Ο Δωδεκάλογος του Γύφτου (1907) αποτελεί κορυφαίο έργο του ποιητή.
Λόγος Τρίτος (Η Αγάπη)
Περδικόστηθη Τσιγγάνα,
ὦ μαγεύτρα, ποὺ μιλεῖς
τὰ μεσάνυχτα πρὸς τἄστρα
γλῶσσα προσταγῆς,ποὺ μιλῶντας γιγαντεύεις
καὶ τοὺς κόσμους ξεπερνᾷς
καὶ τἀστέρια σοῦ φοροῦνε
μιὰ κορώνα ξωτικιᾶς!Σφίξε γύρω μου τὴ ζώνη
τῶν ἀντρίκειω σου χεριῶν·
εἶμαι ὁ μάγος τῆς ἀγάπης,
μάγισσα τῶν ἀστεριῶν.Μάθε με πῶς νὰ κατέχω
τὰ γραφτὰ θνητῶν κι ἐθνῶν,
πῶς τἀπόκρυφα τῶν κύκλων
καὶ τῶν οὐρανῶν·πῶς νὰ φέρνω ἀναστημένους
σὲ καθρέφτες μαγικοὺς
τὶς πεντάμορφες τοῦ κόσμου
κι ὅλους τοὺς καιρούς·πῶς, ὑπάκουους τοὺς δαιμόνους,
τοὺς λαοὺς τῶν ξωτικῶν
στοὺς χρυσοὺς νὰ δένω γύρους
τῶν δαχτυλιδιῶν,καθὼς δένω καὶ τὸ Λόγο,
δαίμονα καὶ ξωτικό,
στὸ χρυσὸ τὸ δαχτυλίδι,
στὸ Ρυθμό· (..)
[dropcap size=big]Ο[/dropcap] Δωδεκάλογος του Γύφτου είναι ένα συνθετικό ποίημα, αποτελούμενο από δώδεκα τμήματα. Ήρωάς του είναι ένας γύφτος, που ζει την εποχή της άλωσης της Βυζαντινής αυτοκρατορίας. Η Κωνσταντινούπολη, πόλη – σύμβολο του ελληνισμού, ενσαρκώνει το τέλος του παλιού κόσμου και τη γέννηση ενός νέου, ολοκαίνουριου. Ο Γύφτος, αν και γέννημα θρέμμα της παλιάς εποχής, ποτισμένος με τις δοξασίες της και σημαδεμένος από τα τραύματά της, ταυτόχρονα κρύβει μέσα του το σπόρο για τη γέννηση ενός καινούριου κόσμου. Στο ταξίδι του αυτό προς την αυτογνωσία συγκρούεται με το αρχαίο παρελθόν, με την παλαιολιθική φιλοσοφία του Βυζαντίου, αναμετριέται με την αγάπη και την προσήλωση στην έννοια της πατρίδας. Η ελεύθερη, ταξιδιάρικη ψυχή του Γύφτου, ο ερωτισμός της φυλής του, το κυνήγι ενός πιο ελπιδοφόρου μέλλοντος, αποτελούν τα συστατικά στοιχεία για τη δόμηση μιας ανθρωποκεντρικής κοινωνίας. 
[dropcap size=big]Η[/dropcap] γραφή του Παλαμά είναι μεστή, απλή, μα ταυτόχρονα έμπλεη νοημάτων. Οι φιλοσοφικές του αναζητήσεις, εκφράζονται με λυρικό τρόπο και παρασύρουν τον αναγνώστη σε ένα μεθυστικό ποιητικό παραμύθι.
Μια ποιητική σύνθεση που αντιστάθηκε στο χρόνο και τον έκανε σύμμαχό της, ο Δωδεκάλογος του Γύφτου αποτελεί ακόμη και σήμερα σημαία για κάθε ασυμβίβαστη ψυχή.
Κείμενο: Μαρία Μερτίκα (Lavart)
