Οι αρχαίοι Έλληνες δεν ήταν απλώς οι πρωτοπόροι του δυτικού πολιτισμού, ήταν επίσης οι αρχικοί «προπονητές» της ζωής.
Οι σκέψεις των φιλόσοφων στην Αρχαία Ελλάδα σχετικά με την ηθική, την ευτυχία και τη φύση του σύμπαντος απηχούν ακόμη και σήμερα σε βιβλία αυτοβοήθειας, ομιλίες παρακίνησης και βαθιές συζητήσεις πάνω από τον καφέ. Ας ρίξουμε μια ματιά σε πέντε αρχαίους Έλληνες φιλοσόφους των οποίων η διαχρονική σοφία συνεχίζει να διαμορφώνει τον τρόπο με τον οποίο προσεγγίζουμε τη ζωή.
1. Σωκράτης: Η τέχνη της αυτοεξέτασης
Ο Σωκράτης δεν κατέγραψε τίποτα, αλλά η κληρονομιά του παραμένει μέσα από τους διαλόγους του μαθητή του Πλάτωνα. Γνωστός για τη σωκρατική μέθοδο -την υποβολή διερευνητικών ερωτήσεων για την τόνωση της κριτικής σκέψης- ο Σωκράτης μας δίδαξε τη σημασία της αμφισβήτησης των πάντων, ιδίως του εαυτού μας. Ο Σωκράτης δεν είχε στόχο να δώσει απαντήσεις αλλά να μας διδάξει πώς να κάνουμε τις σωστές ερωτήσεις.
10 αποφθέγματά του:
- Η κατανόηση της ερώτησης είναι η μισή απάντηση.
- Γνώθι σ ‘αυτόν.
- Αυτός που θέλει να αλλάξει τον κόσμο πρέπει να αλλάξει πρώτα τον εαυτό του.
- Η αληθινή σοφία έρχεται στον καθένα μας όταν συνειδητοποιήσουμε πόσο λίγα γνωρίζουμε για τη ζωή, τους εαυτούς μας και τον κόσμο γύρω μας.
- Προτιμήστε τις γνώσεις από τον πλούτο, γιατί ο πλούτος είναι παροδικός ενώ η γνώση παντοτινή.
- Η μόνη αληθινή σοφία είναι η γνώση οτι δε ξέρεις τίποτα.
- Η εκπαίδευση είναι το άναμμα της φλόγας,όχι το γέμισμα ενός βάζου.
- Το μυστικό της ευτυχίας, βλέπετε, δεν βρίσκεται στην αναζήτηση περισσότερο, αλλά στην ανάπτυξη της ικανότητας να ικανοποιείσαι με όσο το δυνατόν λιγότερα.
- Το μυστικό της αλλαγής είναι να επικεντρώσεις όλη την ενέργειά σου, όχι στο πως να πολεμήσεις το παλιό, αλλά στην κατασκευή του νέου.
- Προτιμήστε τις γνώσεις από τον πλούτο, γιατί το πλούτος είναι παροδικός, ενώ η γνώση παντοτινή.
2. Πλάτων: Η αναζήτηση των ιδανικών μορφών
Μαθητής του Σωκράτη και μέντορας του Αριστοτέλη, ο Πλάτωνας ίδρυσε την Ακαδημία, ένα από τα πρώτα ιδρύματα ανώτερης μάθησης στον δυτικό κόσμο. Πέρα όμως από τα ακαδημαϊκά του επιτεύγματα, η φιλοσοφία του Πλάτωνα προσφέρει έναν οδικό χάρτη για την προσωπική ανάπτυξη. Δίδαξε ότι ο κόσμος που βιώνουμε μέσω των αισθήσεών μας είναι μόνο μια σκιά της αληθινής πραγματικότητας, την οποία ονόμασε «Κόσμο των Μορφών».
Στην ουσία, ο Πλάτων υποστήριζε ότι δεν πρέπει να συμβιβαζόμαστε με τα φαινόμενα ή την υλική επιτυχία. Αντίθετα, πρέπει να προσπαθούμε να κατανοήσουμε και να ζήσουμε σύμφωνα με τις ιδανικές μορφές της δικαιοσύνης, της ομορφιάς και της καλοσύνης. Αυτό έχει άμεση συνάφεια με τη σύγχρονη ζωή: όταν παγιδευόμαστε στα επιφανειακά επιτεύγματα, ο Πλάτων μας καλεί να επανασυνδεθούμε με τα ανώτερα ιδανικά μας και να επιδιώξουμε μια βαθύτερη, πιο ουσιαστική ύπαρξη.
10 αποφθέγματά του:
- Αυτή η πόλη είναι αυτό που είναι γιατί οι πολίτες της είναι αυτό που είναι.
- Αυτός που κλέβει λίγα κλέβει με την ίδια επιθυμία με αυτόν που κλέβει πολλά, αλλά με μικρότερη δύναμη.
- Αφήστε τους γονείς να κληροδοτήσουν στα παιδιά τους όχι πλούτη, αλλά το πνεύμα του σεβασμού.
