Η ριψοκίνδυνη δέσμευση του Αλμπέρ Καμύ: «Μετά από κάθε ελευθερία υπάρχει μια δικαστική απόφαση»

Ο Αλμπέρ Καμύ παραδέχεται ότι έχει κάνει ανιδιοτελή χρήση της ελευθερίας και, κάπως αφελώς, την έχει υπερασπιστεί σε μερικές περιπτώσεις.

Στο παρακάτω απόσπασμα του Αλμπέρ Καμύ διαβάζουμε : Τέλος πάντων, μου έτυχε να κάνω και πιο αφιλοκερδή χρήση της ελευθερίας, και μάλιστα, δείτε κι εσείς ο ίδιος την αφέλειά μου, να την υπερασπιστώ κιόλας δυο τρεις φορές, δίχως να φτάσω ασφαλώς, ίσαμε το σημείο να πεθάνω γι’ αυτήν, διακινδυνεύοντας όμως για χάρη της. Πρέπει να μου συγχωρήσετε αυτές τις απερισκεψίες, δεν ήξερα τι έκανα. Δεν ήξερα πως η ελευθερία δεν είναι ανταμοιβή, ούτε παράσημο που το γιορτάζουν με σαμπάνια.

Η χρήση του όρου “ανιδιοτελής” υποδηλώνει ότι η ενασχόληση του Καμύμε την ελευθερία δεν καθοδηγούνταν από προσωπικό όφελος ή ιδιοτέλεια. Αντίθετα, υπονοεί μια πιο ανιδιοτελή ή αλτρουιστική προσέγγιση της έννοιας. Η παραδοχή της αφέλειας υποδηλώνει ότι μπορεί να ενήργησε χωρίς πλήρη κατανόηση των συνεπειών ή της πολυπλοκότητας που συνδέεται με την υπεράσπιση της ελευθερίας.

Στη συνέχεια, εισάγει την ιδέα ότι η ελευθερία δεν είναι μια ανταμοιβή ή μια διακόσμηση που πρέπει να γιορτάζεται με σαμπάνια. Αυτή η προοπτική αμφισβητεί μια δυνητικά απλοϊκή ή εξιδανικευμένη άποψη της ελευθερίας. Αντί να είναι μια λαμπερή ή εορταστική έννοια, ο ομιλητής υπονοεί ότι η ελευθερία φέρει μαζί της ένα βάρος και μια ευθύνη που μπορεί να μην αναγνωρίζεται πάντα πλήρως.

Η τελική δήλωση: “Δεν ήξερα ότι η ελευθερία δεν είναι ανταμοιβή, ούτε διακόσμηση που πρέπει να γιορτάζεται με σαμπάνια”, υποδηλώνει μια συνειδητοποίηση ή μια ωρίμανση στην κατανόηση της ελευθερίας από τον Καμύ. Υποδηλώνει μια μετατόπιση από μια πιθανώς ρομαντική αντίληψη σε μια πιο διαφοροποιημένη και νηφάλια εκτίμηση των προκλήσεων και των θυσιών που συνεπάγεται η υπεράσπιση της ελευθερίας. Συνολικά, το απόσπασμα διερευνά την εξελισσόμενη κατανόηση της ελευθερίας και τη συνειδητοποίηση ότι απαιτεί κάτι περισσότερο από απλό εορτασμό – απαιτεί μια στοχαστική και μερικές φορές ριψοκίνδυνη δέσμευση.

Αλμπέρ Καμύ, Η πτώση, μτφρ.: Nίκη Καρακίτσου-Ντουζέ, Μαρία Κασαμπάρογλου-Ρομπλέν, Εκδόσεις Καστανιώτη, 2004

To μεγάλο εμπόδιο για να ξεφύγουμε από την κρίση δεν είναι τάχα το γεγονός ότι πρώτοι εμείς καταδικάζουμε τον εαυτό μας; Πρέπει λοιπόν να επεκτείνουμε την καταδίκη σε όλους, αδιακρίτως, ώστε να την κάνουμε κάπως πιο ήπια. Καμιά δικαιολογία, ποτέ, και για κανέναν, αυτή είναι η αρχή μου, η αφετηρία μου.

