Υπάρχει τελικά στρατευμένη τέχνη;

Περί στρατευμένης τέχνης.

Τα τελευταία χρόνια γίνεται πολύς λόγος αν και κατά πόσο πρέπει να είναι στρατευμένη η τέχνη. Η χώρα μας έχει μεγάλο παρελθόν σε στρατευμένους καλλιτέχνες, κυρίως σε ποιητές όπως ο Βάρναλης ή ο Ρίτσος. Έτσι, υπάρχουν φανατικοί υποστηρικτές της αλλά και ορκισμένοι εχθροί της.

Τα βασικά ερωτήματα

Για να μπορέσει κανείς να απαντήσει στο ερώτημα αυτό λοιπόν χρειάζεται να απαντήσει στα εξής ερωτήματα.

Αρχικά, τι εννοούμε με τον όρο «στρατευμένη»;

Υπάρχει η πολιτική στράτευση ή μάλλον ορθότερα η κομματική στράτευση και η ιδεολογική. Η κομματική όλοι καταλαβαίνουμε που αναφέρεται. Η ιδεολογική όμως στράτευση τι είναι και ποια είναι τα χαρακτηριστικά της;

Η ιδεολογική έχει να κάνει με τις αξίες του καλλιτέχνη και κατ’ επέκταση με την ίδια του την αισθητική. Ένα τέτοιο παράδειγμα είναι η Guernica του Πικάσο, όπου ο καλλιτέχνης όντας «αριστερός» ήθελε να καταγγείλει τα εγκλήματα του Ναζισμού. Επομένως πρέπει πρώτα να αποφασίσουμε το είδος της στράτευσης προτού σταθούμε δίπλα της ή απέναντί της.

Body positivity ή body neutrality;

Έπειτα θα πρέπει να δούμε τα αίτια της δημιουργίας ενός στρατευμένου έργου. Δηλαδή πρόκειται για ένα έργο το οποίο δημιουργήθηκε καθώς ο καλλιτέχνης αφουγκράστηκε την κοινή γνώμη και άρα κρύβονται ιδιοτελή κίνητρα ή πρόκειται για μια αυθόρμητη δημιουργία που αψηφά τις συνέπειες;

Η πρώτη περίπτωση είναι ένα συχνό φαινόμενο της εποχής μας αλλά δεν είναι τέχνη. Είναι λαϊκισμός. Από την άλλη, η δεύτερη περίπτωση είναι η πεμπτουσία της τέχνης, η έκφραση του καλλιτέχνη και η έκφραση της αλήθειας του, που φυσικά δημιουργεί εχθρούς. Άλλωστε τι αλήθεια είναι αυτή που δε ζημιώνει αυτόν που τη λέει;

Αφού απαντηθούν αυτά τα ερωτήματα τότε θα πρέπει να βεβαιωθούμε ότι υπάρχει όντως στρατευμένη τέχνη και δεν πέφτουμε στην παγίδα εμείς να την ονομάζουμε έτσι για να προωθήσουμε τις δικές μας πολιτικές απόψεις. Ας μη γελιόμαστε, η ανθρώπινη σκέψη λειτουργεί με προκαταλήψεις και άρα βλέπει μόνο ότι την αφήνουμε εμείς να δει και να ερμηνεύσει. Αν απαντήσουμε και σε αυτό τότε είμαστε έτοιμοι να δώσουμε την τελική μας απάντηση. Μια απάντηση η οποία είναι καθαρά υποκειμενική.

Αν ρωτάτε εμένα; Η δική μου απάντηση είναι πως η τέχνη, η πραγματική τέχνη, είναι από μόνη της στρατευμένη. Όχι σε στρατόπεδο της μορφής «αριστεράς» ή «δεξιάς» αλλά σε στρατόπεδο της μορφής «συναισθήματος» ή «λογικής» και πάντα επιλέγει αυτή τη μορφή του συναισθήματος γιατί η τέχνη είναι εδώ και τη χρειαζόμαστε για να ερμηνεύσει και να εκφράσει ό,τι δε μπορεί η απλή λογική να συλλάβει. Να ξυπνήσει γωνιές της ψυχής μας που δεν μπορεί η λογική και η τεχνοκρατική μας αντίληψη.