Η Άμαξα Φάντασμα είναι μία σουηδική σιωπηλή ταινία του 1921 σε σκηνοθεσία του Βίκτορ Χόστρομ, η οποία βασίζεται στο ομότιτλο μυθιστόρημα της νομπελίστριας Σέλμα Λάγκερλεφ.
Η πλοκή επικεντρώνεται σε μία συνηθισμένη ιστορία ψυχολογικής μεταστροφής του κεντρικού χαρακτήρα, στην προκειμένη του Ντέιβιντ Χολμ, ενός αυτοκαταστροφικού αλκοολικού, του οποίου η ιστορία σε κάποια σημεία φέρνει στον νου αρκετά τη Χριστουγεννιάτικη Ιστορία του Τσαρλς Ντίκενς.
Πιο συγκεκριμένα, στην αρχή της ταινίας ο Χολμ παρουσιάζεται μεθυσμένος μαζί με άλλους δύο φίλους του μέσα σε ένα νεκροταφείο. Εκεί πάνω στη συζήτηση αναφέρει τον φίλο του Τζορτζ, ο οποίος του είχε διηγηθεί παλιότερα, πριν ακριβώς έναν χρόνο, ότι όποιος πέθαινε στις αρχές του καινούριο έτους και ήταν βεβαρυμμένος με «κακές πράξεις» θα ήταν καταδικασμένος να οδηγεί μία άμαξα, την Άμαξα του Θανάτου, και να «συλλέγει» τις ψυχές των νεκρών.
Ενώ όμως τους τα εξιστορεί όλα αυτά, μία φιλονικία τον οδηγεί σε ένα απροσδόκητο αποτέλεσμα, αφού καταλήγει χτυπημένος άσχημα από αυτούς. Τότε ημιπεθαμένος και ευρισκόμενος σε ένα περίεργο μεσοδιάστημα μεταξύ ζωντανών και νεκρών ξανασυναντάει μετά από καιρό τον φίλο του Τζορτζ, ο οποίος αποκαλύπτεται ότι είχε γίνει ο οδηγός της μακάβριας αυτής άμαξας.
Αυτός βέβαια δεν εμφανίζεται τυχαία εκεί, αλλά μέσω αναδρομών στο παρελθόν προσφέρει στον Χολμ την ευκαιρία να κατανοήσει καλύτερα τη ζωή του και να κρίνει τον εαυτό του και τα λάθη του με νηφαλιότητα. Αυτά τα λάθη, όπως αποδεικνύεται από τις αναδρομές αυτές, αφορούν κυρίως την άσχημη συμπεριφορά του απέναντι στη γυναίκα του Άννα και τα παιδιά του, η οποία τελικά φαίνεται ότι τον εγκαταλείπει μαζί με αυτά. Αλλά η ιστορία δεν σταματά εδώ.
Αυτός, ψάχνοντας να τη βρει καταφεύγει στον «Στρατό της Σωτηρίας», μία προτεσταντική ανθρωπιστική οργάνωση, η οποία πρόσφερε βοήθεια σε όσους είχαν ανάγκη, όπου και συνάντησε την Αδερφή Έντιτ. Εκείνη τον ερωτεύεται παράφορα, μη ξέροντας ότι είναι παντρεμένος.
Παρά ταύτα, όταν το μαθαίνει σε μία συνάντηση της οργάνωσης, όπου έτυχε να μιλήσει με τη σύζυγο του Χολμ, Άννα, προσπαθεί παρόλα τα συναισθήματα που ένιωθε για αυτόν να επανασυνδέσει το ζευγάρι, πράγμα που τελικά επιτυγχάνεται. Έτσι, ο Χολμ, αφού ξαναβρήκε τη γυναίκα του και της υποσχέθηκε ότι θα αλλάξει τρόπο ζωής, συνέχισε τις καταχρήσεις, οδηγώντας την στο να προσπαθήσει να φύγει για ακόμη μία φορά από κοντά του, πράγμα που τελευταία στιγμή αποτρέπει.
