Το neon φως λειτουργεί ως εργαλείο αφήγησης στον κινηματογράφο και συνδέει την σύγχρονη αισθητική με το παρελθόν
Το neon στον κινηματογράφο δεν είναι απλά άλλη μία τεχνική φωτισμού. Το neon lighting αποτελεί μέρος και εργαλείο μίας ολόκληρης αισθητικής προσέγγισης στην έβδομη τέχνη, την οποία έχουν υιοθετήσει πολλοί σύγχρονοι σκηνοθέτες. Ο Gaspar Noe με το εκρηκτικό Climax, του 2018 και ο Nicolas Winding Refn με το The Neon Demon, του 2016 είναι δύο παραδείγματα σκηνοθετών οι οποίοι ενέταξαν το neon φως μαζί με το χρώμα του στα έργα τους με ένα μοναδικό αποτέλεσμα. Η τέχνη στην σημερινή εποχή, και πόσο μάλλον οι τομείς της τέχνης που σχετίζονται με το digital περιβάλλον, επηρεάζονται από τις νέες τεχνολογίες σε τεχνικό, αλλά και αισθητικό επίπεδο. Παράλληλα, διανύουμε μία περίοδο όπου η τέχνη αυτοπροσδιορίζεται σε μεγάλο βαθμό από το παρελθόν. Είναι ορατό, σε διάφορους τομείς, όπως η μουσική και ο κινηματογράφος, ότι υπάρχουν έμμεσες και άμεσες αναφορές σε έργα του 20ου αιώνα. Αυτές οι αναφορές γίνονται μέσα από αμέτρητα remakes ταινιών, επανεκτελέσεις και covers τραγουδιών από διάφορα είδη μουσικής αλλά και μέσα από την δημιουργία αισθητικών και νοηματικών συνδέσεων με καλλιτεχνικά έργα του παρελθόντος. Η επαναφορά της neon αισθητικής στον κινηματογράφο είναι μία επιστροφή στο παρελθόν και συγκεκριμένα, στην Ιταλία των 60s και 70s.
Κατά την διάρκεια της δεκαετίας του 1960, υπήρχε μία έντονη τάση για αλλαγή σχετικά με την αισθητική στις μέχρι τότε κινηματογραφικές παραγωγές. Αυτήν την τάση ήρθε να συμπληρώσει η χρήση του χρώματος στις ταινίες, κάτι που δημιούργησε νέα νοήματα στην εικόνα και το σενάριο. Συγκεκριμένα, στο είδος των thriller και horror ταινιών, ξεπεράστηκε το γοτθικό στοιχείο το οποίο χρησιμοποιούνταν σταθερά μέχρι τότε. Μέσα από τα χρώματα οι σκηνοθέτες άρχισαν να εκφράζουν ιδέες, συναισθήματα και καταστάσεις ενώ, ταυτόχρονα, τα νοήματα αυτά άρχισαν να εδραιώνονται και στην αντίληψη των θεατών. Το φως και το χρώμα, πλέον, ερμηνεύονταν με συγκεκριμένο τρόπο και αποτελούσε σημαντικό εργαλείο της σκηνοθεσίας, κάτι το οποίο ισχύει μέχρι και σήμερα.
Giallo cinema
Ένα καλλιτεχνικό ρεύμα των 60s ήταν αυτό που συνδέει τις horror ταινίες με την σύγχρονη αισθητική του φωτός και του χρώματος. Με επιρροές από διηγήματα μυστηρίου των 20s, δημιουργήθηκε το genre που ονομάζεται Giallo cinema στην Ιταλία. Η έννοια του «τρομακτικού», και γενικότερα το horror σαν είδος, επαναπροσδιορίστηκε μέσα από το Giallo, καθώς οι χαρακτήρες των ταινιών έπαψαν να περιορίζονται σε φανταστικά όντα αλλά, άρχισαν να μοιάζουν περισσότερο με τους καθημερινούς ανθρώπους. Οι τρομακτικοί χαρακτήρες των horror του παρελθόντος, όπως τα βαμπίρ, αντικαταστάθηκαν από θνητούς δολοφόνους που ζουν ανάμεσα μας. Το φανταστικό έδωσε την θέση του στο άγνωστο και τα άλλοτε τρομακτικά τέρατα μετατράπηκαν σε ανθρώπους με καλυμμένα πρόσωπα. Ο ρεαλισμός στο σενάριο αυτών των ταινιών ισοσταθμίζεται από τις σκηνοθετικές επιλογές οι οποίες εμπεριέχουν έντονο χρώμα, αντιθέσεις στον φωτισμό και αισθητικές αναφορές στα τότε σύγχρονα καλλιτεχνικά κινήματα όπως η Pop Art.