- Εκείνος που θέλει να γίνει άριστος, δεν πρέπει να αγαπά περισσότερο τον εαυτό του, μήτε τα δικά του, αλλά τα δίκαια.
- Όπως λένε οι κτίστες, οι μεγάλες πέτρες δεν στέκονται καλά χωρίς τις μικρότερες.
- Όμοιος ομοίω αεί πελάζει. (Όμοιος τον όμοιο αγαπά κι όμοιος τον όμοιο θέλει.)
- Άγνοια, η ρίζα και ο μίσχος όλου του κακού.
- Από τις απολαύσεις, άλλες μεν είναι καλές κι άλλες κακές. Καλές μεν είναι οι ωφέλιμες, κακές είναι οι βλαβερές. Σκοπός όλων των πράξεών μας πρέπει να είναι το καλό και χάριν αυτού
- πρέπει τα πάντα να πράττουμε.
- Δεν είναι δυνατόν δύο κακοί να γίνουν ποτέ φίλοι, ούτε ένας καλός να μην έχει φίλο καλό.
3. Αριστοτέλης: Η ισορροπία των αρετών της ζωής
Ο Αριστοτέλης ήταν ο πρακτικός φιλόσοφος. Οι διδασκαλίες του Αριστοτέλη βασίζονταν στην έννοια της «χρυσής τομής» – την ιδέα ότι η αρετή βρίσκεται στο μέτρο. Για τον Αριστοτέλη, η καλή ζωή δεν είχε να κάνει με αυστηρούς κανόνες, αλλά με την εξεύρεση ισορροπίας σε όλα τα πράγματα, είτε πρόκειται για θάρρος, φιλοδοξία ή γενναιοδωρία.
Ο Αριστοτέλης πίστευε ότι η ευτυχία (ή «ευδαιμονία») είναι ο τελικός στόχος της ανθρώπινης ζωής, που επιτυγχάνεται μέσω της καλλιέργειας της αρετής και της άσκησης της λογικής. Σε αντίθεση με τις φευγαλέες απολαύσεις, η αληθινή ευτυχία είναι κάτι που χτίζουμε με την πάροδο του χρόνου ζώντας σύμφωνα με τον καλύτερο εαυτό μας. Η πρακτική σοφία του μας διδάσκει ότι η προσωπική ανάπτυξη δεν είναι μια ακραία, όλα ή τίποτα προσπάθεια, αλλά μια σταθερή διαδικασία εύρεσης ισορροπίας και ενάρετων επιλογών στον ακατάστατο, καθημερινό κόσμο.
10 αποφθέγματά του:
- Περισσότερο αγαπούν οι ευεργέτες τους ευεργετούμενους παρά οι ευεργετούμενοι τους ευεργέτες.
- Ο άνθρωπος φύσει πολιτικόν ζώον.
- Όπως το σώμα, όταν στερηθεί την ψυχή πεθαίνει, έτσι και η πόλη, όταν δεν υπάρχουν νόμοι, καταλύεται.
- Η ομορφιά είναι η καλύτερη συστατική επιστολή.
- Σε όλα υπάρχει εκ φύσεως κάτι το θείο.
- Η φιλία είναι μια ψυχή που κατοικεί σε δυο σώματα.
- Κανένας δεν είναι πραγματικός φίλος γι’ αυτόν που έχει πολλούς φίλους.
- Τα αγαθά κόποις κτώνται.
- Ανδρείος είναι αυτός που δεν φοβάται τον τιμημένο θάνατο.
- Τίποτα απ’ όσα είναι δοσμένα από τη φύση δεν είναι χωρίς τάξη
4. Επίκουρος: Η επιδίωξη των απλών απολαύσεων
Αν και συχνά παρεξηγείται ως ηδονιστής, ο Επίκουρος στην πραγματικότητα υποστήριζε μια ζωή απλών απολαύσεων και εσωτερικής ηρεμίας. Πίστευε ότι το κλειδί για την ευτυχία δεν ήταν η απόλαυση αλλά η αποφυγή του περιττού πόνου και του άγχους. Ο Επίκουρος δίδασκε ότι οι μεγαλύτερες απολαύσεις βρίσκονται στη φιλία, τον στοχασμό και την απουσία φόβου -ιδιαίτερα του φόβου του θανάτου.
Ο Επίκουρος εισήγαγε επίσης την ιδέα ότι ένα μεγάλο μέρος των δεινών μας προέρχεται από παράλογες επιθυμίες – δόξα, πλούτος, εξουσία – που μας αποσπούν την προσοχή από αυτά που πραγματικά έχουν σημασία. Σε έναν σύγχρονο κόσμο όπου κυριαρχούν ο καταναλωτισμός και το κοινωνικό στάτους, ο Επίκουρος μας υπενθυμίζει να αποσυμφορήσουμε τη ζωή μας και να επικεντρωθούμε σε ό,τι μας φέρνει πραγματική ικανοποίηση. Η φιλοσοφία του μας καλεί να απολαμβάνουμε τις μικρές, ειρηνικές στιγμές και να ζούμε χωρίς τη συνεχή πίεση του να θέλουμε περισσότερα.
