[dropcap size=big]Σ’[/dropcap] αυτό το κριτικό σημείωμα είμαι έτοιμη να παραδώσω τα ερμηνευτικά μου όπλα. Αμφιταλαντεύομαι. Ανάμεσα σε μια παρατεταμένη «ενός λεπτού σιγή» και σε επίθετα υπερθετικού βαθμού. Σωστά ειπώθηκε: η παράσταση Armine, Sister είναι η Γκουέρνικα του θεάτρου, αλλά με τον τρόπο ενός Φράνσις Μπέικον, θα πρόσθετα. Είναι ο εφιάλτης που οραματίστηκε ο Αρτώ μέσα στο παραλήρημά του, «ένα θέατρο τόσο βίαιο και απάνθρωπο όσο τα όνειρα». Με αιφνιδίασε, πρόσβαλε τις αισθήσεις μου, εισέβαλε για να με συγκλονίσει με την ανυπέρβλητη Αισθητική της και την Αποκαλυπτική πολιτική της διάσταση. Ό,τι δεν μου είπαν τρεις γενιές θυμάτων της Μικρασιατικής Καταστροφής, προσπαθώντας ν’ αφήσουν τους νεκρούς τους στους νεκρούς και να ξαναχτίσουν μια ζωή εν ειρήνη, το είδα να εκτυλίσσεται μπροστά στα μάτια μου, να πέφτει μπροστά στα πόδια μου, να συνηχεί μέσα στα αυτιά μου, σ’ αυτό το ολικό θέατρο της Αποκάλυψης.
[dropcap size=big]Η[/dropcap] παράσταση Armine, Sister από το Teatr Zar του Ινστιτούτου Γκροτόφσκι, σε σκηνοθεσία του Jaroslaw Fret, τυπικά αγγίζει ένα θέμα ιστορικά και πολιτικά ακόμα ταμπού: τη γενοκτονία των 2.000.000 Αρμενίων της Ανατολίας στις αρχές του 20ού αι. από μια Αυτοκρατορία, την Οθωμανική, που κατέρρεε. Είναι μια παράσταση για τους αφανείς της ευρωπαϊκής ιστορίας των αρχών του 20ού αιώνα, τους Αρμένιους, τους Έλληνες της Μικράς Ασίας, τους Πόντιους και τους Ασσύριους, στην προ-Άουσβιτς εποχή, πριν ακόμα ο Πολωνο-Εβραίος Raphael Levkin επινοήσει τον όρο ‘γενοκτονία’ για να περιγράψει την ιστορική μοναδικότητα της συστηματικής βιολογικής εξόντωσης των Εβραίων απ’ τους Ναζί και πριν διαμορφωθεί ο όρος ‘εγκλήματα πολέμου’ στη Δίκη της Νυρεμβέργης, το 1945. Πιο γενικά, όμως, είναι μια παράσταση για τους ανθρώπους που δεν διαδραματίζουν πρωταγωνιστικό ρόλο σε εποχές πολέμου ̇ εξαθλιώνονται, βασανίζονται, εκκαθαρίζονται, εξοντώνεται στις κρυφές γεωγραφίες της Ιστορίας, εκεί που το φως της επίσημης αφήγησης δεν πέφτει, δεν στήνει κάμερες και μικρόφωνα για να αποκαλύψει μαρτυρίες και μάρτυρες, φωνές και πρόσωπα. Αντίθετα, τους εξαϋλώνει μετατρέποντάς τους σε νούμερα: Καταμετρήθηκαν 1.000.000 Αρμένιοι νεκροί και εκατοντάδες χιλιάδες πρόσφυγες, διαβάζω.
