Ο Οδυσσέας Ελύτης απευθύνει έκκληση για επιστροφή στη φωτεινότητα και τη διαφάνεια.
Σε αυτή την αναζήτηση της ουσίας που προτείνει ο Ελύτης, βρίσκουμε την αλήθεια που συχνά κρύβεται κάτω από τη φθορά και το χάος της ύπαρξης.
Σ’ αυτό τον πρόλογο της ομιλίας του για το Νόμπελ, ο Ελύτης θίγει την ανάγκη για διαφάνεια, όχι απλώς με τη φυσική έννοια της διαύγειας, αλλά με τη μεταφυσική έννοια.
Η τέχνη και ιδιαίτερα η ποίηση είναι το όχημα που μας μεταφέρει πέρα από τα όρια της ορθολογικής σκέψης, στις απαγορευμένες πλευρές, όπου κατοικούν το νόημα και η μονιμότητα.
Σε αυτό το τοπίο η ποίηση προσφέρει έναν χάρτη, έναν τρόπο να περιηγηθούμε στο ηθικό και υπαρξιακό χάος που ορίζει την εποχή μας.
6 λόγοι για να μη διαβάζετε Καμύ αργά τη νύχτα (Μια υπαρξιακή ανακοίνωση κοινής ωφέλειας)
Από την ομιλία του Οδυσσέα Ελύτη όταν παρέλαβε το Νόμπελ Λογοτεχνίας το 1979.
Έριχ Μαρία Ρεμάρκ: «Βλέπω τους λαούς να σέρνονται στους πολέμους και να σκοτώνονται σιωπηλοί…»
«Ας μου επιτραπεί, παρακαλώ, να μιλήσω στο όνομα της φωτεινότητας και της διαφάνειας. Επειδή οι ιδιότητες αυτές είναι που καθορίσανε τον χώρο μέσα στον οποίο μου ετάχθη να μεγαλώσω και να ζήσω. Και αυτές είναι που ένιωσα, σιγά-σιγά, να ταυτίζονται μέσα μου με την ανάγκη να εκφρασθώ.
Είναι σωστό να προσκομίζει κανείς στην τέχνη αυτά που του υπαγορεύουν η προσωπική του εμπειρία και οι αρετές της γλώσσας του. Πολύ περισσότερο όταν οι καιροί είναι σκοτεινοί και αυτό που του υπαγορεύουν είναι μια όσο το δυνατόν μεγαλύτερη ορατότητα.
Δεν μιλώ για τη φυσική ικανότητα να συλλαμβάνει κανείς τ’ αντικείμενα σ’ όλες τους τις λεπτομέρειες, αλλά για τη μεταφορική, να κρατά την ουσία τους και να τα οδηγεί σε μια καθαρότητα τέτοια που να υποδηλώνει συνάμα την μεταφυσική τους σημασιολογία……..
Πού λοιπόν βρίσκεται σε έσχατη ανάλυση η αλήθεια; Στην φθορά και στον θάνατο που διαπιστώνουμε κάθε μέρα γύρω μας ή στη ροπή που μας ωθεί να πιστεύουμε ότι αυτός ο κόσμος είναι ακατάλυτος και αιώνιος;
Είναι φρόνιμο ν’ αποφεύγουμε τις μεγαλεπήβολες εκφράσεις, το ξέρω. Οι κατά καιρούς κοσμολογικές θεωρίες τις χρησιμοποίησαν, ήρθαν σε σύγκρουση, ακμάσανε, πέρασαν.
Η ουσία όμως έμεινε, μένει. Και η ποίηση, που εγείρεται στο σημείον όπου ο ορθολογισμός καταθέτει τα όπλα του για να τ’ αναλάβει εκείνη και να προχωρήσει μέσα στην απαγορευμένη ζώνη, ελέγχεται να είναι ίσια-ίσια εκείνη που προσβάλλεται λιγότερο από τη φθορά. Διασώζει σε καθαρή μορφή τα μόνιμα, τα βιώσιμα στοιχεία που καταντούν δυσδιάκριτα μέσα στο σκότος της συνείδησης όπως τα φύκια μέσα στους βυθούς των θαλασσών.
Να γιατί μας χρειάζεται η διαφάνεια. Για να διακρίνουμε τους κόμπους στο νήμα που μέσ’ από τους αιώνες τεντώνεται και μας βοηθεί να σταθούμε όρθιοι πάνω σ’ αυτή τη γη……..
Λέμε, και το διαπιστώνουμε κάθε μέρα, ότι ζούμε σ’ ένα χάος ηθικό. Κι αυτό, τη στιγμή που ποτέ άλλοτε η κατανομή των στοιχείων της υλικής μας ύπαρξης δεν έγινε με τόσο σύστημα, τόση στρατιωτική θα έλεγα τάξη, τόσον αδυσώπητο έλεγχο.
Η αντίφαση είναι διδακτική. Όταν σε δύο σκέλη το ένα υπερτροφεί, το άλλο ατροφεί. Μια αξιέπαινη ροπή να συνενωθούν σε ενιαία μονάδα οι λαοί της Ευρώπης, προσκόπτει σήμερα στην αδυναμία να συμπέσουν τα ατροφικά και τα υπερτροφικά σκέλη του πολιτισμού μας. Οι αξίες μας, ούτε αυτές δεν αποτελούν μια γλώσσα κοινή…..
Δεν αρκεί να ονειροπολούμε με τους στίχους. Είναι λίγο.
Δεν αρκεί να πολιτικολογούμε. Είναι πολύ.
Κατά βάθος ο υλικός κόσμος είναι απλώς ένας σωρός από υλικά. Θα εξαρτηθεί από το αν είμαστε καλοί ή κακοί αρχιτέκτονες το τελικό αποτέλεσμα. Ο Παράδεισος ή η Κόλαση που θα χτίσουμε.
Εάν η ποίηση παρέχει μια διαβεβαίωση και δη στους καιρούς τους dürftiger, είναι ακριβώς αυτή: ότι η μοίρα μας παρ’ όλ’ αυτά βρίσκεται στα χέρια μας»
Οδυσσέας Ελύτης: «Όταν ακούς «τάξη», ανθρωπινό κρέας μυρίζει»