10 αποφθέγματά του:
- Ο θάνατος δεν είναι τίποτε για μας, γιατί αυτό που αποσυντίθεται δεν έχει αισθήσεις και ό,τι είναι χωρίς αισθήσεις δεν είναι τίποτε για μας.
- Από τη σκληρή δουλεία συσσωρεύεται μεν μεγάλη περιουσία, αλλά η ζωή γίνεται πολύ ταλαίπωρη.
- Ο καθένας φεύγει απ’ τη ζωή, σαν να ‘ρθε τώρα μόλις.
- Πρέπει να στοχαζόμαστε τα πράγματα που φέρνουν την ευτυχία, επειδή όταν την κατέχουμε, έχουμε τα πάντα, ενώ όταν αυτή λείπει, κάνουμε τα πάντα για να την αποκτήσουμε.
- Όριο του μεγέθους των ηδονών είναι η εξάλειψη κάθε πόνου. Όπου είναι παρούσα η ηδονή και για όσο διάστημα είναι παρούσα, δεν υπάρχει τίποτε που να προξενεί πόνο ή λύπη ή και τα δύο μαζί.
- Αυτός που αδικεί είναι δύσκολο να ξεφύγει• αλλά να βεβαιωθεί πως θα συνεχίζει να ξεφεύγει είναι αδύνατον.
- Την ηδονή την έχουμε ανάγκη ακριβώς τότε, όταν πονούμε από την απουσία της∙ ενώ όταν δεν πονούμε, δεν την χρειαζόμαστε πια.
- Στην κοινή φιλοσοφική αναζήτηση κερδίζει περισσότερα αυτός που έμαθε περισσότερα: ο ηττημένος.
- Υπάρχει και στην απλότητα ένα μέτρο και όποιος δεν το λογαριάζει παθαίνει ό,τι συμβαίνει σ’ εκείνον που δεν έχει όρια.
- Ο γέρος που λησμονεί το αγαθό που συνέβη είναι σαν να γεννήθηκε σήμερα.
5. Ηράκλειτος: Ηρακλέους: Αγκαλιάζοντας την αλλαγή
Ο Ηράκλειτος είναι γνωστός για την πίστη του στη συνεχή ροή του σύμπαντος – «Κανένας άνθρωπος δεν πατά στο ίδιο ποτάμι δύο φορές, γιατί δεν είναι το ίδιο ποτάμι και δεν είναι ο ίδιος άνθρωπος». Αυτή η αντίληψη της αέναης αλλαγής μας προκαλεί να προσαρμοστούμε και να αγκαλιάσουμε τις αναπόφευκτες μεταμορφώσεις που μας επιφυλάσσει η ζωή.
Σε έναν κόσμο όπου συχνά προσκολλούμαστε στο οικείο ή αντιστεκόμαστε στην αλλαγή, η σοφία του Ηράκλειτου μας εκπαιδεύει να αποδεχόμαστε την αβεβαιότητα ως θεμελιώδες μέρος της ύπαρξης. Είτε πρόκειται για αλλαγές στην καριέρα, είτε για προσωπική ανάπτυξη, είτε για το πέρασμα του χρόνου, ο Ηράκλειτος διδάσκει ότι η αλλαγή δεν είναι κάτι που πρέπει να φοβόμαστε, αλλά κάτι που πρέπει να ρέει μαζί της.
10 αποφθέγματά του:
- Οι κοιμισμένοι είναι εργάτες και συνεργοί σ’ αυτά που γίνονται στον κόσμο. Οι γνώμες των ανθρώπων είναι παιδιάστικα παιχνίδια.
- Είναι δύσκολο να πολεμά κανείς την καρδιά του· γιατί αυτό που θέλει, το αγοράζει με ψυχή.
- Για τους ξύπνιους υπάρχει ένας και κοινός κόσμος, αλλά o κάθε κοιμισμένος καταφεύγει στον δικό του κόσμο.
- Τα πάντα ρει και ουδέν μένει. (Όλα εξελίσσονται και τίποτα δεν μένει αμετάβλητο.)
- Ο ποιό ωραίος πίθηκος είναι άσχημος σε σχέση με τον άνθρωπο.
- Θάνατός εστιν οκόσα εγερθέντες ορέομεν, οκόσα δε εύδοντες ύπνος. (μτφρ: Θάνατος είναι όσα βλέπουμε ξύπνιοι, ενώ όσα βλέπουμε κοιμισμένοι είναι ύπνος)
- Η μοίρα του ανθρώπου είναι ο χαρακτήρας του.
- Για εμένα ο ένας αξίζει όσο δέκα χιλιάδες, εάν είναι άριστος.
- Αν δεν ελπίζεις το ανέλπιστο, δεν θα το βρεις.
- Tο πρωί είναι το ξεκίνημα της νύχτας. Η γέννηση είναι το ξεκίνημα του θανάτου.
Αρχαία Ελλάδα: Τα 7 μεγαλύτερα μυστήρια που παραμένουν στο σκοτάδι