Σωστά, λοιπόν, η Armine, Sister είναι γεμάτη σώματα, όχι πρόσωπα. Σώματα γυναικών σε μια καταιγιστική, βουβή τελετουργία βασανιστηρίων. «Ο πόλεμος δεν έχει πρόσωπο γυναίκας» έγραψε η Λευκορωσίδα συγγραφέας Σβετλάνα Αλεξίεβιτς και στη γενοκτονία των Αρμενίων οι γυναίκες ήταν τα πιο εύκολα θύματα του πολεμοχαρούς αρσενικού ενστίκτου αλλά και μιας πολιτικής που ξέρει ότι για να εξαφανίσεις ένα λαό πρέπει να εξαφανίσεις τις γυναίκες που τον γεννάνε. Όσες δεν δέχονταν να αλλαξοπιστήσουν και να πουληθούν στα σκλαβοπάζαρα, βιάζονταν, ακρωτηριάζονταν, ανασκολοπίζονταν ή σταυρώνονταν. Τα γυναικεία σώματα στην παράσταση βιώνουν σε χρόνο οργανικό τον ακραίο σωματικό πόνο που το πρώτο που σκοτώνει είναι τη γλώσσα –για να θυμηθούμε την Elaine Scarry στο βιβλίο-ορόσημο The Body in Pain. Αντίθετα με το θέατρο ντοκουμέντο που, όπως οι διπλωμάτες στις διαπραγματεύσεις τους, εμπιστεύεται τη γλώσσα γιατί ο διάλογος είναι καλύτερος απ’ τον πόλεμο, στην Armine, Sister η γλώσσα, ως αφήγηση της πολιτικής βίας και του ανθρώπινου πόνου που προκαλεί, εδώ αποκλείεται. Ίσως γιατί αυτό που διαφοροποιεί τον άνθρωπο απ’ τα ζώα είναι ότι εκείνος μπορεί να γίνει απ-άνθρωπος, σκοτώνοντας στο όνομα μιας ιδέας και όχι για να φάει.
[dropcap size=big]Ο[/dropcap]ύτε λέξεις ούτε κραυγές είχε η βουβή Armine, Sister, μόνο ένα ανελέητο σφυροκόπημα ήχων. Ένα εμμονικά επαναλαμβανόμενο, υβριδικό ηχοτοπίο της βίας λυσσομανούσε στ’ αυτιά μας, σ’ ένα χώρο που από ιερή ετεροτοπία κρίσης (εκκλησία) μεταβλήθηκε γρήγορα σε βεβηλωμένη ετεροτοπία της απόκλισης (χώρος βασανιστηρίων). Οι αδιάκοπες εκκλησιαστικές ψαλμωδίες, το ηχόσημο της πένθιμης καμπάνας, ο γδούπος από πόρτες που έπεφταν, ο οξύς μεταλλικός ήχος απ’ τα εργαλεία εξόντωσης που πετιούνταν στο πάτωμα, τα παραγγέλματα των εισβολέων που σ’ αυτή την ηδονιστική αιώρησή τους μεταξύ ζωής και θανάτου ισοπέδωναν τα πάντα κι έριχναν κάτω τις κολώνες για να τις μετατρέψουν σε κρεμάλες, όλα αυτά στο τέλος μπλέχτηκαν με τον ήχο και την αποπνικτική μυρωδιά της άμμου που έπεφτε από ψηλά για να θάψει τους ζωντανούς νεκρούς.
Αυτό το βίαιο ηχοτοπίο μάς οδήγησε σε μια εκ-στατική εμπειρία στο εδώ και τώρα. Εκ-στατική με την έννοια της απόσπασης απ’ τη συνήθη αίσθηση του χώρου και του χρόνου, της ρήξης μας με τη συμβατική, άρα βολική θεατρική εμπειρία. Μ’ αυτή την έννοια, η Armine, Sister επαναπροσδιόρισε ριζικά την έννοια και την πολιτισμική και θεατρική θέση του θορύβου, καθιστώντας τον πολιτικό, μια μορφή βίας. Επαναπροσδιόρισε ριζικά και την πολιτισμική και θεατρική θέση της σιωπής σε μια παράσταση όπου οι ηθοποιοί δεν βγήκαν να υποκλιθούν στο χειροκρότημά μας. Μας αποστέρησαν έτσι την ομαλή, καθαρτική επαναφορά στον πραγματικό χρόνο του θεάτρου ως αισθητικού και κοσμικού συμβάντος, μας κατέστησαν για πάντα ιστορικούς μάρτυρες όλων των γενοκτονιών της Ιστορίας.
Κείμενο: Πηνελόπη Χατζηδημητρίου (Lavart)
