Σ’ έναν κόσμο κορεσμένο από οθόνες, γρήγορο ρυθμό ψυχαγωγίας και φευγαλέες τάσεις του TikTok, γιατί να ζητήσουμε από τα παιδιά μας να κάνουν ένα βήμα πίσω και να ανοίξουν ένα σχετικά λεπτό βιβλίο που γράφτηκε πριν από 75 χρόνια για τα γουρούνια; Ποια πιθανή σημασία θα μπορούσε να έχει η «Φάρμα των ζώων» του Τζορτζ Όργουελ για τη σημερινή νεολαία;
Μια ιστορία που μεγαλώνει μαζί τους
Εκ πρώτης όψεως, η «Φάρμα των ζώων» είναι μια αλληγορική νουβέλα για μια ομάδα ζώων του αγρού που επαναστατούν ενάντια στον άνθρωπο-κτηνοτρόφο τους σε μια προσπάθεια για ελευθερία, μόνο και μόνο για να βρεθούν κάτω από ένα νέο, πιο καταπιεστικό καθεστώς υπό την ηγεσία των πρώην συντρόφων τους γουρουνιών. Αυτή η φαινομενικά απλή πλοκή λειτουργεί σε πολλαπλά επίπεδα, καθιστώντας την ιδανική για νεαρούς αναγνώστες. Τα παιδιά και οι έφηβοι μπορούν αρχικά να ασχοληθούν με την ιστορία στην ονομαστική της αξία: πρόκειται για μια ιστορία με ζώα, πάντα ένα προσιτό σημείο εκκίνησης. Αλλά καθώς ωριμάζουν, θα αναγνωρίσουν το βαθύτερο νόημά της: πρόκειται για μια αιχμηρή κριτική της εξουσίας, της διαφθοράς και των κινδύνων του ολοκληρωτισμού.
Εκθέτοντας τα παιδιά σας στη «Φάρμα των ζώων», φυτεύετε σπόρους που θα αναπτυχθούν με την πάροδο του χρόνου. Αυτό που ξεκινά ως μια ενδιαφέρουσα, σχεδόν παραμυθένια αφήγηση θα εξελιχθεί στο μυαλό τους καθώς θα κατανοούν περισσότερα για την πολιτική, την ιστορία και την ανθρώπινη φύση.
Μαθαίνοντας να αμφισβητούν την εξουσία και την αντιεξουσία
Ασίμωφ, ο άνθρωπος που έγραψε πάνω από 500 βιβλία είπε κάποτε: «Η βία είναι το τελευταίο καταφύγιο…»
Ένα από τα μεγαλύτερα δώρα που προσφέρει η «Φάρμα των Ζώων» είναι ότι διδάσκει στα παιδιά να αμφισβητούν την εξουσία μια απαραίτητη δεξιότητα στον σημερινό κόσμο. Είναι εύκολο για τους νέους να δέχονται ό,τι τους λένε, ειδικά από εκείνους που βρίσκονται σε θέση ισχύος, είτε πρόκειται για γονείς, είτε για δασκάλους, είτε για την κοινωνία γενικότερα. Τα γουρούνια στην ιστορία αρχικά τοποθετούνται ως απελευθερωτές και ευεργέτες, αλλά σύντομα εκμεταλλεύονται και χειραγωγούν τα άλλα ζώα, τα οποία είτε τα εμπιστεύονται τυφλά είτε φοβούνται να μιλήσουν.
Αυτές οι ομάδες της φάρμας βρίσκονται στο πανεπιστήμιο, στην αγορά, σε φιλικά σπίτια και η γνώση για το ιδεολογικό υπόβαθρό τους αλλά και τον τρόπο προσηλυτισμού που χρησιμοποιούν θα προετοιμάσει – οχυρώσει ένα παιδί πριν ενηλικιωθεί, πριν φτάσει τα 18 του χρόνια.
