασσικά του Κομφούκιου και τα Τέσσερα Βιβλία (Τα Ανάλεκτα του Κομφούκιου, «Μένκιος» το οποίο είναι στην ουσία πολιτικοί διάλογοι, το Δόγμα των Κακών και η Μεγάλη Μάθηση που σχετίζεται κυρίως με τον Ταοϊσμό). Ο Λάο Τσε έβγαλε επίσης το Ταό Τε Κινγκ (Νταό Ντε Τζινγκ). Υπήρξε τεράστια ανάπτυξη της ιστοριογραφίας. Από το 841 π. Χ. οι Κινέζοι αυλικοί κατέγραφαν όλα τα σημαντικά γεγονότα. Η πρώτη «ιστορία της Κίνας» αποδίδεται στον Ζούο Κιουμίνγκ, τυφλό ιστοριογράφο του 5^ου αιώνα π.Χ. Ακολουθεί το «Βιβλίο των Εγγράφων» του 4^ου αιώνα π. Χ. και τα «Χρονικά των Μπαμπού» του 3^ου π. Χ. αιώνα. Η Έρυα αποτελεί το αρχαιότερο λεξικό της Κίνας, το οποίο γράφτηκε από τον Γκούο Που τον 3^ο αιώνα π.Χ. Ακόμα υπήρξε τεράστια άνθηση στον τομέα της εγκυκλοπαίδειας. Η εγκυκλοπαίδεια Γιουέν Λειτζού γράφτηκε από τον Ουγιάνγκ Ξουν το 624 μ. Χ. και ακολούθησαν πολλές ακόμα στους επόμενους αιώνες. Η ποίηση έπαιξε καθοριστικό ρόλο για τους Κινέζους ήδη από τα κλασσικά χρόνια. Τα «Κλασσικά της Ποίησης» (10^ος – 7^ος αιώνας π.Χ.) περιελάμβαναν πάνω από 300 ποιήματα σε πολλά διαφορετικά στυλ. Σε συνεργασία με τη θρησκεία, αναπτύχθηκε το παραμύθι και το δράμα στην Κίνα. Η σύγχρονη λογοτεχνία επηρεάστηκε σε ένα βαθμό από τη Δύση και από παγκόσμια ρεύματα. Με την Πολιτιστική Επανάσταση του Μάο, η τέχνη μπήκε σε διαφορετικά καλούπια. Μετά το θάνατο του, έγιναν νέα ανοίγματα προς τον έξω κόσμο. Δε θα πρέπει να παραβλεφθεί η προσφορά των γυναικών στην κινεζική λογοτεχνία, ήδη από την αρχαιότητα.

• Η γνώση των άλλων είναι σοφία, η γνώση του εαυτού σου είναι Φώτιση.

Λάο Τσε, 6^ος αιώνας π. Χ.

Κείμενο: Μελέτης Τσαχουρίδης (Lavart)
Σχέδια: Γιάννης Γκέρτσιος (Lavart)