Ο αφηρημένος εξπρεσιονισμός του Jackson Pollock
Σκορπισμένο χρώμα δημιουργεί άμορφα σχήματα και περίπλοκα μη επαναληπτικά μοτίβα στον λευκό καμβά: αυτή είναι η πρώτη εντύπωση που έχει κανείς κοιτώντας ένα έργο του Jackson Pollock. Οι φαινομενικά τυχαίοι σχηματισμοί πλάθουν μία αφήγηση αρχικά ακατανόητη για το μάτι καθώς το βλέμμα δε μπορεί να εστιάσει σε τίποτα γνώριμο, τίποτα οικείο. Παρατηρώντας όμως τα έργα του, σταδιακά γίνεται αντιληπτό ότι τα σχήματα ίσως δεν είναι υλικά και ίσως δεν είναι καν σχήματα αλλά σκέψεις και συναισθήματα με το χρώμα ως βασικό μέσο έκφρασης. Ο Jackson Pollock γεννήθηκε το 1912 στο Γουαιόμινγκ των ΗΠΑ και φοίτησε στο Manual Arts High school του Λος Άντζελες. Η καλλιτεχνική του πορεία ξεκίνησε το 1930, όταν μετακόμισε στην Νέα Υόρκη για να σπουδάσει στην σχολή καλών τεχνών Art Students League με ειδίκευση στην ζωγραφική. Τα πρώτα έργα του δημιουργήθηκαν κατά την περίοδο της παγκόσμιας οικονομικής ύφεσης της δεκαετίας του ’30 και είναι επηρεασμένα από το καλλιτεχνικό κίνημα του εξπρεσιονισμού καθώς ο Pollock σπούδασε και εξέλιξε την τέχνη του επηρεασμένος έντονα από τον εξπρεσιονιστή ζωγράφο Albert Pinkham Ryder. Τα πρώιμα αυτά έργα του απεικονίζουν κυρίως τοπία και το φυσικό περιβάλλον.
Στη συνέχεια, το έργο του επηρεαζόμενο από την σύγχρονη πορεία της τέχνης στράφηκε προς τον υπερρεαλισμό αλλά ταυτόχρονα και προς τον κυβιστικό τρόπο απεικόνισης του κόσμου από τον Picasso. Η θεματολογία του αρχίζει να γίνεται πιο αφηρημένη και τα έργα του μετατρέπονται σε συμβολικές αναπαραστάσεις. Αυτή η μετάβαση από τον εξπρεσιονισμό στην αφηρημένη προσέγγιση των έργων του οφείλεται έως ένα βαθμό στο ότι ο Pollock σ’ εκείνη την ηλικία είχε αναπτύξει προβλήματα αλκοολισμού και κατάθλιψης που τον οδήγησαν σε ψυχιατρική κλινική για ένα μικρό χρονικό διάστημα. Η περίοδος αυτή καθόρισε την δημιουργική του πορεία και την έστρεψε σε μία πιο ολοκληρωμένη και επίμονη αναζήτηση με πολυάριθμα έργα από το 1938 μέχρι το 1941.
Η διαδικασία της δημιουργίας για τον Pollock ήταν κάτι το οποίο αναδυόταν από το υποσυνείδητο και αυτό αποτυπώνεται στο πρώτο μεγάλων διαστάσεων έργο του Mural του 1944. Αναζητώντας έναν καινοτόμο τρόπο έκφρασης μετά από τους πειραματισμούς του πάνω στον εξπρεσιονισμό, τον κυβισμό και τα υπερρεαλιστικά έργα, ο Pollock επινοεί μία νέα τεχνική. Μ’ έναν αναπάντεχο τρόπο εμπνέεται αυτό που αργότερα θα ονομαστεί dripping, μία καινοτομία στον τρόπο χρήσης του πινέλου και του χρώματος η οποία απέδωσε το πνεύμα της εποχής του μ’ έναν νέο, έντονα προσωπικό και εντελώς διαφορετικό τρόπο από τους υπόλοιπους καλλιτέχνες της περιόδου.