Ίσως, η βασική σύνδεση του Giallo cinema με την σύγχρονη neon αισθητική βρίσκεται στο έργο του σκηνοθέτη Darío Argento. Στην φιλμογραφία του Argento υπάρχει μία σταθερή επιμονή στην χρήση του κόκκινου χρώματος με το οποίο ο σκηνοθέτης σηματοδοτεί τις έντονες σκηνές. Το χρώμα, αλλά και το έντονο φως, γίνονται μέρος της αφήγησης και επηρεάζουν την ψυχολογία των θεατών καθώς λειτουργούν ως εργαλεία προοικονομίας, κάτι το οποίο ο θεατής λαμβάνει υποσυνείδητα αλλά, αντιλαμβάνεται αφού παρακολουθήσει πολλές ταινίες του. Στην ταινία Suspiria, του 1977 (εξαιρετικό το remake της ταινίας από τον Luca Guadagnino το 2018) ο Argento απογειώνει την χρήση των χρωμάτων περιορίζοντας τα αυτή τη φορά στα βασικά χρώματα: κόκκινο, κίτρινο, μπλε. Τα χρώματα αυτά πλέον δεν εμφανίζονται μόνο μέσω του φωτός αλλά, και στην διακόσμηση των χώρων, στην εσωτερική αρχιτεκτονική, στα ρούχα των ηθοποιών και στα αντικείμενα που ολοκληρώνουν τα πλάνα της ταινίας. Επιπλέον, τα χρώματα αυτά εμφανίζονται ανά δύο, με έντονες αντιθέσεις μεταξύ τους με στόχο να δημιουργήσουν μία απόκοσμη ατμόσφαιρα. Το στοιχείο του horror αποδίδεται μέσα από το μη ρεαλιστικό και το άγνωστο όπως και στις πρώτες ταινίες του κινήματος Giallo.
Η νέα προσέγγιση του horror και το Neo-Giallo
Ο σύγχρονος κινηματογράφος έχει εξελιχθεί σε θεματικές, αισθητική και τεχνολογία μέσα από διάφορα καλλιτεχνικά κινήματα μετά το Giallo cinema. Η εποχή της αποδόμησης στην τέχνη οδήγησε σε πολλές καινοτομίες και σήμερα, στην εποχή μετά τον μεταμοντερνισμό, ο κόσμος της τέχνης έρχεται συνεχώς αντιμέτωπος με το παρελθόν. Οι horror ταινίες αποτέλεσαν κομμάτι της μαζικής παραγωγής για τουλάχιστον δύο δεκαετίες με επαναλαμβανόμενες διηγήσεις και σενάρια που πολλές φορές δεν είχαν να πουν τίποτα παραπάνω από το προφανές. Τα τελευταία χρόνια, όμως, έχει γίνει μία έντονη αλλαγή στον τρόπο που οι σκηνοθέτες και οι σεναριογράφοι «χρησιμοποιούν» το horror. Υπάρχουν πλέον δεκάδες ταινίες στις οποίες η horror αισθητική ενισχύει την πλοκή καθαρά κοινωνικών σεναρίων με πολλαπλά νοήματα. Η στροφή αυτή προς μία ουσιώδη και καινοτόμο χρήση του τρομακτικού στοιχείου στις ταινίες έχει οδηγήσει στην παραγωγή υπέροχων έργων, όπως το Midsommar (2019), το Get out (2017) και το remake του Suspiria (2018). Όμως η σύγχρονη τέχνη και οι ισχυρές συνδέσεις που κρατάει με το παρελθόν οδηγούν σε επαναπροσδιορισμούς και νέες αναγνώσεις κινημάτων που φαινομενικά έχουν χαθεί με το πέρασμα του χρόνου. Σύγχρονοι σκηνοθέτες αποδομούν και επαναπροσδιορίζουν το Giallo cinema, χρησιμοποιώντας την θεμελιώδη ιδέα του χρώματος και της αντίθεσης σε συνδυασμό με τα σύγχρονα εργαλεία που προσφέρονται στον κινηματογράφο. Ο Nicolas Winding Refn, ο Gaspar Noé, ο Luca Guadagnino και ο Xavier Dolan είναι μερικοί από τους σκηνοθέτες που εφαρμόζουν με τον δικό τους τρόπο την χρήση του χρώματος και ιδιαίτερα μέσα από τα neon φώτα.
