5 Προτάσεις για Ευρωπαϊκές Κοινωνικές Ταινίες
Κατά τη γνωστή ρήση του Αριστοτέλη, ο άνθρωπος είναι «φύσει πολιτικόν ζώον», είναι δηλαδή πλασμένος να ζει σε κοινωνίες –πόλεις- με σκοπό την επίτευξη της αυτάρκειας και της ύψιστης ευδαιμονίας. Αιώνες αργότερα, ο Ζαν-Ζακ Ρουσσώ συμφωνεί πως η δημοκρατία, ως μέθοδος αυτοδιοίκησης, είναι ο βέλτιστος τρόπος επίτευξης της ευημερίας. Στο δε έργο του «Το κοινωνικό Συμβόλαιο» εκφράζει την άποψη ότι η ζωή μέσα σε μια οργανωμένη κοινωνία προϋποθέτει τη συγκατάθεση του ατόμου να παραχωρήσει ορισμένες ελευθερίες του στο κράτος (αρχές ή ηγεμόνα), ώστε να προστατεύσει τις υπόλοιπες.
Με αφορμή τους παραπάνω συλλογισμούς, προτείνουμε στο παρόν άρθρο πέντε ταινίες του ευρωπαϊκού κινηματογράφου, όπου άτομα ή μικρές ομάδες βρίσκονται αντιμέτωποι με την καταπάτηση δικαιωμάτων τους λόγω κοινωνικών συνθηκών. Στο επίκεντρο μπαίνει ο άνθρωπος, ο οποίος είτε συνειδητά είτε αναγκαστικά, ως θύμα ή ως αποστάτης, εναντιώνεται σε μία ισχυρή ομάδα, σε έναν κραταιό θεσμό, σε ένα απάνθρωπο σύστημα.
1. «Δύο ημέρες, μία νύχτα»
Στην ταινία των αδελφών Jean-Pierre και Luc Dardenne Δύο ημέρες, μία νύχτα (Deux jours, une nuit, 2014), η Σαντρά (Marion Cotillard) επιστρέφει στη δουλειά της σε εργοστάσιο παραγωγής ενέργειας μετά από αναρρωτική άδεια. Τότε, ανακαλύπτει ότι οι βάρδιές της καλύπτονταν από συναδέλφους, οι οποίοι έκαναν υπερωρίες. O προϊστάμενος, βλέποντας ότι η θέση της πλεονάζει, τούς πρόσφερε τη δυνατότητα να λάβουν μπόνους 1.000 ευρώ με αντάλλαγμα την απόλυσή της. Σε κατάσταση απελπισίας, η Σαντρά προσπαθεί, μέσα σ’ ένα σαββατοκύριακο, να επισκεφθεί έναν-έναν τους δεκαέξι συναδέλφους της και να τους ζητήσει ν’ αρνηθούν το μπόνους, ώστε να κρατήσει τη θέση της.
Ακολουθεί μια μικρή οδύσσεια που σκιαγραφεί εύστοχα, τόσο τις δυναμικές των εργατικών σχέσεων τη σύγχρονη εποχή, την αίσθηση της επαγγελματικής ομαδικότητας, του ατομισμού, της αλληλεγγύης, όσο και τον μικρόκοσμο των καθημερινών ανθρώπων του μόχθου. Η, πάντα εκπληκτική, Cotillard δίνει όλο της τον εαυτό στο ρόλο μιας γυναίκας που πάσχει από ψυχολογικά προβλήματα, εύθραυστης, έτοιμης να παραιτηθεί από τη ζωή, μα ωστόσο βρίσκει το κουράγιο ν’ αγωνιστεί και να σταθεί ξανά στα πόδια της.
2. «Οι Μέρες της Αφθονίας σας Είναι Μετρημένες»
«Οι Μέρες της Αφθονίας σας Είναι Μετρημένες» είναι το δυσοίωνο σύνθημα των Γιάν (Daniel Brühl) και Πέτερ (Stipe Erceg) στην ταινία του Hans Weingartner (Die fetten Jahre sind vorbei/The Edukators, 2004). Οι δύο φίλοι κάνουν διαρρήξεις σε εύπορα σπίτια. Σκοπός τους δεν είναι να κλέψουν ή να βανδαλίσουν, αλλά να προκαλέσουν ένα αίσθημα ανασφάλειας στους ενοίκους αλλάζοντας θέση στα έπιπλα, ώστε να «ξεβολέψουν» τους εφησυχασμένους ιδιοκτήτες. Μετά την παρότρυνση της Γιούλε (Julia Jentsch), κοπέλας του Πέτερ, επόμενος στόχος τους γίνεται ο πλούσιος επιχειρηματίας, στον οποίο η Γιούλε χρωστά ένα τεράστιο χρηματικό ποσό ύστερα από τροχαίο. Όμως, όταν το προσεκτικά σχεδιασμένο πλάνο τους ανατρέπεται, αναγκάζονται να το σκάσουν, απαγάγοντάς τον.
Το πόνημα του Weingartner αξιοποιεί μια πρωτότυπη ιδέα για να πραγματευτεί το είδος του πολιτικού ακτιβισμού και τον συχνά «τρελό» ιδεαλισμό που μπορούν να διακατέχουν μόνο τους νέους. Τρεις άνθρωποι στην ηλικία των είκοσι, βάλλουν κατά ενός συστήματος που ευνοεί τους πιο εύπορους και, ενίοτε, καταρρακώνει τους λιγότερο ευνοημένους, ενώ παράλληλα αναζητούν μια κατεύθυνση στη ζωή μέσα από λάθη και απογοητεύσεις.
