Το μπλε είναι αντρικό χρώμα, το ροζ είναι γυναικείο. Ή μήπως όχι; Κατά πόσο το χρώμα έχει φύλο και προέκυψε το στερεοτυπικό αυτό ζευγάρωμα;
Πολύ πιθανόν να έχετε πέσει πάνω σε βίντεο νέων ζευγαριών που περιμένουν παιδί στο οποίο αποθανατίζουν την στιγμή της αποκάλυψης του φύλου του μωρού. Μπαλόνια που σκάνε, κέικ με χρωματιστή γέμιση ή μπλουζάκια, όλα χρωματισμένα ροζ αν είναι κορίτσι, μπλε αν είναι αγόρι. Έχετε αναρωτηθεί ποτέ πως προέκυψε αυτή η σύνδεση και πλέον έχει εγκατασταθεί σαν ιδέα στο μυαλό των περισσότερων ανθρώπων;
Στο πρώτο μισό του 20ου αιώνα συναντάμε μία αντίστροφη σύνδεση χρώματος – φύλου
Η σύνδεση του αρσενικού και του θηλυκού γένους με χρώματα αποτελεί ένα χαρακτηριστικό μόλις του 20ου αιώνα, το οποίο ακόμη και στις αρχές του αιώνα δεν υπήρχε παντού. Αφορά κυρίως τους λαούς της δυτικής Ευρώπης και της Αμερικής. Μία παλαιότερη έγγραφη νύξη για την σχέση χρώματος – φύλου γίνεται το 1868 στις σελίδες του μυθιστορήματος «Οι Μικρές Κυρίες» της Louisa May Alcott, όπου σε ένα χωρίο υπάρχει η εξής φράση: «Η Amy δένει ένα ροζ και ένα μπλε φιόγκο στα δίδυμα της Meg, Daisy και της Demi, ώστε οι άνθρωποι να το γνωρίζουν διαφορά μεταξύ του κοριτσιού και του αγοριού». Η παραπάνω συμπεριφορά λέγεται πως ακολουθεί το γαλλικό πρότυπο, δίνοντας την εντύπωση πως ίσως στη Γαλλία υπήρχε ο διαχωρισμός των χρωμάτων ανάλογα με το φύλο (1).
Ωστόσο, γενικότερα οι γονείς φαίνεται πως προτιμούσαν τα ουδέτερα ενδύματα για τα βρέφη, κυρίως τα λευκά γιατί ήταν πολύ εύκολο να καθαριστούν με χλωρίνη. Ακόμη, το γεγονός ότι αρσενικά και θηλυκά μωρά φορούσαν εξίσου φορέματα, δείχνει πως ο εμφανισιακός διαχωρισμός του φύλου του παιδιού δεν ενδιέφερε τους ανθρώπους εκείνης της περιόδου, τουλάχιστον μέχρι τα 6 -7 χρόνια (3).
Η εν λόγω κωδικοποίηση χρώματος – φύλου φαίνεται να υπήρχε αντίστροφα στην αρχή. Συχνά το ροζ θεωρούταν περισσότερο χρώμα αγορίστικο, καθώς αποδιδόταν ως ένα ξεπλυμένο, τολμηρό και δραματικό κόκκινο, το οποίο θεωρείται ένα έντονο χρώμα. Αντίθετα, το μπλε θεωρούταν περισσότερο κοριτσίστικο, συνήθεια που πολλοί αποδίδουν στο γεγονός ότι η Παρθένος Μαρία στην χριστιανική Ευρώπη σχετίστηκε με το σκούρο μπλε χρώμα. Ακόμη, στις αρχές του 20ου αιώνα σε αμερικάνικες εφημερίδες εντοπίζονται άρθρα που συμβουλεύουν την χρήση του μπλε χρώματος για τα κορίτσια και του ροζ για τα αγόρια. Ο λόγος που συνέβαινε αυτό είναι πως το ροζ δηλώνει μεγαλύτερη αποφασιστικότητα και δύναμη σαν χρώμα, άρα είναι πιο «κατάλληλο» για το αγόρι, ενώ το μπλε, που είναι περισσότερο λεπτεπίλεπτο και χαριτωμένο, είναι πιο «όμορφο» για το κορίτσι (1).