Η Αδερφή Έντιτ, όμως, η οποία παρουσιάζεται τώρα σε μία πιο σύγχρονη αναδρομή ως βαθιά άρρωστη, θέλει ακόμη, προτού πεθάνει, να ξαναδεί το ζευγάρι μαζί. Αφού με κίνητρα αληθινής αγάπης θεωρεί ότι με αυτόν τον τρόπο ο Χολμ θα βρει την πραγματική ευτυχία στη ζωή του.
Ο Τζορτζ στη συνέχεια εμφανιζόμενος στο δωμάτιό της, αφού της υπόσχεται αρχικά ότι δεν θα είναι αυτός που θα πάρει την ψυχή της, οδηγεί τον Χολμ κοντά της με σκοπό να τον δει για τελευταία φορά και για να της δώσει την υπόσχεσή του ότι θα πραγματοποιήσει την τελευταία επιθυμία της. Μία υπόσχεση που τηρεί όντως στη συνέχεια, επιστρέφοντας μετανοημένος πλήρως στη γυναίκα του και τα παιδιά του.
Όπως γίνεται κατανοητό από το περιεχόμενο της ταινίας και από τα σκηνικά που αυτή χρησιμοποιεί, η εμφάνισή της στον κρύο ευρωπαϊκό βορρά δεν ήταν «αναίμακτη», καθώς θεωρήθηκε, με βάση τα ήθη της εποχής, αρκετά σκοτεινή. Βέβαια, λόγω της παρέμβασης της ίδιας της συγγραφέως, Σέλμα Λάγκερλεφ, πάνω στο μυθιστόρημα της οποίας, όπως αναφέραμε και στην αρχή του άρθρου, βασίστηκε η πλοκή της ταινίας, αυτή τελικά προβλήθηκε χωρίς άλλα κωλύματα στις κινηματογραφικές αίθουσες.
Μετά από την πρώτη προβολή μάλιστα γνώρισε και κάποια επιτυχία. Και αυτό γιατί μέσα από τη σύζευξη που πραγματοποιεί μεταξύ μεταφυσικού τρόμου και μίας, θα λέγαμε, ρομαντικού τύπου κλασικής ερωτικής ιστορίας, αφήνει να ξετυλιχθεί μία πρωτοποριακή παραγωγή, η οποία μέσω της αισθητικής και της πλοκής της, αργότερα θα ανοίξει το δρόμο σε άλλες κινηματογραφικές παραγωγές του σκανδιναβικού βορρά, όπως αυτές του Μπέργκμαν αλλά και θα επηρεάσει καίρια το γενικότερο κινηματογραφικό κλίμα των επόμενων δεκαετιών, όπως αποδεικνύεται από το παράδειγμα του Κιούμπρικ.
Κλείνοντας την παρένθεση αυτή, και επιστρέφοντας για ακόμη μία φορά στην κυρίως πλοκή της ταινίας, θα λέγαμε πως μέσα από αυτήν ο Χόστρομ μπορεί μεν να αποτυπώνει τη βαριά μελαγχολική διάθεση που ενυπάρχει εντός της σουηδικής κοινωνίας, σκιαγραφώντας ζωηρά τις ανθρώπινες σχέσεις, αλλά ταυτόχρονα προσδίδει σημαίνοντα ρόλο στην ελπίδα και στη δυνατότητα λύτρωσης του ανθρώπου μέσω της αγάπης.
Ένα στοιχείο που κάνει την ταινία θελκτική ακόμη και σήμερα. Καθώς, ζώντας μέσα σε μία εποχή όπου η αγάπη και ο έρωτας σταδιακά εκλείπουν ή απολήγουν σε απλές επιφανειακές εκλάμψεις, όχι μόνο στο πλαίσιο της κοινωνικής ζωής, αλλά και στην τέχνη, η συγκεκριμένη κινηματογραφική παραγωγή δημιουργεί μία όμορφη αναπόληση για τα μεγαλειώδη, αλλά ταυτόχρονα τόσο εύθραυστα αυτά συναισθήματα.
Κείμενο: Γιώργος Δρίτσας (Lavart)
