Πόσο μακριά μπορεί να φτάσει η επιρροή των fake news;
Μάρτιος, 2018: Στα πλαίσια μίας έρευνας των Ηνωμένων Εθνών, αποκαλύπτεται πως η πλατφόρμα του Facebook ήταν η κύρια πηγή ρητορικής μίσους κατά των Ροχίνγκια στο Μιανμάρ (πρώην Βιρμανία ή Μπούρμα), μία πρακτική που κατέληξε, όχι μόνο στη φυγή 700,000 μελών της ιθαγενούς κοινότητας από τη χώρα, αλλά και σε βίαιες σφαγές που μετρούν περισσότερα από 24,000 θύματα μέσα σε ένα μόνο χρόνο.
Οι Ροχίνγκια, μία από τις πολλές εθνικές μειονότητες στο έδαφος του Μιανμάρ, έχουν χαρακτηριστεί από το Γενικό Γραμματέα του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ), Αντόνιο Γκουτέρες, ως «μία από τις πιο, αν όχι η περισσότερο, περιθωριοποιημένη εθνική μειονότητα στον κόσμο». Η κοινότητα των Ροχίνγκια έχει δική της γλώσσα και κουλτούρα, ενώ οι μουσουλμάνοι Ροχίνγκια αποτελούν την πλειονότητα των μουσουλμάνων στη χώρα. Παρ’ όλα αυτά, η κυβέρνηση του Μιανμάρ αποκλείει πεισματικά το ενδεχόμενο χορήγησης ιθαγένειας Ροχίνγκια, ενώ απέκλεισε τη μειονοτική ομάδα από την απογραφή του 2014. Τα τελευταία χρόνια, όλο και μεγαλύτερα ποσοστά Ροχίνγκια αναφέρουν περιστατικά συστηματικής βίας και παραστρατήσεις δικαιωμάτων κατά της κοινότητάς τους από τις κρατικές δυνάμεις ασφαλείας. Μόλις τον Ιανουάριο του 2020, το Διεθνές Δικαστήριο του ΟΗΕ έδωσε εντολή στο Μιανμάρ, όπου η πλειονότητα του πληθυσμού είναι Βουδιστές, ώστε να ληφθούν μέτρα προστασίας των Ροχίνγκια από πρακτικές εθνοκάθαρσης. 
Οι μαζικές αναχωρήσεις όμως των Ροχίνγκια από το έδαφος του Μιανμάρ ξεκίνησε από τις 25 Αυγούστου 2017, όταν μία ομάδα ανταρτών Ροχίνγκια (γνωστή και με τα αρχικά ARSA – Arakan Rohingya Salvation Army) επιτέθηκε σε 30 αστυνομικά φυλάκια. Τουλάχιστον 6,700 Ροχίνγκια θανατώθηκαν τον επόμενο μήνα μετά τις επιθέσεις, μεταξύ των οποίων βρίσκονταν 730 παιδιά κάτω της ηλικίας των πέντε ετών, σύμφωνα με πληροφορίες της φιλανθρωπικής οργάνωσης Γιατροί Χωρίς Σύνορα. Όσοι Ροχίνγκια κατέφυγαν στο γειτονικό Μπαγκλαντές, κυνηγήθηκαν από κυβερνητικά στρατεύματα που, με τη βοήθεια ντόπιων Βουδιστών, έκαψαν και λεηλάτησαν τα χωριά της μειονότητας, σκοτώνοντας και αιχμαλωτίζοντας μαζικά. Τουλάχιστον 288 χωριά των Ροχίνγκια καταστράφηκαν ολοσχερώς μετά τον Αύγουστο του 2017 – πληροφορία που καταγράφηκε από δορυφόρο της μη-κυβερνητικής οργάνωσης Human Rights Watch. Η Διεθνής Αμνηστία ανέφερε, επίσης, πληθώρα περιπτώσεων σεξουαλικής βίας κατά γυναικών και κοριτσιών Ροχίνγκια.
Αυτή η πρωτοφανής έκρηξη μισαλλοδοξίας και βάρβαρου μίσους πυροδοτήθηκε από μία σειρά αναρτήσεων στο Facebook και όχι από απλούς πολίτες, αλλά από μέλη του προσωπικού των στρατιωτικών δυνάμεων του Μιανμάρ, που σκόπιμα χρησιμοποίησε την πλατφόρμα κοινωνικής δικτύωσης ως εργαλείο εθνοκάθαρσης, όπως αποκαλύφθηκε μετά από έρευνες που διεξήχθησαν από πρώην κυβερνητικά στελέχη και ερευνητές. 
Σύμφωνα με την εφημερίδα New York Times, το Facebook χρησιμοποιείται σε τόσο διαδεδομένη κλίμακα στο Μιανμάρ, ώστε η πλειονότητα των 18 εκατομμυρίων χρηστών που έχουν πρόσβαση στο διαδίκτυο μπερδεύουν το Facebook με το ίντερνετ⋅ το γεγονός αυτό εκμεταλλεύτηκε σε ανεκδιήγητο βαθμό ο στρατός της χώρας. Χιλιάδες αναρτήσεις, σχόλια, φωτογραφίες και σελίδες πλημμύρισαν την πλατφόρμα, διογκώνοντας το μίσος και τις διακρίσεις σε βάρος των Ροχίνγκια. Μάλιστα, το περιεχόμενο το οποίο προωθούταν διαρκώς στους πολίτες ήταν ειδικά σχεδιασμένο ώστε να προσελκύει όσο το δυνατόν περισσότερες προβολές, ενώ αναρτήσεις οι οποίες εξέφραζαν αντίθετη άποψη από εκείνη του στρατού, αφαιρούνταν από τον αλγόριθμο του Facebook ή διαγράφονταν μετά από πληθώρα σχετικών αναφορών.