Η συμβολή των Ναζί και οι διαφορές στο δεύτερο μισό του 20ου αιώνα
Μέχρι και τη δεκαετία του ’50 δεν είχε εγκαθιδρυθεί μία στέρεα διάκριση των χρωμάτων επί του φύλου. Είναι ενδιαφέρον, όμως, πως αυτό άρχισε να αλλάζει χρονικά μετά την εμφάνιση του κινήματος του Ναζισμού. Στα στρατόπεδα συγκέντρωσης οι Ναζί έβαφαν ένα τρίγωνο του αστεριού με ροζ χρώμα για το διαχωρισμό των ομοφυλόφιλων κρατούμενων. Επομένως, φαίνεται πως από το 1930 και έπειτα στην Γερμανία το χρώμα ροζ μεταφράστηκε ως ένδειξη της θηλυκότητας, παίρνοντας την θέση του… χριστιανικού μπλε. Από τον Β’ Παγκόσμιο πόλεμο επίσης, το μπλε χρησιμοποιήθηκε ως χρώμα για τις στολές των ανδρών, κάνοντας το συνώνυμο της αρρενωπότητας. Παράλληλα, το ροζ «πωλήθηκε» ως γυναικείο ακόμη και σε καμπάνιες αποδοχής της θηλυκότητας των γυναικών.
Στα μισά του προηγούμενου αιώνα, τα χρώματα ξεκίνησαν να κυριαρχούν όχι μόνο στη μοντέρνα ένδυση, αλλά και σε άλλα προϊόντα. Εμφανίστηκε μια ιδεολογική έμφαση στη κοινωνική συμμόρφωση στην ένταξη των χρωμάτων στη ζωή των ανθρώπων, με τις εικόνες μόδας να μαρτυρούν ότι η συμμόρφωση αυτή άγγιζε και τον διαχωρισμό με βάση την το φύλο. Επομένως, εκείνοι που είχαν την οικονομική άνεση να ακολουθήσουν τις τάσεις, δηλαδή από την μεσαία τάξη και άνωθεν, ξεκίνησαν να ντύνουν τα βρέφη ώστε να κάνουν εμφανές το φύλο του παιδιού, καθώς στις πρώιμες ηλικίες το βιολογικό φύλο δεν είναι τόσο ξεκάθαρο (1).
H Paoletti, που έχει μελετήσει το θέμα σε βάθος, πιστεύει πως την περίοδο της δεκαετίας του ’60 η άνοδος της κριτικής που άσκησε το δεύτερο φεμινιστικό κίνημα συνέβαλε στη ενίσχυση της σύνδεσης του ροζ χρώματος με την φύση της γυναίκας και του κοριτσιού, κι αυτό επειδή το απέρριψαν ως παραδοσιακή ένδειξη της θηλυκότητας. Οι γυναίκες άρχισαν να υιοθετούν στυλ με πιο «αντρικά» στοιχεία, ενώ από το ’60 έως περίπου το ’80 υπήρξε ένα παράλληλο κίνημα στη μόδα που ονομάστηκε Peacock Revolution και οι άνδρες λούστηκαν στα χρώματα, δίνοντας μία νέα μετάφραση το ανδρισμού.
Όμως, μία έκρηξη διαχωρισμού στα τέλη της δεκαετίας του ’80 έφερε πίσω ρούχα και παιχνίδια ακόμη πιο κωδικοποιημένα ως προς το φύλο, συγκριτικά με προϊόντα για ενήλικες. Αυτή η συμπεριφορά ήρθε ίσως ως αντίδραση των, ενήλικων πλέον, παιδιών της προηγούμενης δεκαετίας που έζησαν σε ένα πιο unisex κλίμα. Μία λογική άποψη, επίσης, υποστηρίζει πως η εξέλιξη της τεχνολογίας που έφερε την αναγνώριση του φύλου πριν τη γέννηση συνέβαλε στην παραγωγή ξεχωριστών προϊόντων για αγόρια και κορίτσια. Έτσι και η αγορά προώθησε την ιδέα του διαχωρισμού επί τη ευκαιρία να δημιουργήσει συγκεκριμένου τύπου καταναλωτικό κοινό (4).
