Οι… ελαφρώς παρεξηγημένες έννοιες του αλτρουισμού, της ηθικής και της λογικής
[dropcap size=big]Η[/dropcap] διαμάχη ανάμεσα στο σωστό και το λάθος, το λογικό και το παράλογο, το ηθικό και το ανήθικο είναι μια διαδικασία στην οποία ο άνθρωπος βάζει τον εαυτό του καθημερινά. Στην ταινία Locke του Steven Knight ο πρωταγωνιστής τοποθετείται βίαια σε ένα περιβάλλον όπου η διαμάχη αυτή είναι σίγουρο ότι θα καθορίσει το υπόλοιπο της ζωής του.
Ο Ivan Locke, επιτυχημένος εργολάβος, συνεργάτης, σύζυγος και πατέρας, δέχεται απροσδόκητα ένα τηλεφώνημα από μια γυναίκα, την οποία δε γνωρίζει ιδιαίτερα και σίγουρα δεν αγαπά, και πληροφορείται ότι αυτή πρόκειται να γεννήσει. Το παιδί είναι προφανώς δικό του, η σχέση του μαζί της εξωσυζυγική, περιστασιακή, ανήκουσα στο παρελθόν και, όπως τονίζει ο ίδιος, μια εξαίρεση. Παρά ταύτα, ο πρωταγωνιστής αποφασίζει να αψηφίσει εργασιακές και ηθικές ευθύνες προς τους συνεργάτες και την οικογένειά του αντίστοιχα, για να εκπληρώσει μια ηθική υποχρέωση, την οποία πιθανώς η έγκυος γυναίκα, αλλά μάλλον ο ίδιος περισσότερο, έθεσε στον εαυτό του. Να συμπαρασταθεί αφενός στην «εύθραυστη» κυοφορούσα, αλλά κατά κύριο λόγο να μην αποστασιοποιηθεί από το παιδί που θα γεννηθεί.
Η ταινία εκτυλίσσεται στον δρόμο για το νοσοκομείο, μέσα στο αυτοκίνητό του, όπου και πρέπει να πληρωθεί το τίμημα για την εκπλήρωση της ευθύνης. Ο Ivan Locke βρίσκεται διαρκώς σε τηλεφωνικό διάλογο με τον συνεργάτη του, τον οποίο πρέπει να δασκαλέψει ώστε να γίνει επιτυχημένα η μεταφορά γιγαντιαίας ποσότητας τσιμέντου στο εργοτάξιο, με τη γυναίκα και τα παιδιά του, στους οποίους πρέπει να εξηγήσει την ένταξη δυο ανεπιθύμητων μελών στην οικογένεια, με την γυναίκα που πάει να επισκεφθεί για να την καθησυχάσει -και να την βεβαιώσει ότι δεν το κάνει επειδή την αγαπάει-, και με τον εργοδότη του. Η πιο σημαντική όμως συνομιλία, τουλάχιστον για τον ίδιο, είναι αυτή με τον νεκρό πατέρα του, τον όποιο δε γνώρισε μέχρι τα 23 του χρόνια, επειδή τον είχε παρατήσει μαζί με τη μητέρα του πριν καν γεννηθεί. Θα περιοριστώ στο να πω ότι τα συναισθήματα του για τον πατέρα του δεν είναι ακριβώς θετικά.
[dropcap size=big]Ο[/dropcap]ι αντιθέσεις του είναι και του φαίνεσθαι γίνονται ιδιαίτερα αισθητές στη μιάμιση ώρα που χρειάζεται ο πρωταγωνιστής για να φτάσει από το εργοτάξιο στο νοσοκομείο που γεννιέται το παιδί του. Ο Ivan Locke παρουσιάζεται ως επιτυχημένος επαγγελματίας, με την επιτυχία του να στηρίζεται κυρίως στην υπευθυνότητά του. Το μοτίβο αυτό φαίνεται να διατηρείται με την απόφαση να εκπληρώσει την ηθική του ευθύνη απέναντι στη γυναίκα που άφησε έγκυο. Γίνεται γρήγορα αντιληπτό πως η απόφαση αυτή ουδεμία σχέση έχει με τη γυναίκα, και κατά κύριο λόγο ούτε καν με το παιδί, αλλά περισσότερο με τη μανία του να μην επαναλάβει τα λάθη του πατέρα του, να πέσει το μήλο όσο πιο μακριά γίνεται από τη μηλιά. Θα μπορούσε κανείς να πει ότι αποτυγχάνει παταγωδώς και πέφτει ακριβώς από κάτω. Γιατί η ευθύνη που έχει κανείς ως πατέρας δεν περιορίζεται στο να είναι παρών στη γέννα. Με αυτή του την κίνηση όχι μόνο δεν εκπληρώνει την ηθική ευθύνη που έχει απέναντι στο παιδί που μέλλει να γεννηθεί, άλλα αποποιείται και της ευθύνης προς τα άλλα δύο, και παράλληλα προς τη γυναίκα του και τον συνεργάτη του. Ο Ivan Locke είναι από αυτήν την άποψη εντελώς ανεύθυνος, όχι μόνο απέναντι στους τομείς, στους οποίους θεωρεί τον εαυτό του υπεύθυνο, άλλα και απέναντι στην ίδια την ευθύνη, την οποία έχει πάρει σιωπηλό όρκο να τηρήσει. Είναι ασυνεπής ακόμα και στο στόχο που ο ίδιος έχει θέσει: να μη γίνει σαν τον πατέρα του.
