Ο Γκυστάβ Λε Μπον είπε πως οι μάζες δεν είναι τα για την αλήθεια, θέλουν show.
Ο Γκυστάβ Λε Μπον δεν μάσησε τα λόγια του όταν μίλησε για τις μάζες, η θεωρία του: οι μάζες δεν είναι πεινασμένες για την αλήθεια, όποιος μπορεί να τους τροφοδοτήσει με ψευδαισθήσεις είναι εύκολα ο αφέντης τους, όποιος προσπαθήσει να τις καταστρέψει είναι θύμα τους, συνοψίζει σχεδόν ολόκληρη την κοσμοθεωρία του.
Πρόκειται για τον άνθρωπο που στα τέλη του 19ου αιώνα έγραψε το «The Crowd: A Study of the Popular Mind», ένα βιβλίο που αναλύει τη ψυχολογία του πλήθους σαν χειρουργός με νυστέρι και ένα spoiler alert: δεν είχε ακριβώς λαμπρή γνώμη για το συλλογικό IQ της ανθρωπότητας.
Ποια ήταν η βασική ιδέα του Γκυστάβ;
Η βασική ιδέα είναι ότι όταν τα άτομα συγκεντρώνονται σε μεγάλες ομάδες σταματούν να σκέφτονται λογικά, το πλήθος τους μεταμορφώνει, γίνονται παράλογοι, συναισθηματικοί και εξαιρετικά υποβλητικοί, λειτουργούν λιγότερο σαν σκεπτόμενα ανθρώπινα όντα και περισσότερο σαν ένας όχλος που μπορεί να χειραγωγείται με τις κατάλληλες ψευδαισθήσεις, κοινώς τη δημαγωγία.
Να το κάνουμε πιο απλό; Σκέφτεται το πλήθος σαν ένα ραντεβού στο tinder που πάει στραβά, όλο γοητεία και ενθουσιασμό στην αρχή αλλά στο τέλος αντιλαμβανόμαστε πως οι σκέψεις μας δεν είχαν δεσμευτεί με την πραγματικότητα. Εγκαταλείψαμε τη λογική για να τροφοδοτήσουμε το συναίσθημα.
Και εδώ είναι η ουσία. Η άποψη του Γκυστάβ για τα πλήθη δεν αφορά μόνο τον όχλο που εξεγείρεται στους δρόμους, αφορά τις εκλογές, τις διαμαρτυρίες, τα μαζικά κινήματα ακόμη και τις επαναστάσεις. Αλλά ο Γκυστάβ το πήγε ένα βήμα παραπέρα δεν ενδιαφερόταν μόνο για το τι πίστευαν οι άνθρωποι, αλλά και γιατί το πίστευαν. Το επιχείρημά του ήταν ότι όταν καταλάβεις πως να χειραγωγείς τα ψυχολογικά ερεθίσματα των μαζών, μπορείς να διαμορφώσεις μια «νέα άποψη» σε ολόκληρες κοινωνίες.
Το πλήθος έχει πάντα δίκιο ( ή έτσι νομίζουν)
Μια από τις πιο κυνικές παρατηρήσεις του Γκυστάβ ήταν ότι μόλις το πλήθος πιστέψει σε μία ψευδαίσθηση, αυτή γίνεται η δική του αλήθεια. Προσπαθήστε να σπάσετε αυτή τη φούσκα και θα γίνεται εχθρός τους. Στο πλήθος δεν αρέσει να αμφισβητούνται οι ψευδαισθήσεις του, προσκολλάται σ’ αυτές για αυτό κατά την άποψή του, όποιος προσπαθεί να σπάσει τις ψευδαισθήσεις, δημοσιογράφοι, φιλόσοφοι και πάσης φύσεως αφηγητές της αλήθειας, καταλήγει να διασύρεται, δε θεωρούνται απελευθερωτές αλλά καταστροφείς των ανακουφιστικών φαντασιώσεων του πλήθους.
Ποιος όμως είναι ο αντίκτυπος των ιδεών του στη σύγχρονη κοινωνία;
Οι θεωρίες του Γκυστάβ Λε Μπον μπορεί να ακούγονται σαν κυνισμός της παλιάς σχολής του 19ου αιώνα αλλά είναι συγκλονιστικά επίκαιρες σήμερα. Κοιτάξτε την επιρροή των Μέσων Κοινωνικής Δικτύωσης, είναι πρακτικά μια απόδειξη της μελέτης στη μαζική ψυχολογία του Λε Μπον. Σκεφτείτε πόσο γρήγορα εξαπλώνεται η παραπληροφόρηση όταν είναι συναισθηματικά φορτισμένη ή ταιριάζει απόλυτα σε προϋπάρχουσες αφηγήσεις. Αυτή είναι η ψευδαίσθηση του Λε Μπον σε πλήρη εφαρμογή, μόλις αποκτήσει αυτή την πληροφορία το συλλογικό συνειδητό η λογική δεν έχει καμία ελπίδα.
Η θετική πλευρά – αν μπορείς να το πεις έτσι – είναι πως το έργο του Γκυστάβ δεν είναι μόνο καταστροφολογία είναι ένα εγχειρίδιο για την κατανόηση της μαζικής επιρροής όχι μόνο για να υποφέρει κανείς από αυτή αλλά αν καταλάβετε πως λειτουργεί το παιχνίδι των ψευδαισθήσεων είναι λιγότερο πιθανό να γίνεται θύμα αυτής.