Μετά την ξαφνική και ακραία χρωματική διαίρεση αυτής δεκαετίας παρατηρείται γενικά μία μείωση στα προϊόντα που αφορούν το φύλο. Με περισσότερο ανοιχτό πνεύμα ως προς τα έμφυλα στερεότυπα, υπάρχει μια σταθερή μείωση των παραδοσιακών προσδοκιών. Όλο και περισσότεροι άνθρωποι ζητούν από τους κατασκευαστές και τα καταστήματα να παρέχουν περισσότερα ρούχα και παιχνίδια που απευθύνονται απλά σε παιδιά, ανεξάρτητα από το φύλο τους. Παρόλο που εξακολουθούν να υπάρχουν πολλές προκαταλήψεις για το τι είναι κατάλληλο για τα κορίτσια και τα αγόρια, η κοινωνική ιδέα αλλάζει σταθερά προς το σπάσιμο του δεσμού χρώματος – φύλου (6).
Αποτελέσματα νευρογνωστικών ερευνών ως προς την προτίμηση χρώματος των δύο κυρίαρχων φύλων
Η κυρίαρχη άποψη σε συζητήσεις και στερεότυπα είναι πως οι γυναίκες αντιλαμβάνονται και μπορούν να διακρίνουν “ως διαφορετικά” μία μεγαλύτερη γκάμα χρωμάτων σε σχέση με τους άνδρες. Οι Guilford και Smith, το 1959, διαπίστωσαν ότι οι άνδρες ήταν γενικά πιο ανεκτικοί έναντι των πιο ουδέτερων χρωμάτων από τις γυναίκες. Έτσι, πρότειναν ότι οι γυναίκες μπορεί να έχουν μεγαλύτερη επίγνωση των χρωμάτων και η προτίμηση τους σε χρώματα να είναι πιο ευέλικτη και διαφορετική. Οι McInnis και Shearer, to 1964, διαπίστωσαν ότι το γαλαζοπράσινο ήταν περισσότερο αγαπητό μεταξύ των γυναικών έναντι των ανδρών, ενώ βρήκαν επίσης πως η προτίμηση σε ψυχρά και θερμά χρώματα είναι περίπου 50-50 και στα δύο φύλα, με τις γυναίκες να επιλέγουν σε μεγαλύτερο ποσοστό τα ψυχρά χρώματα. Λίγα χρόνια μετά το 1967, σε έρευνα του Plater φάνηκε ότι οι άνδρες έχουν την τάση να προτιμούν πιο δυνατά χρώματα από τις γυναίκες. Δεδομένα του ’90, έδειξαν ότι οι γυναίκες μπορούν να αναγνωρίσουν και να ονοματίσουν περισσότερα σύνθετα χρώματα από τους άνδρες, ενώ ήταν πολύ πιο πιθανόν να έχουν και αγαπημένο χρώμα (5).
Η πιθανή εξήγηση της μάθησης και διατήρηση της σχέσης χρώματος-φύλου
Οι περισσότερες έρευνες που έγιναν σε νήπια δείχνουν ότι και τα δύο φύλα έχουν προτίμηση σε βασικά χρώματα (όπως το κόκκινο και το μπλε). Όμως, παιδιά από 3 έως και 12 φαίνεται να προτιμούν τα χρώματα που είναι κοινωνικά συνυφασμένα με το φύλο τους (ειδικά όταν η ταυτότητα φύλου του ταυτίζεται με το βιολογικό τους φύλο). Τα κυριότερα πιθανά γνωστικά σενάρια για αυτό περιστρέφονται γύρω από την μάθηση σε ένα περιβάλλον δομημένο με το χρωματικό στερεότυπο που σχετίζεται με το εκάστοτε φύλο. Τα παιδιά πιθανώς έλκονται από τα οικεία χρώματα τα οποία βρίσκονται στα ρούχα, τα παιχνίδια και τους τοίχους των δωματίων τους από νωρίς. Έτσι τα αγόρια διαλέγουν το μπλε και τα κορίτσια το ροζ.
