Ομιλία του performance artist Stelarc, 17 Οκτ. 2019,
MOMUS – Μουσείο Σύγχρονης
Τέχνης, 7 η Μπιενάλε Σύγχρονης Τέχνης & 54 α Δημήτρια, Θεσσαλονίκη
Στη συνέντευξή του «Υπερβία και Υπερσεξουαλικότητα» (“Hyperviolence and Hypersexuality”), o Γάλλος φιλόσοφος Πωλ Βιριλιό (Paul Virilio) επικρίνει δύο μεγάλες μορφές της σύγχρονης τέχνης και της περφόρμανς, τον Stelarc και την Orlan, για τον ανελέητο (χωρίς συμπόνια, δηλαδή) τρόπο με τον οποίο αναπαριστούν το ανθρώπινο σώμα και γιατί δεν κατανοούν τον τρόμο της βίας, αλλά με τη σιωπή τους γίνονται συνένοχοι. (1) Για τον Βιριλιό, τα μετα-σώματα (post-humans) του Stelarc και της Orlan είναι αντι-ανθρώπινα σώματα, σώματα που δεν αντιστέκονται στην απειλή που δέχονται από την τεχνολογία και την εικονική πραγματικότητα. Αντίθετα, οι δύο καλλιτέχνες προχωρούν σε μια αποφυσικοποίηση του ζώντος, εμπλεκόμενοι σε ακραία βιολογικά και βιοϊατρικά εγχειρήματα, όπου σαν πρωταθλητές-καλλιτέχνες παίζουν ακόμα και με το θάνατο για χάρη μιας μάταιης επίδοσης. Προτιμούν το αυτό-αναφορικό, ναρκισσιστικό κυνήγι μιας χίμαιρας, του υβριδισμού του ανθρώπου και της μηχανής/ρομπότ.
Στο λόγο και την τέχνη του Stelarc, όπως την παρουσίασε ο ίδιος στο πλαίσιο της 7ης Μπιενάλε Σύγχρονης Τέχνης και των 54ων Δημητρίων στη Θεσσαλονίκη, προσωπικά διέκρινα μια μισανθρωπία, μια θανατοφιλία και μια τερατολογία. Είδα την έκπτωση της επιστήμης και τη μετατροπή της βιοτεχνολογίας σε νεκροτεχνολογία. Σε μια τέχνη, δηλαδή, που αρνείται τον άνθρωπο ως ψυχοσωματικό και οντολογικό ον και που ελπίζει στο τέλος του «ανθρώπινου μελοδράματος» [sic], όπως ο ίδιος αποκάλεσε την περιπέτεια του ανθρώπινου βίου. Είδα έναν καλλιτέχνη άκριτα και παρωχημένα συνεπαρμένο από τον ίλιγγο της επιτυχίας της βιολογίας, της γενετικής και της βιοϊατρικής στην τρελή τουs κούρσα προς τα μπρος. Έτσι όμως, η επιστήμη απ-ανθρωπίζεται, χάνει το βαθύτερο ηθικό –συμπονετικό‒ ορίζοντά της και απειλείται με εξαφάνιση.
Στο λόγο και την τέχνη του Stelarc, ο οποίος θεωρεί το ανθρώπινο σώμα απαρχαιωμένο (obsolete body) και κυριολεκτικά εν-σωματώνει την τεχνολογία για να τη μετατρέψει σε μια διάσταση της ενσάρκωσής μας, διέκρινα επίσης μια καχυποψία –αν όχι φόβο– για την αναπαραγωγική μήτρα και γενικότερα για τη γέννηση. Μια καχυποψία που καμία σχέση δεν έχει, όμως, με τη φεμινιστική πολιτική ατζέντα μιας Ντόνα Χάραγουεϊ, φερ’ ειπείν, που βλέπει στη Γυναίκα-Cyborg «το ουτοπικό όνειρο της ελπίδας σ’ έναν τερατόμορφο κόσμο άνευ φύλου» και σαν μια άλλη σαλαμάνδρα προτιμά τη «μετάπλαση» αντί της «αναγέννησης», γιατί «παρουσιάζει δυνατότητες και πολιτικά όρια πολύ διαφορετικά από αυτά που προτείνει η επίγεια μυθοπλασία για τον Άνδρα και τη Γυναίκα […]». (2) Αυτή η πολιτική ατζέντα που θέλει να τινάξει στον αέρα τις μακραίωνες μεταφορές και τα σύμβολα που ενισχύουν την ανδροκρατική θεώρηση του κόσμου, δεν υπήρχε πουθενά στο λόγο και την πράξη του Stelarc.
Όταν, λοιπόν, με το πέρας της παρουσίασης στο αμφιθέατρο του Μακεδονικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης, άναψαν τα φώτα και ο Stelarc μας έδειξε από κοντά το χέρι του με το περίφημο εμφυτευμένο τρίτο αυτί του, (3) αποχώρησα. Όχι γιατί είδα κάτι απεχθές, αποκρουστικό και τερατώδες. Αλλά γιατί είδα μια ναρκισσιστική χειρονομία εντυπωσιασμού, μια καλλιτεχνική χειρονομία κενή πολιτικού και κοινωνικού νοήματος, που δεν αντλεί από την ιστορία των τεράτων και των mirabilia για να συνομιλήσει με τις σύγχρονες χίμαιρες και τους δαίμονές μας. Είδα μια απ-άνθρωπη χειρονομία, με την κυριολεκτική σημασία της λέξης –χωρίς τον άνθρωπο και χωρίς συμπόνια.
(1) Paul Virilio and Nicholas Zurbrugg, “Hyperviolence and Hypersexuality: An Interview with Paul
Virilio,” Eyeline, Vol. 45, Autumn/Winter 2001: 10-13.
https://search.informit.com.au/documentSummary;dn=804788052153976;res=IELHSS
(2) Ντόνα Χάραγουεϊ, στο Ουμπέρτο Έκο, επιμ. Η Ιστορία της Ασχήμιας, μτφ. Δήμητρα Δότση – Ανταίος
Χρυσοστομίδης, Αθήνα: Εκδόσεις Καστανιώτη, 2007, σελ. 433. Βλ. ακόμη, Donna J. Haraway, “The
Cyborg Manifesto,” Minnessota: University of Minnessota Press, 2016
https://warwick.ac.uk/fac/arts/english/currentstudents/undergraduate/modules/fictionnownarrativemediaandtheoryinthe21stcentury/manifestly_haraway_—-_a_cyborg_manifesto_science_technology_and_socialist-feminism_in_the_….pdf
(3) Βλ. Stelarc, “Ear on Arm: Engineering Internet Organ,” https://stelarc.org/?catID=20242