“Climax” Gaspar Noe
Το Climax είναι κάτι παραπάνω από ταινία. Σαν κινηματογραφικό είδος μπορεί να κατατάσσεται στο horror όμως αποτελεί μία καλλιτεχνική εμπειρία η οποία βασίζεται κατά κύριο λόγο στον συνδυασμό χρώμα – φως και στο ανθρώπινο σώμα. Είναι μία ταινία με ταχύτητα και ένταση που χτίζονται με συνεχόμενες χορευτικές σκηνές και δυνατή μουσική. Η πλοκή ακολουθεί μία ομάδα χορευτών στο after-party μίας πρόβας τους σε ένα εγκαταλελειμμένο σχολείο. Η ταινία μας οδηγεί σε ένα ψυχεδελικό χάος γεμάτο χορό, βία, σεξ και ηλεκτρονική μουσική, όταν ένα από τα μέλη της ομάδας βάζει κρυφά παραισθησιογόνες ουσίες στο ποτό από το οποίο πίνουν σχεδόν όλοι οι χορευτές. Εκτός από την εξαιρετική σκηνοθεσία του Gaspar Noe, η ταινία ξεχωρίζει για την ελευθερία που υπάρχει στο σενάριο και την αυθόρμητη ηθοποιία των χορευτών, πολλοί εκ των οποίων δεν είχαν προηγούμενη εμπειρία στον χώρο του κινηματογράφου. Πολλά τμήματα της ταινίας είναι αυτοσχεδιασμοί και ελεύθεροι διάλογοι χωρίς σενάριο ενώ οι σκηνές χωρίζονται σε μεγάλες one-take λήψεις.
Οι συνεχείς λήψεις του Noe κάνουν τις σκηνές να μοιάζουν σαν να έχουν βγει από έναν τρομακτικό εφιάλτη, κάνοντας την εμπειρία του bad trip εξαιρετικά ρεαλιστική. Χρησιμοποιεί συμπληρωματικά χρώματα ή χρώματα με αντιθέσεις και φυσικά έντονο φωτισμό με έμφαση στις σκιάσεις. Κυριαρχούν το κόκκινο, το κίτρινο και το μωβ ενώ στην πορεία της ταινίας, μετά από ένα ηλεκτρολογικό ατύχημα η ταινία «βάφεται» κόκκινη σηματοδοτώντας το δεύτερο μισό της φρικιαστικής ιστορίας. Στο σκοτεινό πλέον περιβάλλον, το κόκκινο φως αναβοσβήνει σταθερά συνοδεύοντας την ηλεκτρονική μουσική που δεν διακόπτεται καθόλου κατά την διάρκεια των 96 λεπτών της ταινίας. Η επιρροή του Giallo στην αισθητική του Gaspar Noe είναι εμφανής καθώς και ο ευφυής επαναπροσδιορισμός του χρώματος μέσα από τα neon φώτα που πλέον λειτουργούν ως ένα πολύ ξεκάθαρο αφηγηματικό μέσο.