Μία άλλη θεωρία που αφορά την ταυτότητα φύλου υποστηρίζει πως τα παιδιά, τα οποία ξεκινούν να διαμορφώνουν την ταυτότητα τους από τα 3 τους χρόνια, αναζητούν τα ερεθίσματα που κοινωνικά σχετίζονται με το φύλο που προσπαθούν να διαμορφώσουν. Αναζητώντας πληροφορίες σχετικά με το φύλο, αρχίζουν επίσης να δείχνουν τις προτιμήσεις χρώματος βάσει φύλου: τα κορίτσια παρουσιάζουν ήδη μια προτίμηση για το ροζ στην ηλικία των 2,5 ετών. Έτσι, εάν το ροζ χρώμα είναι μέρος αυτού που ταυτίζεται με το να είσαι κορίτσι, τότε δεν προκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι τα κορίτσια σε αυτήν την ηλικία προσελκύονται από αυτό, ενώ τα αγόρια το αποφεύγουν (2).
Αυτά τα δεδομένα έρχονται σε αντίθεση με δεδομένα που εκφράζουν την άποψη ότι είναι βιολογική η προτίμηση των γυναικών στα ροζουλί χρώματα, καθώς έλκονται εξελικτικά από τα φωτεινά χρώματα για να ξεχωρίζουν φρούτα και φύλλα (1). Αν αυτό ίσχυε η προτίμηση αυτή θα έπρεπε να γίνει εμφανής ανεξάρτητα από την εμπειρία διαμόρφωσης του φύλου και όχι να παρατηρείται από τα 2,5 – 3 χρόνια στα κορίτσια.
Στις μέρες μας, παρόλο που οι αποχρώσεις οι οποίες αντιστοιχούν σε κάθε φύλο έχουν διευρυνθεί και η γενική συζήτηση περί ταυτότητας φύλου και αριθμό φύλων βράζει, το ροζ και το μπλε συνεχίζουν να χρησιμοποιούνται σε αντιστοιχία με τον ορισμό του κοριτσιού και του αγοριού. Ποια είναι η λειτουργικότητα του να συνεχίσουμε να εντάσσουμε στοιχεία της χρωματικής παλέτας στα ερεθίσματα που λαμβάνει το παιδί, ώστε να αναπτύξει την ταυτότητα του; Είναι γόνιμο να αναλογιστούμε με ποιόν τρόπο το χρώμα, που διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στην βιωματική και κοινωνική μας εμπειρία, θα έπρεπε να χρησιμοποιείται για να μία άλλη ιδιότητα. Και σε μεταγενέστερο βαθμό, εξίσου σημαντικό είναι, να σκεφτούμε πως η ιδιότητα του χρώματος δεν θα ορίζει οτιδήποτε φέρει ένα μέρος αυτής της δεύτερης ιδιότητας.
Βέβαια, με σκοπό την ρήξη των στερεοτύπων και την προσαρμοστικότητα, αυτό θα ήταν ωφέλιμο να εφαρμόζεται για κάθε ιδιότητα που μπορεί να ορίζει μία άλλη ιδιότητα ή πράγμα. Για παράδειγμα, αν σε ένα παράλληλο σύμπαν οι άνθρωποι που ξεκινούσαν μία καμπάνια για να υποστηρίξουν ότι πρέπει να πετάμε τα σκουπίδια στον δρόμο όριζαν ως το χρώμα τους το καφέ και αυτό υπήρχε σε πολλά αντικείμενα τους δεν σημαίνει απαραίτητα πως οποιοσδήποτε κατέχει παρόμοια καφέ αντικείμενα ασπάζεται τις απόψεις του.
Το κείμενο γράφτηκε από την Λένα Ζετσίδου (Lavart)
Πηγές:
1 – Frassanito, Paolo & Pettorini, Benedetta. (2008). Pink and blue: The color of gender. Child’s nervous system : ChNS : official journal of the International Society for Pediatric Neurosurgery. 24. 881-2. 10.1007/s00381-007-0559-3.
2 – LoBue, V. and DeLoache, J.S. (2011), Pretty in pink: The early development of gender‐stereotyped colour preferences. British Journal of Developmental Psychology, 29: 656-667. https://doi.org/10.1111/j.2044-835X.2011.02027.x
3 – Here’s Why it All Changed: Pink Used to be a Boy’s Color & Blue For Girls (https://www.thevintagenews.com)
4 – Pink Wasn’t Always Girly – A short history of a complex color (https://www.theatlantic.com)
5 – The Meaning of Color for Gender by Natalia Khouw (https://www.colormatters.com)
6 – The Relationship Between Colours and Gender (https://www.herculture.org)