Αποδομώντας τις συνδέσεις ανάμεσα στα σύνεργα της ζωγραφικής ο Pollock απομάκρυνε το πινέλο από την επιφάνεια του πίνακα και δημιούργησε μία νέα σχέση αμεσότητας ανάμεσα στο ρευστό χρώμα και τον καμβά. Ξάπλωσε τα έργα του στο πάτωμα, περπάτησε πάνω τους και κατάφερε να κατασκευάσει περίπλοκες, χαοτικές απεικονίσεις του εαυτού του μέσα από γραμμικές εκρήξεις χρωμάτων τοποθετώντας το σώμα του στο εσωτερικό του έργου. Για τον Pollock ήταν σημαντικό να έρχεται χωρικά σε επαφή με τον πίνακα και η τοποθέτηση του καμβά στο πάτωμα του έδωσε την δυνατότητα να κινείται «μέσα» στο έργο έτσι ώστε ο χώρος να αποτελεί έναν κοινό τόπο ανάμεσα στην δημιουργία και το τελικό έργο.
Ο όρος «Action Painting» χρησιμοποιήθηκε πρώτη φορά από τον κριτικό τέχνης Harold Rosenberg για να χαρακτηρίσει τον αφηρημένο εξπρεσιονισμό του Pollock και ορισμένων μεταγενέστερων καλλιτεχνών οι οποίοι αφαίρεσαν από τα έργα τους προβλεπόμενους κανόνες και την αναμενόμενη αισθητική. Ενώ στην Ευρώπη της δεκαετίας του ’20 είχε αναπτυχθεί η αυτόματη ζωγραφική (ή αυτόματο σχέδιο) των υπερρεαλιστών όπου ο καλλιτέχνης δρούσε ασυνείδητα πάνω στον καμβά και ο θεατής έκανε μία εξίσου ασυνείδητη μετάφραση του έργου, στην Αμερική το «action painting» εμφανίστηκε για να δώσει στον καλλιτέχνη την ελευθερία να αποτυπώσει πιο άμεσα το ασυνείδητο και να το παρουσιάσει εξίσου άμεσα στον θεατή. Στο «action painting», η στιγμή της δημιουργίας η οποία ορίζεται μέσα από την κίνηση του σώματος είναι ίσης σημασίας με το τελικό αποτέλεσμα.
«I prefer…the canvas on the hard wall or the floor…On the floor I am more at ease. I feel nearer, more part of the painting, since this way I can walk around it, work from the four sides and literally be in the painting».
Στις αφηρημένες συνθέσεις μεγάλων διαστάσεων του Pollock, η κίνηση έχει τον πιο σημαντικό ρόλο καθώς είναι το βασικό μέσο έκφρασης. Αυτό που κάνει τη συγκεκριμένη χρήση της κίνησης του σώματος μοναδική είναι ότι δεν προσεγγίζει κάποια άλλη μορφή τέχνης όπως αυτή του χορού με δομημένες κινήσεις ή κάποια σαφή χορογραφία αλλά στοχεύει σε μία πιο ελεύθερη έκφραση. Το σώμα ως στοιχείο αλληλένδετο με την αντίληψη του ατόμου για το χώρο και ως σύνδεση ανάμεσα στην σκέψη (πνεύμα) και το φυσικό κόσμο, αποτυπώνει με τον πιο ειλικρινή και αυθόρμητο τρόπο τα συναισθήματα. Η επιρροή του Pollock στην σύγχρονη τέχνη είναι μεγάλη καθώς η ελευθερία που προσέδωσε στην τέχνη της ζωγραφικής άλλαξε για πάντα τον τρόπο που οι άνθρωποι εκλαμβάνουν ένα ζωγραφικό έργο. Η απόσταση ανάμεσα στο πινέλο και τον καμβά αυξήθηκε και αντιστρόφως ανάλογα μίκρυνε το κενό ανάμεσα στην σύγχρονη αντίληψη για την ζωγραφική και την ωμή αποτύπωση της ενέργειας του καλλιτέχνη στο έργο του.
Πηγές:
https://www.britannica.com
https://www.jackson-pollock.org
Πηγές φωτογραφιών: 1, 2-3-5, 4
Κείμενο: Αφροδίτη Αυγέρου (Lavart)