“The Neon Demon” Nicolas Winding Refn
Το The Neon Demon είναι μία ταινία που δεν χαρακτηρίζεται από έντονη ταχύτητα όπως το Climax. Αντιθέτως, έχει έναν μυστήριο χαρακτήρα που αφήνει την ιστορία να ξεδιπλωθεί αργά δίνοντας τους θεατές τον χρόνο να επεξεργαστούν τις σκηνές και τα πλάνα του σκηνοθέτη. Η ταινία παρουσιάζει, μέσα από την ιστορία ενός νεαρού μοντέλου, τον διεφθαρμένο χώρο της μόδας. Οι σχέσεις ανάμεσα στα μοντέλα, τους φωτογράφους, τα πρακτορεία και τους ανθρώπους γύρω από αυτά οδηγούν σε μακάβριες και επικίνδυνες καταστάσεις την πρωταγωνίστρια η οποία προσπαθεί να ισορροπήσει ανάμεσα στην αθωότητα και τον ναρκισσισμό της.
Με μία εντελώς διαφορετική θεματική από τις συνηθισμένες horror ταινίες αλλά και μακριά από τις noir ιστορίες του Giallo cinema, το The Neon Demon εισάγει το neon φως ως μέσο έκφρασης του σκηνοθέτη σχεδόν σε κάθε σκηνή της ταινίας. Στις περισσότερες σκηνές, η χρήση του χρώματος γίνεται με βάση το περιβάλλον στο οποίο παρουσιάζονται οι χαρακτήρες όπως τα νυχτερινά club, οι επαγγελματικές φωτογραφίσεις και η πόλη την νύχτα. Πλησιάζοντας στην κορύφωση της πλοκής, εκεί όπου εμφανίζονται πιο horror σκηνές της ταινίας, εμφανίζονται και τα πιο έντονα χρώματα. Κόκκινα neon φώτα που αναβοσβήνουν και έντονες σκιάσεις δημιουργούν την απαραίτητη ένταση για την εξέλιξη της πλοκής. Επιπλέον, ο σκηνοθέτης χρησιμοποιεί το χρυσό, ένα όχι τόσο συνηθισμένο χρώμα, στις σκηνές που συνδέονται άμεσα με την πρωταγωνίστρια. Ο Nicolas Winding Refn χρησιμοποιεί το neon φως ως εργαλείο στην δουλειά του για δύο λόγους. Αρχικά, για την αισθητική που θέλει να πετύχει και τον τρόπο με τον οποίο θέλει να αποδώσει οπτικά το σενάριο και δεύτερον επειδή έχει αχρωματοψία με αποτέλεσμα να βλέπει καθαρά περιορισμένα χρώματα. Έτσι, με την χρήση του neon μπορεί να αναγνωρίζει με μεγαλύτερη άνεση τα χρώματα και να δημιουργεί με μεγαλύτερη ακρίβεια τις εικόνες που επιθυμεί.
Η χρήση του neon και στις δύο ταινίες είναι ποιητική. Το χρώμα και το φως δομούν μία ονειρική ατμόσφαιρα, ενισχύου την horror αισθητική μέσα από μία πολύ φρέσκια ματιά και καταρρίπτουν τους κανόνες του genre. Η νέα αυτή προσέγγιση οδηγεί, πλέον, σε μία καινοτομία, το Neo-Gallio ενώ ταυτόχρονα δημιουργείται μία σύνδεση του τώρα με το χθες, ανάμεσα στη σύγχρονη τέχνη και την ιστορία της. Η πορεία της τέχνης είναι απρόβλεπτη και οι δεσμοί μας με το παρελθόν μοιάζουν άρρηκτοι, όμως είναι ενδιαφέρον και αισιόδοξο να εμφανίζονται νέες ιδέες που αν και έχουν τις ρίζες τους σε κάτι υπάρχον, μπορούν να οδηγήσουν σε νέες δημιουργίες.
Κείμενο: Αφροδίτη Αυγέρου (Lavart)
