Η ενεργητική φαντασία του C. G. Jung
[dropcap size=big]Τ[/dropcap]ο ασυνείδητο. Το μέγα ασυνείδητο. Όλα όσα βρίσκονται μέσα μας και δεν τα γνωρίζουμε, όσα επιθυμούμε, θυμόμαστε, σκεφτόμαστε, όσα ξεχνάμε και όσα δεν αντιλαμβανόμαστε με το νου αλλά με τις αισθήσεις. Ο πόλος έλξης όλων των ψυχολόγων και των όσων λατρεύουν το εσώτερο. Και ο μεγαλειώδης τόπος στον οποίο περπάτησε και δραστηριοποιήθηκε με τρόπο διαφορετικό και ενδιαφέροντα ο Carl Jung.
Με νευρώσεις και κρίσεις από τα 12 του, τις οποίες ξεπερνούσε μόνος του, κατάλαβε ότι ο τρόπος να ασχοληθεί με την ανθρώπινη ψυχή ήταν να έρθει πρώτα σε βαθιά επαφή με τη δική του, να μελετήσει τον εαυτό του, τις εσωτερικές και τις εξωτερικευμένες ταραχές του. Και το έκανε, σταματώντας να διδάσκει και αποφασίζοντας να πειραματιστεί με το δικό του ψυχικό περιεχόμενο.
Εισηγητής της αναλυτικής ψυχολογίας, ακολούθησε δικές του πρακτικές στηριζόμενος στο άτομο και τις προσωπικές του ανάγκες. Η πύλη προς το ασυνείδητο ήταν γι’αυτόν η φαντασία, η ενεργητική φαντασία με ότι αυτή εμπεριέχει: εικόνες, μορφές, λέξεις, παραστάσεις. Με συνειδητή εμβάθυνση, επιτρέπει στις εσωτερικές εικόνες να έρθουν στην επιφάνεια και να απελευθερωθούν, να εκφραστούν με οποιονδήποτε τρόπο, είτε λεκτικό είτε καλλιτεχνικό. Καλεί, λοιπόν, το συνειδητό και το ασυνείδητο σε μια νοερή συνάντηση, σε μια αλληλεπίδραση. Το ασυνείδητο αυτοαπεικονίζεται, το συνειδητό εκφράζει τις εικόνες αυτές σε χορό, δράση, ζωγραφική, λέξεις. Γεγονός στο οποίο οφείλουμε και την ύπαρξη του Κόκκινου Βιβλίου, της δικής του δημιουργίας από τα εσωτερικά του ταξίδια. Η ψυχή του γίνεται απτή, παίρνει σάρκα και οστά μέσα από το δερματόδετο αυτό τόμο, γεμάτο με δικούς του πίνακες εμπνευσμένους από τη βαθύτερη ενόρασή του και με περιγραφές και παρατηρήσεις των εμπειριών και των περιπλανήσεων στο ασυνείδητό του.
[dropcap size=big]Ο[/dropcap] Jung δεν επικεντρώθηκε μόνο στο προσωπικό, ατομικό ασυνείδητο, αλλά επέκτεινε τη θεωρία του αναγνωρίζοντας πως υπάρχει «μια περιοχή της ψυχής, μακράν αρχαιότερη από την προσωπική ζωή του ατόμου, που εμπεριέχει αρχέτυπα κοινά για όλη την ανθρωπότητα». Αναφερόμενος στο συλλογικό ασυνείδητο, κινείται στο παρελθόν ολόκληρης της ανθρώπινης ύπαρξης, υποστηρίζοντας πως κατάλοιπα της ζωώδους φύσης μας, ένστικτα και πεποιθήσεις, παγκόσμια κοινές εσωτερικές εικόνες και αντιλήψεις, βρίσκονται μέσα μας και τα φέρουμε μαζί μας σε μια ευρύτερη περιοχή της ψυχής. Είναι τα απομεινάρια της πνευματικής εξέλιξης της ανθρωπότητας, μια δεξαμενή γεμάτη στοιχεία που χρειάστηκαν αιώνες για να εδραιωθούν.
Ιδιαίτερα γοητευτικό είναι το γεγονός πως στα εσωτερικά του ταξίδια ήρθε σε επαφή με μορφές από τον κόσμο αυτό του συλλογικού ασυνειδήτου. Υποστήριζε πως αυτές οι μορφές ήταν αυθύπαρκτες, όντα πραγματικά από μια βαθύτερη κοσμική πηγή. Πέραν του Ηλία και της Σαλώμης, ο Jung αναφέρει τη μυστηριώδη μορφή ενός γέρου σοφού, του Φιλήμονος, όπως ο ίδιος τον ονόμασε. Ο Φιλήμων, σαν εσώτερος οδηγός, του έφερε πληροφορίες τις οποίες όπως αναφέρει ο Jung, δε θα ήξερε μόνος του και που πολλές φορές συγκρούονταν με όσα ήδη γνώριζε. Του μίλησε για τη διαφοροποίηση της ατομικής από την αντικειμενική πραγματικότητα, ενώ τον προέτρεπε να βαδίσει στα βαθύτερα μονοπάτια της ψυχής του, προκειμένου να βρει τη Σοφία.