Ένα ακόμα ερώτημα το οποίο η ταινία πραγματεύεται είναι η λεπτή διαφορά ανάμεσα στο λογικό και το παράλογο. Ο πρωταγωνιστής έχει εμμονή με το να αποφύγει να μοιάσει στον πατέρα του. Εμμονή που φτάνει στα όρια της τρέλας, καθώς είναι διατεθειμένος να θυσιάσει τα πάντα προκειμένου να την ικανοποιήσει. Μια εμμονή την οποία προφανώς έχει κρατήσει κρυφή από όλο τον κοινωνικό του περίγυρο. Η εικόνα που χτίζεται για τον Ivan Locke στην ταινία είναι αυτή ενός ανθρώπου ήρεμου και λογικού, χαρακτηρισμός που φαίνεται να επιβεβαιώνεται από τον τρόπο που αντιμετωπίζεται η ανακοίνωση του μικρού του «ταξιδιού αναψυχής» από τον συνεργάτη και τον εργοδότη του. Το γεγονός ότι η εμμονή του αυτή δεν είναι γνωστή στους ανθρώπους με τους οποίους συναναστρέφεται, υπογραμμίζεται από τα επιφωνήματα δυσπιστίας των συνεργατών του και από τη διαπίστωση της συζύγου του «you sound different».
Μπορεί ωστόσο κανείς να πει με ασφάλεια ότι, αν και οι υπόλοιποι δεν το γνωρίζουν, ο πρωταγωνιστής πράττει λογικά; Προσωπικά, πιστεύω όχι απαραίτητα. Είναι λογικό να τινάξει κανείς τη ζωή του στον αέρα για να αποφύγει λάθη που έχει αποφασίσει ότι δεν θέλει να κάνει; Ήταν απαραίτητο να γίνει σε μορφή ελεύθερης πτώσης, με μηδαμινή προσπάθεια να απαλυνθεί η ζημιά, αν όχι για τον ίδιο, έστω για την οικογένειά του; Όχι. Το άκρως ενδιαφέρον στοιχείο εδώ είναι ότι, παρόλα αυτά, αυτό δεν τον κάνει παράλογο. Η λογική είναι κάτι εξαιρετικά υποκειμενικό, όσο κι αν οι άνθρωποι έχουν την τάση να συνδέουν τον ορθολογισμό με την αντικειμενικότητα. Το τι είναι λογικό για κάθε άτομο δεν μπορεί να υποδεικνύεται από τις κοινωνικές νόρμες του κόσμου στον οποίο ζει.
[dropcap size=big]Τ[/dropcap]ο μοτίβο που μου κέντρισε περισσότερο το ενδιαφέρον στον χαρακτήρα του Ivan Locke είναι αυτό του εγωισμού. Η αυτοκαταστροφή του για να δώσει μια συγκριτικά ασήμαντη ανακούφιση σε μια γυναίκα που ούτε καν γνωρίζει μπορεί να παρερμηνευτεί ως αλτρουισμός. Ο Ivan Locke είναι για άλλη μια φορά το ακριβώς αντίθετο από αυτό που δείχνει. Στην ερώτηση της εγκύου για το αν την αγαπά, απαντά: «This is a question you’re probably asking because of the pain. How could I love you?». Στην πραγματικότητα, ο μόνος που τον ενδιαφέρει να ανακουφίσει είναι ο ίδιος του ο εαυτός. Να ανακουφιστεί στην την ιδέα ότι δεν έκανε τα ίδια λάθη με τον πατέρα του. Σίγουρα, μπορεί να πει κανείς ότι η ατομικότητά του καταρρέει. Το ίδιο εύκολα θα διαπιστώσει ότι χάνει το ένστικτο της αυτοσυντήρησης και απαρνιέται το προσωπικό του συμφέρον. Παραμένει, βέβαια, από την αρχή μέχρι το τέλος εξαιρετικά εγωιστής.
Κείμενο: Λουκάς Τρολλ (Lavart)