Το βασικό συμπέρασμα; Μην περιμένετε ότι η μάζες θα ξυπνήσουν ξαφνικά και θα λαχταρίσουν συνθέτες αλήθειες, είναι καλωδιωμένες για αφηγήσεις με απλότητα, για δράμα! Αν θέλετε να επηρεάσετε το πλήθος πρέπει να τους δώσετε μια ψευδαίσθηση που να συντονίζεται με τα βασικά τους συναισθήματα.
Θα καταλήξουμε πως…
Η απαισιοδοξία του Γκυστάβ για τις μάζες μπορεί να είναι σκληρό χάπι για να το καταπιεί κανείς, αλλά δεν είχε εντελώς άδικο. Σ’ έναν κόσμο όπου τα πρωτοσέλιδα δημιουργούνται για να σοκάρουν, όπου η πολιτικές εκστρατείες ευδοκιμούν με απλουστευμένες αφηγήσεις και όπου οι αλγόριθμοι των Μέσων Κοινωνικής Δικτύωσης στρέφονται από το συναίσθημα, οι ιδέες του Γκυστάβ μοιάζουν περισσότερο με προφητεία παρά με θεωρία.
Έτσι την επόμενη φορά που θα παρασυρθείτε από μια ιδέα, κάποιο κοινωνικό θεώρημα ή κάποια διαδικτυακή τάση, κάντε ένα βήμα πίσω και αναρωτηθείτε: κυνηγάω την αλήθεια ή έχω παρασυρθεί από μια ψευδαίσθηση;
20 αποφθέγματα από τον Γκυστάβ Λε Μπον
- Σε πολλούς ανθρώπους η ομιλία προηγείται της σκέψης. Ξέρουν αυτό που σκέφτονται μόνο αφού έχουν ακούσει αυτό που είπαν.
- Έχει μεγαλύτερη αξία να καταλάβεις παρά να μάθεις.
- Ο πόλεμος αποκαλύπτει τις αδυναμίες ενός λαού, όπως επίσης και τις αρετές του.
- Η φιλία είναι συνήθως η πόρτα της εξόδου παρά η πόρτα της εισόδου του έρωτα.
- Αν η αθεΐα εξαπλωθεί, θα γίνει εξίσου ανυπόφορη με τις παλιές θρησκείες.
- Είναι αμέτρητοι οι άνθρωποι που ποτέ δεν έχουν διαφορετική γνώμη από εκείνη της εφημερίδας τους.
- Ο άνθρωπος σκέφτεται με αφορισμούς.
- Λίγοι βλέπουν τα πράγματα όπως ακριβώς είναι. Κάποιοι αντιλαμβάνονται μόνο αυτά που θέλουν να δουν και άλλοι αυτά που τους κάνουν οι άλλοι να δουν.
- Οι μάζες δεν διψούν για αλήθεια. Όποιος μπορεί να τις προμηθεύσει με ψευδαισθήσεις γίνεται εύκολα ο κυρίαρχός τους.
- Για να κυριαρχήσεις στους ανθρώπους είναι πιο εύκολο να εξάψεις τα πάθη τους παρά να υποστηρίξεις τα συμφέροντά τους.
- Ο όχλος είναι κάπως σαν τη Σφίγγα του αρχαίου μύθου. Είναι ανάγκη να φτάσουμε σε μια λύση που να δέχεται η ψυχολογία του αλλιώς θα πρέπει να αφεθούμε να μας κατασπαράξει.
- Ο όχλος μπορεί να σκεφτεί μόνο με εικόνες και γι’ αυτό μπορεί να επηρεαστεί μόνο από εικόνες. Μόνο οι εικόνες μπορεί να τον τρομοκρατήσουν ή να τον ενθουσιάσουν και έτσι να γίνουν κίνητρα για πράξη.
- Λίγο ενδιαφέρουν οι απώλειες. Η επιτυχία πηγαίνει με το μέρος εκείνου που γνωρίζει να τις αντιμετωπίζει με το μεγαλύτερο σθένος.
- 14.Η δίψα για ισότητα συνήθως δεν είναι τίποτε άλλο παρά μια αποδεκτή μορφή της επιθυμίας να έχεις κατωτέρους, αλλά όχι ανωτέρους.
- 15.Να επαναστατείς ή να συμβιβάζεσαι. Δεν υπάρχουν άλλες επιλογές στη ζωή.
- 16.Ο έρωτας φοβάται την αμφιβολία. Εν τούτοις, μεγαλώνει με την αμφιβολία και συχνά χάνεται μέσα στη βεβαιότητα.
- Στις ομαδικές προσπάθειες υπάρχει μια απερίσκεπτη τάση για συναίνεση και συλλογική παρανόηση σοβαρών θεμάτων, μέσα σε ένα κλίμα εύθυμης συντροφικότητας.
- 18.Η ικανότητα χωρίς την εξουσία είναι εξίσου ανίσχυρη με την εξουσία χωρίς ικανότητα.
- 19.Μεταμφιέζοντας κάτω από καλά επιλεγμένες λέξεις ακόμα και τις πιο τρελές θεωρίες, μπορείς να τις κάνεις να γίνουν αποδεκτές.
Έρμαν Έσσε: «Οι άνθρωποι ενώνονται γιατί ο ένας νιώθει φόβο μπροστά στον άλλο..»