Στην βάση του συλλογικού ασυνειδήτου, ο Jung στήριξε και τη θεωρία του περί της ύπαρξης ενός αρχετυπικού, αυτόνομου προσώπου, θηλυκής μορφής για τους άνδρες και αρσενικής μορφής για τις γυναίκες, το λεγόμενο anima και animus αντίστοιχα. Με απλά λόγια, μίλησε για μια εσώτερη γυναικεία μορφή στην ανδρική υπόσταση, και για μια ανδρική μορφή στη γυναικεία υπόσταση. Anima, η θηλυκή πλευρά του άντρα, animus, η ανδρική πλευρά της γυναίκας. Ρόλος τους, η αντιστάθμιση των χαρακτηριστικών της εκδηλωμένης, συνειδητής προσωπικότητας με αυτά της λανθάνουσας. Τα εσωτερικευμένα αυτά πρόσωπα υπάρχουν πάντα, αλλά δεν εκφράζονται εξωτερικά έτσι ώστε να μη μειώσουν τη λειτουργικότητα της εκφρασμένης προσωπικότητας, και να μην αλλοιώσουν την εικόνα του ιδανικού εαυτού (persona).
[dropcap size=big]Γ[/dropcap]ια τους άντρες, η anima εμπεριέχει όλα τα θηλυκά στοιχεία της ευαισθησίας, της διαίσθησης, του συναισθήματος, της ανώτερης και αέρινης αίσθησης, της διαλλακτικότητας, της ηρεμίας, της γλυκύτητας. Βοηθά τους άντρες να ξεδιαλύνουν καταστάσεις όταν η λογική δεν είναι επαρκής, και φυσικά τους επιτάσσει την εύρεση συζύγου η οποία θα μπορεί να ανταποκριθεί θετικά στα θηλυκά τους στοιχεία και θα μπορεί να δεχτεί κι αυτή τους την πλευρά. Στις γυναίκες, αντίθετα, ο animus προσδίδει τα αρσενικά στοιχεία της πρωτοβουλίας, της σταθερότητας, της σκληρότητας, ενώ εκφράζεται συχνά και μέσω της ματαιότητας και της παθητικότητας. Σχετίζεται με την αδιαλλαξία και τις εδραιωμένες, απόλυτες γνώμες, των οποίων πολλές φορές η γυναίκα δε γνωρίζει την προέλευσή. Στόχος των ανθρώπων, κατ’ επέκταση, να διατηρήσουν σταθερά τα στοιχεία του animus και της anima, ώστε να πάψουν να είναι ασυνείδητα, και να καταστούν εδραιωμένα, να τα κατανοήσει και να τα αποδεχτεί ως δικά του.
Κοινός τόπος όλων αυτών, είναι η ενασχόληση με το εσώτερο, το προσωπικό, το ατομικό, το βαθύτερο. «Όποιος κοιτάζει έξω ονειρεύεται. Όποιος κοιτάζει μέσα του ξυπνάει», είπε ο Jung, και αυτό αποτέλεσε και τον πυρήνα του τρόπου με τον οποίο τόσο έντεχνα ασχολήθηκε με την ανθρώπινη ψυχή. Και η κάθε ανθρώπινη ψυχή, γι’αυτόν, είναι μοναδική. Δεν υπάρχει κοινή συνταγή για όλους, αλλά κάθε περίπτωση χρειάζεται εξατομικευμένη και προσωπική προσοχή. Και όλη του η προσέγγιση, εν τέλει, συνοψίζεται στα παρακάτω λόγια του:
Όποιος θέλει να γνωρίσει την ανθρώπινη ψυχή, να αποχαιρετήσει τις μελέτες του και να περιπλανηθεί στον κόσμο με ανοικτή καρδιά. Στη φρίκη των φυλακών, στα ψυχιατρικά άσυλα και τα νοσοκομεία, στις σκοτεινές ταβέρνες των προαστίων, στα πορνεία και τα χαρτοπαικτικά καταγώγια, στα κοσμικά σαλόνια, στο χρηματιστήριο, στις σοσιαλιστικές συγκεντρώσεις, στις εκκλησίες, μέσα από την αγάπη και το μίσος, την εμπειρία των παθών κάθε μορφής στο δικό του σώμα, θα δρέψει πλουσιότερες σοδειές γνώσης από αυτές που μπορούν να του προσφέρουν τα βιβλία και θα γνωρίσει πώς να συμπεριφέρεται ως γιατρός στον ασθενή, με αληθινή γνώση της ανθρώπινης ψυχής».
Κείμενο: Αντωνία Σακελλαροπούλου (Lavart)
Σχέδια: Γιάννης Γκέρτσιος (Lavart)