Τα παραπάνω στοιχεία αποτελούν ένα πολύ χαρακτηριστικό παράδειγμα επιστράτευσης των μέσων κοινωνικής δικτύωσης για κυβερνητική προπαγάνδα εκ μέρους ενός ολοκληρωτικού καθεστώτος. Παρόμοιες δραστηριότητες είχαν παρατηρηθεί εκ μέρους της Ρωσικής και της Ιρανικής κυβέρνησης στο παρελθόν, που κατέκλυσαν τις ιντερνετικές πλατφόρμες στο εσωτερικό των χωρών με παραπλανητικό «ενημερωτικό» υλικό και ψεύτικες ειδήσεις. Η περίπτωση του Μιανμάρ, όμως, είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα λόγω της εξαιρετικά οργανωμένης μεθόδου που ακολουθούσε, η οποία χρονολογείται μισή δεκαετία πίσω, από το 2013, όπου έγινε η πρώτη σχετική ανάρτηση σε μία σελίδα στο Facebook, η οποία ξεκίνησε ως fan page μίας σταρ των τοπικών καλλιστείων, με σκοπό να προσελκύσει υψηλό αριθμό likes και ακολούθων. Μετά την επιτυχία της, η σελίδα ξεκίνησε την καθημερινή δημοσίευση προπαγανδιστικών φωτογραφιών και αναρτήσεων, ενώ παρόμοιες σελίδες έκαναν ολοένα και πιο συχνά την εμφάνισή τους στον ιστότοπο του Facebook.
Φυσικά, οι απόπειρες χειραγώγησης της σκέψης των πολιτών δεν περιορίστηκαν σε τέτοιου είδους σελίδες. Η πιο επικίνδυνη ενέργεια εκ μέρους του στρατού του Μιανμάρ σημειώθηκε το 2017, όταν, με αφορμή την επέτειο 16 χρόνων από τα τραγικά γεγονότα της 11/9/2001, διαδόθηκαν ψευδείς ειδήσεις σχετικά με ενδεχόμενες τρομοκρατικές επιθέσεις στη χώρα. Μέσω λογαριασμών με τεράστια απήχηση στο κοινό, στάλθηκαν προειδοποιητικά μηνύματα: στους Μουσουλμάνους σχετικά με επιθέσεις Βουδιστών αντι-ισλαμιστών και στους Βουδιστές αντίστοιχα για τρομοκρατικές εκδηλώσεις των ακολούθων του ριζοσπαστικού Ισλάμ. Όλα αυτά είχαν σκοπό την ευρεία διάδοση του φόβου στους πολίτες, αλλά και την εντύπωση πως ο μόνος που μπορεί να παρέμβει, ώστε να βοηθήσει κάπως την κατάσταση, είναι ο στρατός.
Μετά από μήνες προσπάθειας, το εν λόγω φαινόμενο στο Μιανμάρ παρατηρήθηκε από την εταιρεία Facebook, η οποία δήλωσε πως καθυστέρησε υπερβολικά να αναλάβει δράση κατά της άγριας ρητορικής μίσους ενάντια των Ροχίνγκια. Στη συνέχεια, αφού προηγήθηκε σχετική έρευνα, διαγράφηκαν οι εν λόγω επικίνδυνοι λογαριασμοί και εντοπίστηκε μέσω της ανίχνευσης διαδικτυακών αποτυπωμάτων η έδρα οργάνωσης της εκστρατείας, η οποία βρισκόταν κοντά στην πρωτεύουσα του Μιανμάρ, Νάι Πι Τάου.
Σήμερα, οι πολιτικοί ηγέτες στο Μιανμάρ αλλά και το Facebook δηλώνουν ενήμεροι και συνειδητοποιημένοι για τη δύναμη και την επιρροή που πραγματικά κατέχει η δημοφιλής διαδικτυακή πλατφόρμα. Ο βιρμανός νομικός επιστήμονας Ουά Χαλά Σου, μάλιστα, χαρακτήρισε το Facebook ως κίνδυνο για την πορεία του Μιανμάρ προς τη δημοκρατία, σύμφωνα με την εφημερίδα New York Times. Πραγματικά, η περίπτωση του Μιανμάρ αποτελεί ένα καθοριστικό παράδειγμα για το πώς οι ψεύτικες ειδήσεις και τα hoaxes όχι μόνο μπορούν να λάβουν τρομακτική έκταση και να κατευθύνουν συνειδήσεις πίσω από μεγαλύτερα συμφέροντα, αλλά και να αποτελέσουν πραγματική πληγή για την ελευθερία του λόγου και τη δημοκρατία.
Το παρόν άρθρο συντάχθηκε από τη Μαρία Στεφιάδου (Lavart)