Μέσω αυτής της ιστορίας, ο Όργουελ καλεί τους αναγνώστες να σκεφτούν: Ποιος κατέχει την εξουσία και γιατί; Αυτοί που έχουν την εξουσία ενεργούν προς το συμφέρον της ομάδας ή εξυπηρετούν τον εαυτό τους; Αν οι υποσχέσεις για ελευθερία και ισότητα δεν εκπληρώνονται, τι είμαστε εμείς, ως άτομα, διατεθειμένοι να κάνουμε γι’ αυτό; Αν και οι περισσότεροι νεαροί αναγνώστες μπορεί να μην είναι έτοιμοι να ασχοληθούν με πολύπλοκες πολιτικές ιδεολογίες, τα θεμελιώδη ερωτήματα της δικαιοσύνης και της ισότητας είναι αυτά που συναντούν καθημερινά στην τάξη, στην παιδική χαρά και στο διαδίκτυο.
«1984»: Το απόσταγμα του προφητικού έργου του Τζωρτζ Όργουελ μέσα από 10 αποφθέγματα
Ένα παράθυρο στην ανθρώπινη φύση
Γιατί οι άνθρωποι συμπεριφέρονται με τον τρόπο που συμπεριφέρονται; Γιατί η εξουσία διαφθείρει τόσο συχνά ακόμη και τους ηγέτες με τις καλύτερες προθέσεις; Η «Φάρμα των Ζώων» προσφέρει έναν μικρόκοσμο της ανθρώπινης κοινωνίας, αποσταγμένο σε μια ιστορία που είναι άκρως προσιτή αλλά και βαθιά ουσιαστική.
Αυτό το βιβλίο δεν αφορά μόνο την πολιτική, αλλά και τους ανθρώπους. Μέσα από τους χαρακτήρες του Snowball, του Napoleon, του Boxer και του Squealer, τα παιδιά μπορούν να αρχίσουν να αντιλαμβάνονται την πολυπλοκότητα των κινήτρων, της φιλοδοξίας και της χειραγώγησης.
Γιατί ο Boxer, το σκληρά εργαζόμενο άλογο, συνεχίζει να πιστεύει στα γουρούνια ακόμα και όταν αυτά τον προδίδουν; Γιατί ο Napoleon, αρχικά ένας από τους «ήρωες» της επανάστασης, γίνεται χειρότερος από τους ανθρώπινους δυνάστες; Αυτά τα ερωτήματα δεν αφορούν μόνο τους χαρακτήρες του βιβλίου, απηχούν εμπειρίες της πραγματικής ζωής. Είτε πρόκειται για έναν ανέντιμο φίλο είτε για έναν άδικο δάσκαλο, η κατανόηση της δυναμικής της εξουσίας και της χειραγώγησης βοηθά τα παιδιά να περιηγηθούν στις πολύπλοκες σχέσεις στη δική τους ζωή.
Τι κάνει μια ιστορία διαχρονική; Δεν είναι μόνο η καλή γραφή ή η ενδιαφέρουσα πλοκή, είναι τα μαθήματα που αφήνει πίσω της. Πώς καταλαβαίνουμε πότε κάποιος μας λέει ψέματα; Πώς υπερασπιζόμαστε τα δικαιώματά μας χωρίς να γινόμαστε αυτό ακριβώς εναντίον του οποίου αγωνιζόμαστε; Ποιοι είναι οι κίνδυνοι της τυφλής πίστης και πώς διασφαλίζουμε ότι διατηρούμε τις αρχές μας μπροστά στην αυξανόμενη εξουσία;
Αυτά είναι δύσκολα ερωτήματα, και η «Φάρμα των ζώων» δεν δίνει ξεκάθαρες απαντήσεις. Αντίθετα, καλεί τους αναγνώστες να παλέψουν με την ασάφεια και την αντίφαση. Δεν θα έπρεπε να ενθαρρύνουμε τα παιδιά μας να διαβάζουν βιβλία που τα αφήνουν να θέτουν δύσκολα ερωτήματα, αντί για βιβλία που προσφέρουν εύκολες λύσεις;
Γιατί, λοιπόν, να πείσετε τα παιδιά σας να διαβάσουν τη «Φάρμα των ζώων»; Επειδή είναι κάτι περισσότερο από ένα βιβλίο για τα γουρούνια και την πολιτική, είναι ένας καθρέφτης που κρατάει ψηλά την κοινωνία, ένα παζλ της ανθρώπινης φύσης και μια πρόσκληση για αμφισβήτηση, προβληματισμό και μάθηση. Και σε μια εποχή που η κριτική σκέψη μοιάζει πιο απαραίτητη από ποτέ, ίσως αυτό ακριβώς το είδος της ιστορίας που χρειάζονται.
