Anyman/Animal: Bjork περί (not so) Human Behaviour

Το τραγούδι Human Behaviour, δημιουργία της ίδιας της Bjork σε συνεργασία με το Nellee Hooper, κυκλοφόρησε τον Ιούνη του 1993, ως το πρώτο προωθητικό single του δίσκου Debut, ο οποίος κυκλοφόρησε λίγο αργότερα. Αποτελεί το πρώτο δείγμα δουλειάς της Bjork, ως σόλο καλλιτέχνη μετά την αποχώρηση της από το πανκ συγκρότημα Sugarcubes, και σηματοδοτεί τη διεθνή μετέπειτα πορεία της. Στιχουργικά το κομμάτι κινείται σε μια περιγραφή της ανθρώπινης εμπειρίας, αντιλαμβανόμενη και αφηγούμενη από μη-ανθρώπινο παρατηρητή (εξ’ αιτίας της μετέπειτα οπτικοποίησης του τραγουδιού, ο αφηγητής είθισται να προσλαμβάνεται πως είναι κάποιο ζώο), ενώ μουσικά πρόκειται για ένα μικρό ρυθμικό μοτίβο κρουστών, που επαναλαμβάνεται καθ’ όλη τη διάρκεια του κομματιού και πάνω στο οποίο προστίθενται σταδιακά ορχηστρικά στρώματα και η μελωδική γραμμή των φωνητικών της Bjork. Ως πηγές έμπνευσης του HB, η Bjork αναφέρει την οικογένεια της, αναμνήσεις της παιδικής της ηλικίας (το ρυθμικό μοτίβο το συνέθεσε στην ηλικία των δώδεκα ετών) και το βρετανό φυσιοδίφη παρουσιαστή του BBC, David Attenborough, γεγονός που επιιβεβαιώνεται και από το ντοκιμαντερίστικο αέρα της στιχουργικής αφήγησης.

Το βίντεο κλιπ για το κομμάτι υπογράφει σκηνοθετικά ο γάλλος Michel Gondry και αποτελεί την πρώτη από τις πολλές επακόλουθες συνεργασίες του με τη Bjork αλλά και την πρώτη ευρείας κυκλοφορίας προσωπική του δουλειά. Την παραγωγή του κλιπ ανέλαβαν οι Georges Bermann, Michel Maniot και Pascal Muzzarelli, ενώ τη διεύθυνση φωτογραφίας ο Tim Maurice-Jones – λοιποί συντελεστές είναι ο Daniel Adric στο σχεδιασμό κοστουμιών, η Monda Renita στο μακιγιάζ, οι Olivier Gajan και Francois Gilgy στο μοντάζ, ο Eric Valin στο animation και τέλος ο Christian Dehayes στα οπτικά εφέ[1]. Αφηγηματικά πρόκειται για ελεύθερη διασκευή του παιδικού παραμυθιού του Robert Soothey, Η Χρυσομαλλούσα και τα Τρία Αρκουδάκια (1837) και του σοβιετικού λαϊκού μύθου Σκαντζόχοιρος στην Ομίχλη, από την απόδοσή του σε κινούμενο σχέδιο του Yuri Norstein (1975). Από το δεύτερο υιοθετείται επιπλέον η γενικότερη αισθητική και ατμόσφαιρα του HB, αλλά και η επιλογή των τεχνικών animation για την πραγμάτωση του κλιπ. Αν και πρωτοπόρος των ειδικών εφέ – η χρήση της τεχνικής time-freeze στο διαφημιστικό σποτ για τη Smirnoff, Smarienberg (1996), διαμόρφωσε σημαντικά το τοπίο των ταινιών δράσης[2] – η επιλογή του animation είναι κυρίως αποτέλεσμα της συντηρητικής στάσης του Gondry απέναντι στις ψηφιακές τεχνικές CGI (Computer Generated Imagery), θέση η οποία πηγάζει από την επιμονή του προς τη χειροποίητη διάσταση του φιλμ[3], πριμοδοτώντας έτσι την αφή ως αντιληπτική αίσθηση των οπτικών εφέ. Προτείνεται ένα είδος απτικής όρασης ή αλλιώς προβάλλεται η απτικότητα της όρασης.

Θεματικός πυρήνας του HB, τα όρια ή/και η αλληλεπίδραση ανθρώπου και ζώου, ο ανθρωπομορφισμός του ζώου και η ζωώδης διάσταση ανθρώπου, αποδίδονται μέσω ενός γενικότερου μοτίβο επιβίωσης – άνθρωπος και ζώο επαναδιαπραγματεύονται τους ρόλους θηράματος και θύτη. Μια έντονη νοσταλγία για τη νιότη, ορμώμενη από την παιδικότητα που αποπνέει η τεχνοτροπία του κινουμένου σχεδίου, ενισχύεται και από τις ενδυματολογικές επιλογές, οι οποίες παρουσιάζουν μια εικονοποιία, που αντιπαραβάλλει τα ζώα, όχι τόσο ως έμβιους οργανισμούς αλλά πιότερο ως παιδικά παιχνίδια. Για την ακρίβεια, ολάκερο το φιλμικό σύμπαν προσομοιάζει έναν αχανή παιχνιδότοπο, υπονοώντας μια εξωτερική χειραγώγηση των πραγμάτων, η οποία επαναφέρει το ζήτημα της απτικότηταςκαι εισάγει εκείνο της χρηστικότητας. Η νοσταλγία της νιότης ή ο φόβος της παρακμής, ως κυρίαρχα ανθρώπινα συναισθήματα, τοποθετούνται εντός μιας λογικής της αποσύνθεσης, της οποίας μέρος αποτελεί και ο άνθρωπος, διαμέσου της εικονοποιητικής αναφοράς στον πίνακα Οφηλία, του J.E. Millais, και κατά συνέπεια στον Άμλετ του W.Shakespeare. Αξιοσημείωτη και η αναφορά στον τότε νωπό ακόμη Ψυχρό Πόλεμο, που θίγει αφενός την ενστικτώδη όψη της ακόρεστης ανθρώπινης επιθυμίας, και αφετέρου εντάσσει τον πόλεμο στο πλαίσιο της επιβίωσης, μετατρέποντας τον πολεμιστή σε μια εναλλακτική μορφή θύτη.

Πρόδηλo ήδη το ενδιαφέρον της Bjork για την ανθρωπολογική οντολογία, αποτελεί κύριο ερευνητικό πόλο του συνολικού της έργου και δεν περιορίζεται στο μουσικό σκέλος της δημιουργικής διαδικασίας. Η οπτική προσέγγιση ίσως μεταβάλλεται ή εξελίσσεται ανά τα χρόνια, οι άξονες όμως που έχουν θεμελιωθεί με το Human Behaviour τοποθετούν την Bjork, εντός ενός ρεύματος καλλιτεχνικού ανορθολογισμού της οντολογικής νόησης.

Κείμενο: Γιώργος Πανόπουλος (Lavart)

[1]http://theinspirationroom.com/daily/2009/bjork-in-human-behaviour/
[2]https://www.wired.com/2003/10/being-michel-gondry/
[3]https://www.telegraph.co.uk/culture/film/3670796/Michel-Gondry-the-mad-scientist-of-cinema.html

Πηγές φωτό: 1, 2, 3