3. «Jimmy’s Hall»
Βασισμένος σε αληθινή ιστορία, ο Ken Loach στο Jimmy’s Hall (2014) δημιουργεί άλλο ένα μικρό κοινωνικοπολιτικό μανιφέστο. Ο αριστερών πεποιθήσεων Τζίμι Γκράλτον (Barry Ward) επιστρέφει από την Αμερική στη γενέτειρά του Ιρλανδία, εν έτει 1932. Μετατρέπει μια παλιά αποθήκη σε πολιτιστικό κέντρο, όπου οι συγχωριανοί του μπορούν ν’ ασχολούνται με τις τέχνες, να μαθαίνουν, αλλά και να οργανώνουν γιορτές. Ωστόσο, η συντηρητική τοπική καθολική εκκλησία αντιμετωπίζει με καχυποψία το ευγενές αυτό εγχείρημα, και επιστρατεύει κάθε αθέμιτο μέσο για ν’ αναστείλει τη λειτουργία του.
Ο Ken Loach στηλιτεύει εδώ τον παρεμβατισμό της καθολικής εκκλησίας, πέραν της θρησκευτικής της αποστολής, στα ιρλανδικά πράγματα. Το γεμάτο ζωντάνια και δημιουργικότητα κέντρο του Τζίμι, γίνεται ακούσια σύμβολο της ελευθερίας της έκφρασης και της προόδου, μέσα σ’ ένα κλίμα αυταρχισμού και ανούσιας προσκόλλησης στην καθεστηκυία τάξη και την παραδοσιακή ηθική.
4. «Το κυνήγι»
Στο Κυνήγι (Jagten, 2012) του Thomas Vinterberg, το θύμα είναι ο Λούκας (Mads Mikkelsen), νηπιαγωγός σε μια μικρή δανέζικη πόλη. Κάνει ήσυχη ζωή και διεκδικεί την κηδεμονία του έφηβου γιου του. Η ζωή του ανατρέπεται, όταν, πάνω σε μια κρίση θυμού, η τετράχρονη κόρη του καλύτερού του φίλου αφήνει να εννοηθεί πως την παρενόχλησε σεξουαλικά. Η φριχτή -αν και αναληθής- φήμη, όπως είναι επόμενο, διογκώνεται και ξεφεύγει από κάθε έλεγχο.
Αν μια κοινωνία είναι τόσο δυνατή όσο το πιο αδύναμο μέλος της, πώς ορίζουμε το πρόβλημα και πώς είμαστε πρόθυμοι να το διαχειριστούμε; Ο Vinterberg θέτει εδώ καίριους προβληματισμούς πάνω στα όρια της ηθικής, στη δικαιοσύνη του πλήθους και στην επιρροή του δημοσίου αισθήματος. Παρουσιάζει μια οριακή και αδιέξοδη κατάσταση, κατά την οποία δε μπορούν ν’ αποδοθούν ευθύνες ουσιαστικά σε καμία πλευρά, ενώ παράλληλα απειλείται η ζωή και πλήττεται σχεδόν ανεπανόρθωτα η αξιοπρέπεια ενός ανθρώπου.
5. «Τα Παράπονα στον Δήμαρχο»
Στην κωμωδία «Τα Παράπονα στον Δήμαρχο» (L’ora legale, 2017) των Ficarra και Picone, οι κάτοικοι μιας μικρής σικελικής πόλης έχουν απηυδήσει με τη διαφθορά στον τόπο τους, όπου τίποτε δε λειτουργεί σωστά. Με την εκλογική περίοδο να πλησιάζει, ενθουσιάζονται στην προοπτική της αλλαγής που υπόσχεται ο άμεμπτος νέος υποψήφιος δήμαρχος. Όταν τον εκλέγουν σχεδόν παμψηφεί, εκείνος όντως φέρνει τον αέρα της πολυπόθητης προόδου, διορθώνοντας τάχιστα τα κακώς κείμενα. Ωστόσο, η νέα τάξη πραγμάτων φέρνει σύσσωμη την κοινότητα αντιμέτωπη με τη βαθιά ριζωμένη κουλτούρα της περί νεποτισμού, ωχαδερφισμού και πελατειακών σχέσεων.
Οι κωμικοί Ficarra και Picone καυτηριάζουν την ιταλική νοοτροπία της παράκαμψης των νόμων και του «βολέματος», η οποία θυμίζει έντονα και εγχώριες πρακτικές. Αν και χωρίς κατάφωρα κοινωνικές ευαισθησίες, το φιλμ χαρακτηρίζεται από μιας μορφής πάλης ατόμου εναντίον συστήματος. Ο αγαθός ιδεαλιστής δήμαρχος ηττάται από τη μήνι της κοινής γνώμης. Ταυτόχρονα, και οι ίδιοι οι κάτοικοι αποτελούν μια ενιαία οντότητα απέναντι σε ένα διαβρωτικό σύστημα ιδίας κατασκευής.
Κείμενο: Μαρία Κολιού (Lavart)