Αρνούμαι την καλή πρόθεση, το έντιμο λάθος, το στραβοπάτημα, τα ελαφρυντικά.

Εγώ δεν συγχωρώ, δεν δίνω άφεση αμαρτιών. Κάνω απλώς την πρόσθεση και ύστερα λέω: «Μας κάνουν τόσα. Είστε διεστραμμένος, σάτυρος, μυθομανής, παιδεραστής, καλλιτέχνης, κ.λπ.» Έτσι. Νέτα σκέτα.

Στη φιλοσοφία, όπως και στην πολιτική, είμαι συνεπώς υπέρ της θεωρίας που αρνείται την αθωότητα για τον άνθρωπο και υπέρ της κάθε πρακτικής που τον αντιμετωπίζει ως ένοχο. Βλέπετε στο πρόσωπό μου, φίλτατε, έναν φωτισμένο υπέρμαχο της δουλείας. Δίχως αυτήν, για να λέμε την αλήθεια, δεν υπάρχει οριστική λύση.

Αυτό το κατάλαβα πολύ γρήγορα. Άλλοτε, είχα μόνον την ελευθερία στο στόμα. Στο πρόγευμα την άπλωνα πάνω στο ψωμί μου, τη μασούλαγα όλη μέρα, έφερνα στον κόσμο μια ολόδροση ανάσα ελευθερίας. Βομβάρδιζα με τούτη την κυρίαρχη λέξη όποιον διαφωνούσε μαζί μου, την είχα βάλει στην υπηρεσία των πόθων και της δύναμής μου.

Την ψιθύριζα στο κρεβάτι, στο αυτί των αποκοιμισμένων φιλενάδων μου, και τούτη η λέξη με βοηθούσε να τις αφήνω στα κρύα του λουτρού. Την τρύπωνα συχνά… Μα τι κάνω, εξάπτομαι και χάνω το μέτρο.

Τέλος πάντων, μου έτυχε να κάνω και πιο αφιλοκερδή χρήση της ελευθερίας, και μάλιστα, δείτε κι εσείς ο ίδιος την αφέλειά μου, να την υπερασπιστώ κιόλας δυο τρεις φορές, δίχως να φτάσω ασφαλώς, ίσαμε το σημείο να πεθάνω γι’ αυτήν, διακινδυνεύοντας όμως για χάρη της. Πρέπει να μου συγχωρήσετε αυτές τις απερισκεψίες, δεν ήξερα τι έκανα. Δεν ήξερα πως η ελευθερία δεν είναι ανταμοιβή, ούτε παράσημο που το γιορτάζουν με σαμπάνια.

Ούτε και δώρο, άλλωστε, κουτί με λιχουδιές που σε κάνουν να γλείφεσαι. Ω, όχι, κάθε άλλο, είναι αγγαρεία, ένας μαραθώνιος πολύ μοναχικός, πολύ εξαντλητικός. Χωρίς σαμπάνια, χωρίς φίλους να σηκώνουν το ποτήρι τους και να σε κοιτάζουν με τρυφερότητα. Μόνος σε μια θλιβερή αίθουσα, μόνος στο εδώλιο μπροστά στους δικαστές και μόνος για ν’ αποφασίσεις μπροστά στον εαυτό σου ή μπροστά στην κρίση των άλλων.

Μετά από κάθε ελευθερία υπάρχει μια δικαστική απόφαση. Να γιατί η ελευθερία είναι πολύ βαριά να τη σηκώσεις, ιδιαίτερα όταν υποφέρεις από πυρετό ή όταν έχεις στεναχώριες ή όταν δεν αγαπάς κανέναν.