Όσο μακριά κι αν βρίσκεται η Ελλάδα από τη χώρα του ανατέλλοντος ηλίου, όποιον και αν ρωτήσεις δεν υπάρχει περίπτωση να μη γνωρίζει τουλάχιστον 3 πράγματα που να έχουν σχέση με την Ιαπωνία: τους samurai, το bushido και το harakiri. Η γνώση μπορεί να μην είναι εμπεριστατωμένη ή ουσιαστική, σίγουρα όμως υπάρχει. Γιατί να μην εμβαθύνουμε λοιπόν λίγο περισσότερο σε αυτές τις τόσο συναρπαστικές πτυχές της ιαπωνικής παράδοσης;
Bushido
Κώδικας τιμής; Χρηστικές οδηγίες για τη μάχη; Μοντέλο συμπεριφοράς; Λίγα στοιχεία απ’ όλες αυτές τις κατηγορίες δανείζεται η λέξη bushido (武士道 = ο δρόμος του πολεμιστή), η οποία έκανε για πρώτη φορά την εμφάνισή της τον 16ο αιώνα. Όπως αναφέρει η Εγκυκλοπαίδεια Britannica, αν και η ονομασία έφτασε κάπως καθυστερημένα, οι ιδέες και τα ιδεώδη του bushido προϋπήρχαν ήδη από τον 12ο αιώνα[1] και έκτοτε δεν έπαψαν ποτέ να αναπτύσσονται, να αλλάζουν, να εξελίσσονται, αλλά κυρίως, να επιβιώνουν ακόμη και σήμερα (πολεμικές τέχνες, πάλη sumo, επιχειρήσεις κτλ).
Ο όρος bushido χρησιμοποιήθηκε επομένως για να περιγράψει τον τρόπο με τον οποίον ένας πολεμιστής έπρεπε να δρα και ο λόγος που χρησιμοποιώ ένα τόσο γενικό ρήμα είναι γιατί ανάλογα με την εποχή οι αρχές του bushido έδιναν έμφαση σε τρόπους συμπεριφοράς που σχετίζονταν με διαφορετικούς τομείς. Το σίγουρο είναι ότι υπήρχε μια τάση καθοδήγησης ως προς την τόλμη που έπρεπε να επιδεικνύει ένας πολεμιστής στη μάχη, την ικανότητά του στον πόλεμο, την τιμή του, την αφοσίωσή του στον αφέντη του, αλλά και ποιότητες όπως το να διάγει έναν εγκρατή βίο ή να φέρεται με καλοσύνη και σεβασμό. Ναι, αυτές ήταν οι ποιότητες που όριζαν τη ζωή ενός ιδανικού samurai.
Samurai
Samurai λοιπόν. Σίγουρα κάπου έχει πάρει το μάτι μας τον Tom Cruise ντυμένο με κιμονό στον Τελευταίο Σαμουράι ή τους γεμάτους αγανάκτηση πολεμιστές της γνωστή ταινίας 47 Ronin. Το σίγουρο είναι ότι έχουμε μία εικόνα στο μυαλό μας για το πόσο δεινοί μαχητές θεωρούνταν όσοι ανήκαν σε αυτή τη συγκεκριμένη κάστα ανθρώπων, η οποία κατάφερε να ανέβει τόσο κοινωνικά που έφτασε να κυριαρχήσει στο φεουδαρχικό σύστημα της μεσαιωνικής Ιαπωνίας. Ας μην εξιδανικεύουμε όμως την ιστορία: δεν ήταν όλοι οι samurai ηθικοί, γιατί πολύ απλά η εξουσία διαφθείρει, σίγουρα όμως ο κώδικας του bushido είχε ποτίσει ως ένα μεγάλο βαθμό την ιδιοσυγκρασία τους. Η τόλμη και η αφοσίωση που χαρακτήριζε την πλειοψηφία ήταν σίγουρα εντυπωσιακή. Μη ξεχνάμε άλλωστε ότι αποτελεί την ομάδα που εφηύρε τη μέθοδο harakiri (腹切り) .
Seppuku
Η οποία βέβαια σπανίως αναφέρεται από τους Ιάπωνες ως harakiri, αντίθετα η λέξη που χρησιμοποιούνταν και χρησιμοποιείται είναι η λέξη seppuku (切腹, η οποία γράφεται με τα ίδια ιδεογράμματα, απλά τοποθετημένα ανάποδα). Το seppuku αποτελεί έναν έντιμο και αξιοσέβαστο τρόπο για να αφαιρέσει κανείς τη ζωή του (ό,τι μπορεί να σημαίνει αυτό…).
Με ένα κοντό μαχαίρι ο samurai έσχιζε την κοιλιακή περιοχή ξεκινώντας από τα αριστερά, συνεχίζοντας ευθεία κατά μήκος στη δεξιά του πλευρά και έπειτα στρίβοντας τη λεπίδα προς τα πάνω. Αποτελούσε μία ιδιαίτερα επίπονη μέθοδο για να διαπράξει κανείς αυτοκτονία και γι’ αυτό το λόγο υποδήλωνε το κουράγιο του πολεμιστή, την αυτοσυγκράτησή του, την αποφασιστικότητά του, αλλά κυρίως την ειλικρίνεια που χαρακτήριζε αυτό που ήθελε να δηλώσει με την πράξη του[2].
Το seppuku μπορούσε επομένως να αποτελεί μία πρακτική που ο samurai επέλεξε είτε για να μην πέσει στα χέρια των αντιπάλων του μετά από μία ήττα, είτε για να καταδείξει μία ντροπιαστική αδικία από την οποία υπέφερε. Επιβαλόταν όμως και σαν θανατική ποινή και η πιο διάσημη ταινία που το αποτυπώνει αυτό είναι η 47 Ronin, όπου οι ronin (samurai χωρίς αφέντη) εκδικούνται τον άδικο θάνατο του άρχοντά τους και εν τέλει καταδικάζονται από τον ανώτερο στρατιωτικό ηγέτη της περιοχής σε αυτή τη μορφή “έντιμου θανάτου”[3].
Αν σας ενδιαφέρει το θέμα περισσότερο, ορίστε κάποιες προτάσεις!
– Μπουσίντο: Ο Κώδικας των Σαμουράι, Nitobe Inazo
– Το Βιβλίο των Πέντε Κύκλων, Miyamoto Musashi
– Η Ηθική των Σαμουράι στη Σύγχρονη Ιαπωνία, Mishima Yukio
– Ο Κώδικας των Σαμουράι: Η Μέθοδος του Πολεμιστή “Μπουσίντο Σοσίνσου”, Shigesuke Taira
