Έντγκαρ Άλαν Πόε: Ανοίγοντας το παράθυρο στο πουθενά

Η κομψή όψη του Μακάβριου

Φέρτε στο νου σας το πελιδνό προσωπείο ενός όμορφου πτώματος, ένα καλοδιατηρημένο κουφάρι ζωσμένο σε βελούδινο σάβανο. Αυτή είναι η γκροτέσκα καρδιά των έργων του Έντγκαρ Άλαν Πόε.

Η θεματολογία των έργων του Αμερικανού συγγραφέα, εκδότη και κριτικού, διαθέτει στοιχεία επιστημονικής φαντασίας, αστυνομικών ιστοριών (των οποίων θεωρείται και δημιουργός), κρυπτογραφίας, ιστοριών μυστηρίου και μυστικισμού, γοτθικής λογοτεχνίας και σκοτεινού ρομαντισμού. Ο συνδετικός κρίκος, ωστόσο, το οβάλ πορτρέτο που καθρεφτίζει κάθε κειμενικό του έργο, είναι ο τρόμος. Ο τρόμος και η γλυκιά διαστροφή.

Η αναπάντεχη αυτή ανατριχίλα που δοκιμάζεις όταν ο κρυμμένος πίσω από τη γωνία γερμανικός ποιμενικός αρχίσει το γάβγισμα ή όταν αντιληφθείς πως ο γείτονας σου έχει τόσα πολλά γράμματα στοιβαγμένα επειδή είναι νεκρός εδώ και δύο μήνες. Ο τρόμος διαχωρίζεται από την «αίσθηση του τρόμου» που όλοι μας λίγο-πολύ επιθυμούμε και αναζητούμε: ο πραγματικός τρόμος είναι ανεπιθύμητος, σηματοδοτεί κίνδυνο, πόνο, χαμό και δυσφορία. Ο πλασματικός τρόμος από την άλλη αποτελεί μέρος της ψυχαγωγίας των ανθρώπων, έναν ακόμη τρόπο να γνωρίσουν κάτι διαφορετικό, να βιώσουν μια αλλαγή στη ρουτίνα τους, λόγος για τον οποίο και επιδιώκεται συνειδητά. Ενεργοποιείται ωστόσο με τους ίδιους μηχανισμούς του πραγματικού τρόμου, θεμελιώνεται στα στοιχεία εκείνα που γεννούν στον άνθρωπο την ανάγκη να αναθεωρήσει προηγούμενες σκέψεις και απόψεις του ή να αναλογιστεί για την δική του ασφάλεια και προστασία. Τα έργα του Πόε θεμελιώνονται στον πλασματικό τρόμο, προσεγγίζοντας μια διαφορετική αντίληψη της πραγματικότητας, απαλλαγμένη από την αγκάλη της καθημερινότητας, απελευθερωμένη από το μονότονο και πληκτικό, την νόρμα και την κουλτούρα της κάλπικης χαράς και ενθουσιασμού. Οι χαρακτήρες του είναι τσαλακωμένοι και σκονισμένοι, λυγισμένα στρατιωτάκια μπροστά σε μια ραγισμένη σκακιέρα, ανήμποροι να διακρίνουν τον σκοπό των άυλων χεριών που τους οδηγούν σε πράξεις απαράμιλλης διαστροφής (άλλα και ευχαρίστησης), σαδισμού (άλλα και εξιλέωσης), αυτοκαταστροφής (άλλα και δικαίωσης): βαδίζοντας προς τον λάκκο, θωρώντας την λάμψη του εκκρεμούς. Το παράξενο, το ανοίκειο, η διαστρέβλωση της καθημερινότητας σε μικρό ή μεγάλο βαθμό είναι η καρδιά των έργων του Αμερικανού συγγραφέα, η αρχική αυτή αμηχανία που οδηγεί στην συνειδητοποίηση πως η καλολαδωμένη μηχανή της αιτίας και του αποτελέσματος, της εμφιαλωμένης άποψης για μια γραμμική απεικόνιση των γεγονότων, μπορεί να βραχυκυκλώσει. Η αμαύρωση της παιδικής αθωότητας, η κραυγαλέα διακήρυξη της αδικίας και του μίσους δια μέσου της βίας, η παραδοχή της ανθρώπινης αδυναμίας, της απόλυτης και αναμφισβήτητης εξάρτησης από τη σάρκα και τον πόνο είναι μερικά από τα γνωρίσματα των έργων του Πόε. Οτιδήποτε έρχεται να διαταράξει το status quo, μια λάθος νότα στο παιδικό νανούρισμα, το νύχιασμα στον μαυροπίνακα, η ανυπαρξία μιας ευδιάκριτης αρχής και ενός τέλους ενισχύουν την ατμόσφαιρα του μακάβριου και αλλόκοτου που υφαίνει στα δηλητηριώδη του νανουρίσματα. Η διαστρέβλωση μιας καθιερωμένης αλήθειας, η ισοπέδωση μιας σταθεράς είναι αυτό που αγχώνει και προβληματίζει περισσότερο τον άνθρωπο, διότι ραγίζει το προστατευτικό καλούπι που είχε χτίσει, ανοίγει ένα παράθυρο στο πουθενά, και το κυριότερο ίσως όλων, προτείνει ψιθυριστά το ενδεχόμενο πως έχει κάνει λάθος.